Vũ khí mới của Mỹ trong chiến tranh thương mại: Trái phiếu trăm năm của Trung Quốc

Trái phiếu Trung Quốc có mặt gác mái và tầng hầm của hàng ngàn người Mỹ; trên EBay các chứng chỉ được bán dưới dạng sưu tầm với giá chỉ vài trăm USD mỗi cái. Cộng hòa dân chủ Nhân Dân Trung Hoa (PRC) chưa bao giờ công nhận khoản nợ sau khi thay thế vương triều nhà Thanh, và ngăn chặn hàng thập kỷ nỗ lực đòi thanh toán từ người giữ trái phiếu (trái chủ).

Tuy nhiên, khi Tổng thống Trump bắt đầu cuộc đối thoại thương mại với Trung Quốc, những người nắm giữ trái phiếu cổ xưa đang hy vọng ông sẽ suy xét trường hợp của họ, dù chính phủ Mỹ lo rằng những kẻ lừa đảo đang đăng bán cùng một tờ giấy.

Có lẽ điều duy nhất kỳ lạ hơn câu chuyện về khoản nợ của Trung Quốc và nỗ lực tìm kiếm khoản thanh toán là dàn nhân vật bị cuốn vào quỹ đạo của nó. Tổng thống Trump, Bộ trưởng Tài chính Steven Mnuchin và Bộ trưởng Thương mại Wilbur Ross đã gặp gỡ nhóm chủ nhân sở hữu trái phiếu và đại diện của họ.

Hàng trăm, nếu không phải hàng ngàn trái phiếu đường sắt Hukuang 5% được phát hành vào năm 1911 bởi một nhóm các ngân hàng ở London, Berlin, Paris và New York vẫn còn tồn tại trong dân chúng sau hơn 100 năm.

Kirbyjon Caldwell, mục sư tại Texas và cố vấn tinh thần cho cựu Tổng thống George W. Bush, từng bị cơ quan quản lý chứng khoán Mỹ buộc tội bán trái phiếu cho những người hưu trí lớn tuổi, dù ông Caldwell cho rằng mình vô tội vì trái phiếu là hợp pháp.

Jonna Bianco, một chủ trang trại gia súc ở bang Tennessee, người dẫn đầu một nhóm đại diện cho các trái chủ Trung Quốc tiền cách mạng (ABF) đã gặp tổng thống Trump và nhận xét ông là một người “đặt nước Mỹ lên hàng đầu”.

Trái phiếu đường sắt Hukuang thực sự là một “cổ vật” đẹp, được in với đường viền trang trí công phu và dấu mộc đỏ, bán ra vào năm 1911 để giúp tài trợ xây dựng một tuyến đường sắt kéo dài từ Hankou, Vũ Hán đến tỉnh Tứ Xuyên.

Dòng tiền chảy vào Trung Quốc vào đầu thế kỷ 20 là cách Mỹ xây dựng quan hệ với nước này (và thị trường lớn chưa được khai thác) bằng cách giúp triều đại thực hiện công nghiệp hóa. Dù vậy, người Trung Quốc xem đây là “sự sỉ nhục trăm năm”, khi Vương triều buộc phải đồng ý sự kiểm soát bất công của phương Tây.

Ngay sau khi triều đại bị lật đổ vào năm 1911, Trung Hoa Dân Quốc cũng bắt đầu khai thác thị trường vốn quốc tế. Quá trình bao gồm bán một loạt các chứng chỉ được hỗ trợ bằng vàng để tài trợ cho đất nước non trẻ.

Trong đó có những trái phiếu mà Bianco, người đồng sáng lập Quỹ trái phiếu Mỹ năm 2001 nhằm đại diện cho những người nắm giữ chứng chỉ nợ trước khi Cộng hòa nhân dân Trung Hoa  (PRC) ra đời, hy vọng có thể dùng làm đòn bẩy chính trị hữu ích trong cuộc chiến thương mại với Trung Quốc.

Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa bác bỏ các nghĩa vụ theo chủ quyền mặc định của mình đối với những khoản nợ trước năm 1949, nhưng cách làm như vậy mâu thuẫn với tuyên bố của Trung Quốc rằng chính quyền hiện tại là sự kế thừa duy nhất cho các quyền chủ quyền từ thể chế trước.

Bianco nói rằng bà đã dành nhiều năm để nghiên cứu vấn đề này và tuyển dụng những chuyên gia vào nhóm ABF, bao gồm Bill Bennett, người từng là Bộ trưởng Giáo dục Mỹ dưới thời Ronald Reagan; Brian Kennedy, thành viên cao cấp tại Viện Claremont; và Michael Socarras, ứng cử viên của Tổng thống Bush về tư vấn chung cho Không quân.

