Vụ Formosa Hà Tĩnh xây công trình không phép: Thủ tướng giao nhiệm vụ, bộ không thực hiện

Sau khi Báo Phụ Nữ TP.HCM liên tiếp thông tin về việc Công ty TNHH Gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh (viết tắt là Formosa Hà Tĩnh) dùng xỉ thép làm công trình núi nhân tạo không phép trong khuôn viên nhà máy, chiều 18/3, trả lời trên nhiều tờ báo, ông Hoàng Văn Thức - Phó tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN-MT) - khẳng định, công trình này không gây ảnh hưởng gì đến môi trường. Trong khi đó, theo thông tin mà chúng tôi thu thập được, còn rất nhiều vấn đề liên quan đến việc đánh giá công trình này.

Formosa Hà Tĩnh dùng xỉ thép làm công trình núi nhân tạo không phép trong khuôn viên nhà máy

Dù được Thủ tướng Chính phủ giao nhiệm vụ giám sát hoạt động của Formosa Hà Tĩnh nhưng trên thực tế, Bộ TN-MT không phải là cơ quan phát hiện công trình làm bằng xỉ thép xây dựng trái phép trong nhà máy này. Cụ thể, tháng 8/2018, khi Tổng cục Môi trường có công văn yêu cầu tạm dừng thi công thì công trình núi nhân tạo đã hoàn thành hơn 30%. Nghĩa là, trong quá trình Formosa Hà Tĩnh tự ý xây dựng công trình, không có cơ quan chức năng nào giám sát. Vậy căn cứ vào đâu để khẳng định công trình này chỉ được làm bằng xỉ thép?

Mặt khác, nếu khẳng định xỉ thép ở Formosa là hợp chuẩn và được phép san lấp, không ảnh hưởng đến môi trường, tại sao khi vụ việc bị vỡ lở, chính ông Hoàng Văn Thức lại ký văn bản yêu cầu Formosa Hà Tĩnh tạm dừng thi công, làm rõ mục đích của việc xây dựng đường công vụ (núi nhân tạo) và bổ sung đánh giá tác động môi trường (ĐTM)? Chính từ văn bản yêu cầu của Tổng cục Môi trường, Formosa Hà Tĩnh mới thuê Viện Khoa học và Kỹ thuật môi trường (thuộc Trường đại học Xây dựng Hà Nội) lập ĐTM. Hiện ĐTM này được xem là căn cứ để Bộ TN-MT xem xét, giải quyết vụ việc.

Với diễn biến nêu trên, trao đổi với chúng tôi, nhiều chuyên gia về môi trường cho rằng, đáng lẽ, khi phát hiện Formosa dùng chất thải công nghiệp làm công trình không phép, ngoài yêu cầu dừng thi công, Tổng cục Môi trường còn phải lấy mẫu chất thải đưa đi giám định để làm cơ sở xử phạt, rồi mới tính đến các bước xử lý tiếp theo, việc lập ĐTM cũng nên thực hiện độc lập để đảm bảo tính khách quan. Nếu chỉ dựa vào ĐTM do viện trên thực hiện, liệu kết quả có đáng tin cậy không, khi chính Formosa là đơn vị bỏ tiền ra thuê?

Ngoài ra, còn một chi tiết cho thấy sự thiếu khách quan trong việc lập ĐTM tại đây: người đứng đầu đơn vị được Formosa Hà Tĩnh thuê lập ĐTM lại chính là chuyên gia thường xuyên tham gia các hoạt động kiểm tra, giám sát Formosa do Bộ TN-MT chủ trì. Cụ thể, từ năm 2016, Viện trưởng Viện Khoa học và Kỹ thuật môi trường đã là thành viên trong đoàn kiểm tra Formosa do ông Lương Duy Hanh - nguyên Cục trưởng Cục Kiểm soát ô nhiễm, thuộc Tổng cục Môi trường - làm trưởng đoàn (ông Hanh sau đó bị cách chức).

Sau khi xảy ra sự cố cá biển chết hàng loạt ở bốn tỉnh miền Trung, vị viện trưởng này cũng được Bộ TN-MT mời tham gia vào đoàn kiểm tra liên ngành với vai trò là tổ trưởng một tổ kiểm tra hoạt động của Formosa. Từ đó đến nay, vị này cũng thường xuyên tham dự các hoạt động tương tự tại Formosa. 

Do đó, nếu căn cứ theo Luật Phòng, chống tham nhũng, việc vị viện trưởng này vừa tham gia kiểm tra, giám sát, vừa làm dịch vụ lập ĐTM cho Formosa có thể gây ra xung đột về lợi ích. Theo điều 3 Luật Phòng, chống tham nhũng, xung đột lợi ích là tình huống mà trong đó lợi ích của người có chức vụ, quyền hạn hoặc người thân thích của họ tác động hoặc sẽ tác động không đúng đến việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ.

Tại sao Formosa Hà Tĩnh không thuê một đơn vị nào khác để lập ĐTM mà lại chọn ngay đơn vị có người đứng đầu là thành viên trong các đoàn kiểm tra, giám sát hoạt động của công ty mình? Làm cách nào để ngăn ngặn tình huống xảy ra xung đột lợi ích trong việc đánh giá tác động từ công trình xây dựng không phép trong khuôn viên nhà máy của Formosa để đảm bảo sự chính xác, khách quan? Đây là những câu hỏi cần được Bộ TN-MT trả lời thỏa đáng. 

Nhóm phóng viên