Vũ trụ sắc màu của Cyril Kongo

Thủ lĩnh thúc đẩy phong trào graffiti

Cyril Kongo sinh năm 1969, tên tiếng Việt là Phan Ngọc Sương. Ông sinh ra và lớn lên tại Sài Gòn, có cha là người gốc Huế và mẹ là người Pháp - một nhân viên đại sứ quán thời đó. Sáu tuổi, ông theo mẹ trở về Pháp nhưng chỉ một thời gian ngắn, hai mẹ con chuyển tới Congo - nơi ông cảm nhận được sự chào đón thân thiện và được thoải mái tiếp xúc với nghệ thuật. Vì vậy, ông chọn Kongo làm nghệ danh chính thức.

Nghệ sĩ Cyril Kongo

Trở lại Pháp cuối những năm 1980, Kongo ngày kiếm sống, tối vẽ tranh trên mọi bức tường ở thủ đô và vùng ngoại ô Paris để lan tỏa graffiti, đêm ngủ trên thùng các-tông. Ông rủ những người bạn cùng đam mê lập nhóm Mort aux Cons (MAC), thực hiện các tác phẩm với phong cách táo bạo, khác biệt. Ông và các cộng sự đã tổ chức nhiều phong trào triển lãm để thuyết phục công chúng và giới chuyên môn rằng graffiti cũng là một lĩnh vực xứng đáng được trưng bày ở những nơi tương xứng với các loại hình nghệ thuật khác. Chỉ trong thời gian ngắn, các chàng trai liên tục được mời vẽ khắp châu Âu và Mỹ.

Trong bối cảnh vẽ graffiti bị nhìn nhận như hành động phá hoại cảnh quan công cộng, năm 2002, Kongo cùng nhóm MAC tổ chức Festival Graffiti quốc tế đầu tiên tại Pháp mang tên Kosmopolite nhằm tôn vinh nét đẹp môn nghệ thuật này. Sự kiện được duy trì liên tục trong hơn một thập niên và trở thành nơi quy tụ gần 700 tên tuổi hàng đầu trong giới nghệ thuật đường phố. Amsterdam, Bruxelles, Jakarta, Sao Paulo, Rio de Janeiro, Casablanca... đã học tập mô hình này và cho ra đời phiên bản mở rộng của festival với tên Kosmopolite Art Tour.

Sự nghiệp nghệ sĩ của Kongo chỉ bắt đầu vào năm 2011 khi ông thực hiện triển lãm cá nhân đầu tiên tại Paris mang tên De la rue jaillit la lumière (Ánh sáng phát ra từ đường phố). Kongo bán được 27 trong số 30 tác phẩm trưng bày - thành quả đáng kinh ngạc của một nghệ sĩ độc lập. Đó là bước ngoặt trong sự nghiệp của ông, thời điểm ông “bước ra khỏi vùng an toàn và đón nhận những nhận xét thẳng thắn”. Cùng năm, Kongo chạm ngõ thời trang khi bắt tay Hermès, đưa các tác phẩm vào khăn lụa Carré - biểu tượng của nhà mốt Pháp. Từ đó, ông liên tục được những "ông lớn" trong ngành xa xỉ từ thời trang đến chế tác cao cấp mời hợp tác. Trong đó, cuộc gặp gỡ với huyền thoại Karl Lagerfeld để lại dấu ấn đặc biệt trong sự nghiệp của Kongo.

Kongo và bộ sưu tập Chanel Métiers d’Art kết hợp cùng Karl Lagerfeld

Tác phẩm của Kongo trở thành cảm hứng cho bộ sưu tập nghệ thuật Chanel Métiers d’Art 2018 ra mắt tại Viện Bảo tàng Mỹ thuật Metropolitan, New York. Kongo đã diễn giải tinh thần thiết kế của Chanel bằng cách kết hợp chữ tượng hình Ai Cập cổ đại với ngôn ngữ đồ họa của ông. Ông trở thành nghệ sĩ đầu tiên Karl Lagerfeld tin tưởng, ủy quyền sáng tạo các thiết kế ở bộ sưu tập cuối cùng dành cho Chanel trước khi qua đời vào tháng 2/2019.

Năm 2018, Kongo tạo ra một bộ sưu tập lịch sử gồm sáu chiếc bếp nướng, phá vỡ mọi giới hạn về gian bếp truyền thống, nhân kỷ niệm 110 năm ngày thành lập thương hiệu lừng danh thế giới La Cornue. Ngay sau khi ra mắt, bộ sưu tập được trưng bày tại các triển lãm ở Milan và Paris. Tác phẩm La Cornue x Kongo phiên bản Paris được mua với giá 300.000 USD (khoảng 7 tỷ đồng). 

“Không phải nghệ sĩ graffiti nào cũng có thể kiếm sống bằng việc bán tác phẩm mà chỉ có chữ ký được viết theo phông chữ graffiti trên đó. Bạn phải là huyền thoại trong ngành này và anh ấy đã làm được” - Darbotz, họa sĩ graffiti người Indonesia, chia sẻ về người đồng nghiệp.