Bà lập luận rằng Trung Quốc chỉ công nhận có chọn lọc, chẳng hạn như việc  thanh toán trái phiếu do các nhà đầu tư Anh nắm giữ năm 1987 như một phần của thỏa thuận bàn giao Hồng Kông được đàm phán bởi cựu Thủ tướng Margaret Thatcher.

Nếu Trung Quốc không trả tiền, quốc gia nên bị chặn việc nợ mới trên thị trường quốc tế. Theo tính toán của Bianco, Trung Quốc hiện đang nợ hơn 1 nghìn tỷ USD trái phiếu sau khi điều chỉnh theo lạm phát, tiền lãi và các thiệt hại khác, một khoản tiền tương đương với lượng trái phiếu Kho bạc Mỹ mà Trung Quốc đang nắm giữ. Vì thế theo bà, “chẳng có gì sai khi trả tiền cho Trung Quốc bằng trái phiếu của họ”.

Tổng thống Trump, Jonna Bianco và Brian Kennedy gặp nhau vào ngày 12/8/2018, tại Câu lạc bộ Golf Quốc gia của ông Trump.

Nguồn tin từ Bộ Tài chính cho biết trái phiếu Trung Quốc đã được nghiên cứu, nhưng đề xuất của ABF, bao gồm cả khả năng bán khoản nợ mặc định cho chính phủ Mỹ để sau đó trao đổi với Trung Quốc.

Vấn đề là thời hiệu kéo dài quá lâu và nghĩa vụ pháp lý mờ nhạt của các chính phủ sau khi thừa kế khoản nợ từ chính quyền tiền nhiệm cũng không rõ ràng bởi những biến động dân sự. Một trong những trường hợp nổi tiếng nhất, Liên Xô từ chối trái phiếu bán dưới thời Sa hoàng, gây thiệt hại cho hàng ngàn nhà đầu tư.

Tuy nhiên, hầu hết các chuyên gia đều đồng ý rằng về mặt pháp lý các chế độ chính trị thừa hưởng khoản nợ của người tiền nhiệm; các chính phủ chọn công nhận trái phiếu cũ, một phần vì họ không muốn làm nản lòng số nhà đầu tư có thể mua trái phiếu mới.

Mitu Gulati, giáo sư luật tại Đại học Duke (Mỹ) và là chuyên gia tái cấu trúc nợ quốc gia cho biết: "Ở cấp độ pháp lý, đây là những khoản nợ hoàn toàn hợp lệ. Tuy nhiên, bạn phải nhờ một luật sư thực sự thông minh để đòi chúng".

Nhiều luật sư giỏi từng thực hiện thử thách này. Người gần nhất tìm cách đòi tiền thanh toán từ Trung Quốc là một vụ kiện tập thể do những người nắm giữ trái phiếu đường sắt Hukuang thực hiện vào năm 1979, lần đầu tiên đưa PRC ra tòa để tự bảo vệ mình.

Gene Theroux, trước đây là cố vấn cao cấp tại Baker & McKenzie LLP, đã giúp đại diện cho chính phủ Trung Quốc tại tòa án. Theroux, hiện đã nghỉ hưu, nhớ rất rõ trường hợp mang tính bước ngoặt.

Vụ kiện đã bị loại bỏ trên cơ sở Đạo luật Miễn trừ Chủ quyền Nước ngoài năm 1976, vốn cho phép tòa án Mỹ xét xử các vụ kiện chống lại các chính phủ nước ngoài về tuyên bố thương mại, nhưng không thể áp dụng hồi tố cho trái phiếu phát hành vào đầu thế kỷ.

Dù vậy, giáo sư Gulati lập luận rằng vụ kiện vẫn có hy vọng, bằng cách lập luận rằng Trung Quốc thực hiện thanh toán trái phiếu hiện đại vi phạm điều khoản pari passi (thanh toán bằng nhau) quy định trong khoản nợ lịch sử.  Các điều khoản tương tự từng được sử dụng thành công bởi các quỹ bảo trợ khi đòi khoản thanh toán từ Argentina một vài năm trước. Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Mỹ (SEC) đang nghiêm túc nghiên cứu khoản nợ này.

Trong một khiếu nại năm 2018 chống lại Mục sư Caldwell và một chuyên viên tài chính tên Gregory Alan Smith, SEC cáo buộc cặp đôi này huy động ít nhất 3,4 triệu USD bằng cách thuyết phục 29 nhà đầu tư mua trái phiếu trước cuộc cách mạng Trung Quốc.

Họ tuyên bố sai với các nhà đầu tư rằng trái phiếu là an toàn, không rủi ro, trị giá hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu USD và có thể được bán cho bên thứ ba. Dù trong thực tế, trái phiếu hiện chỉ là những vật kỷ niệm có thể thu được mà không có giá trị đầu tư.

Tấn Vĩ (Theo Bloomberg)