Tác phẩm De Battre Mon Coeur thuộc bộ sưu tập Love Is the Answer truyền tải niềm tin mãnh liệt của Kongo rằng mọi xung đột, hận thù đều có thể được hóa giải bằng sức mạnh của tình yêu

Huyền thoại thở cùng nhịp thời đại

Trải qua ba thập niên trong nghề, Cyril Kongo đã giúp graffiti cất tiếng, đưa câu chuyện của những “hang cùng ngõ hẻm” ra ánh sáng, đến với bao triển lãm, phòng tranh. Dấu ấn của Kongo được tìm thấy trên mọi loại phương tiện sáng tác đương đại, từ tường gạch, vải bố, cửa sổ trưng bày, vali, túi xách…

Để có được sự thuần thục trên những chất liệu khác nhau, Kongo không ngừng học hỏi và trau dồi kỹ năng. “Bạn phải tận tình với công việc và đừng xuề xòa với bản thân. Hãy là chính mình và nỗ lực. Tiền bạc, danh tiếng, thành công và sức khỏe đều có thể điều chỉnh được, ngoại trừ thời gian. Thời gian bạn dành ra để truyền tải tầm nhìn của bạn sẽ quyết định thành công mà bạn có” - ông chia sẻ.

Horus Eye, tác phẩm trong bộ ba khổ lớn thuộc bộ sưu tập kết hợp với Karl Lagerfeld, tôn vinh nền văn hóa của Pharaoh đồng thời tôn vinh những giá trị nghệ thuật vượt thời gian mà Karl Lagerfeld đã để lại

Kongo không ngừng tìm kiếm chất liệu cho tác phẩm từ cuộc sống hằng ngày ở mọi lĩnh vực, không gian. Ông bóc tách một vật dụng giản đơn ra khỏi bối cảnh đời thường, biến nó thành tác phẩm nghệ thuật bằng ngôn ngữ sáng tạo, vui tươi. Các bức tranh graffiti của Kongo luôn được pha trộn bởi rất nhiều sắc màu, nóng lạnh đan xen đem lại hiệu ứng bắt mắt. Ông khai thác năng lượng rung động của các bảng màu, các sắc độ để người thưởng tranh có thể nghỉ ngơi và nạp năng lượng. Kongo đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng công chúng với kỹ thuật điêu luyện cùng ngôn ngữ tượng hình thể hiện sự lạc quan và tinh thần tận hưởng cuộc sống. Tờ Prestige đánh giá Kongo là huyền thoại sống trong làng graffiti.

Đặc biệt, Kongo không lảng tránh hay xa rời mà hướng đến cách tiếp cận đa chiều về các vấn đề, hiện tượng xã hội, triết lý sống. Trong một triển lãm mở màn đại hội nghệ thuật Art Moments ở Jakarta (Indonesia), Kongo giới thiệu các tác phẩm chủ đề Gourmandise, khai thác ý tưởng về sự tham lam và khoái lạc. Ông còn đem tới những bức tranh truyền tải khái niệm tài chính điện tử như bitcoin và blockchain; loạt tranh chủ đề Love diễn tả sự thật, tình yêu và hạnh phúc đối chọi với nỗi buồn, hận thù - một đề tài xuyên suốt trong các sáng tác của ông.

Tác phẩm De Osaka à Colombo khắc họa tên các thành phố lớn như Osaka, Seoul, Madrid, Paris - những nơi đã để lại cho Kongo nhiều trải nghiệm thú vị, thể hiện khao khát được tự do khám phá thế giới thời hậu COVID-19

Năm 2020, các tác phẩm tiêu biểu trong sự nghiệp của Kongo được trưng bày dưới mái vòm của Grande Arche-La Défense - nơi được xem là Khải Hoàn Môn thứ hai của Paris, tôn vinh những thành tựu của ông trong lĩnh vực graffiti. Ông cũng không đứng ngoài cuộc chiến chống COVID-19 khi giới thiệu tác phẩm nghệ thuật tại Lariboisière - một trong những bệnh viện lớn của Paris chịu ảnh hưởng nặng nhất của dịch bệnh. Các chuyên gia định giá tác phẩm graffiti của Kongo khoảng 15.000 euro/m2.

Những thành tựu của Kongo đã góp phần làm thay đổi cái nhìn khắt khe về graffiti và nâng tầm bộ môn đường phố thành một môn nghệ thuật được công nhận. Cũng chính Kongo, một lần nữa, mang những tác phẩm ấy xuống phố - nơi chúng được sinh ra, để chúng tự do dạo chơi và trở về nhà trong một hình thái khác.

Trong thế giới sắc màu ấy, việc mở một phòng trưng bày cá nhân tại Hà Nội chính là nhịp thở tiếp theo để Kongo nhớ về cội nguồn. 

Nhã Ca