Vĩnh biệt “Chú bé có tài mở khoá”

Nhìn thấy vóc dáng to cao, khỏe mạnh, lực lưỡng, nói cười rổn rảng dù đã gần 80 xuân xanh, tôi ngạc nhiên lắm. Dường như ở con người này, tuổi tác không hề bén mảng tới, hằn dấu vết trong tâm trí anh. Như mọi lần, dù ít gặp nhau, nhưng hễ đã gặp thì câu chuyện lại kéo dài. Một phần do tình thân, cũng một phần do bài vở mà anh cộng tác với cơ quan của tôi.

Lúc ấy, tôi còn nhớ là đã hỏi anh: “Lúc gặp bạn bè cũ, điều gì khiến anh ghét nhất”. Không nghĩ ngợi nhiều, anh nói ngay: “Tớ ghét nhất là lúc gặp bạn bè cùng trang lứa, bằng tuổi tớ nhưng chẳng biết gì về vi tính, email, internet gì cả. Họ như sống ở một cõi khác. Chán nhất lúc gặp nhau, hỏi: “Dạo này, có gì mới không?”. Kể đến đây, anh vỗ vai tôi cái đét, đau điếng: “Trời, thông tin thay đổi mỗi giờ, mỗi ngày mà hỏi thế, tau biết trả lời thế nào?”.

Nguyễn Quang Thân là người nắm bắt hiện thực của đời sống nhạy, nhanh và bén. Do đó, đã có một thời, từ Hà Nội anh đã cộng tác thường xuyên với báo Phụ Nữ qua chuyên mục Sổ tay văn nghệ. Ối dào, anh viết nhiều lắm. Đến nay, ấn tượng của tôi về anh thời gian đó vẫn là viết về trách nhiệm của nhà văn, gìn giữ nét văn hóa trong tâm thế của người Việt, v.v… Anh viết nhanh, trao đổi xong, chỉ loáng một lát đã thấy bài anh gửi qua máy fax của cơ quan tôi. Rồi sau này, không gì ngạc nhiên khi anh lại là cây bút chủ lực của chuyên mục Suy nghĩ cuối tuần.

Có thể nói, ý thức công dân của nhà văn Nguyễn Quang Thân thể hiện rất rõ trong mỗi kỳ báo. Nhiều lần anh tâm sự, đó vẫn là những chuyên mục mà anh hào hứng nhất, vì nơi ấy anh có thể cất lên tiếng nói tự lòng mình - tiếng nói về trách nhiệm kẻ sĩ trước thời cuộc. Mà thái độ này, thật ra không xa lạ với các nhà văn, nhà báo chuyên nghiệp nếu luôn đau đáu, suy tư cùng nhịp thở của dân tộc mình.

Do tự ý thức như vậy nên trong "Kỷ yếu Nhà văn Việt Nam hiện đại", Nguyễn Quang Thân bộc bạch thẳng thắn: “Văn chương tự cổ vô bằng cớ. Nhưng nhờ công nghệ tin học, văn sách hiện đại còn bền hơn cả bia miệng. Viết ra một câu bẩn thỉu thì dù có vạn pho sách hào nhoáng cũng không chữa nổi. Người đời luôn nghĩ, đống sách kia chẳng qua cũng chỉ để che đậy cái tâm địa thật của anh trong câu văn bẩn thỉu mà thôi”.

Tự bạch này quyết liệt làm sao.

Âu cũng là tính cách của một con dân xứ Nghệ.

Nhà văn Nguyễn Quang Thân, sinh năm 1936, quê Hương Sơn, Hà Tĩnh (hội viên Hội Nhà văn năm 1977). Trong lý lịch tự khai, anh cho biết, năm 1952: trong kháng chiến chống Pháp, là thiếu sinh quân, học viên trường Quân chính Bộ tư lệnh Liên khu 4. Năm 1962-1964: học viên Trường bồi dưỡng viết văn của Hội Nhà văn Việt Nam. Năm 1972: Cán bộ Sở Thủy lợi Hải Phòng. Năm 1996: công tác ở Hội Văn nghệ Hải Phòng. Về hưu sống tại TP.HCM.

Nổi đình nổi đám nhất trong một loạt tác phẩm của anh, có thể kể đến "Chú bé có tài mở khóa" - Giải thưởng Văn học thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam (1985), đã tái bản nhiều lần. Ngoài ra còn là các Giải thưởng văn học khác như "Cơn bão H" - Giải ba cuộc thi truyện ngắn báo Văn học (1963); "Vũ điệu cái bô" - Giải nhì truyện ngắn báo Văn nghệ (1991- 1992); "Cây bạch đàn vô danh" - Giải ba cuộc thi kịch bản phim của báo Văn Nghệ (1994); "Hạc về Bồng Lai" - Giải nhì cuộc thi Bút ký - Phóng sự của báo Văn Nghệ (1994)… Sau đó, với kịch bản "Hội thề", anh lại nhận Giải nhất kịch bản phim truyện 1.000 năm Thăng Long (2005); tiểu thuyết "Hội thề" - Giải A cuộc thi tiểu thuyết của Hội Nhà Văn Việt Nam (2006 - 2009).

Sức viết bền bỉ ấy, nay đã thật sự buông bỏ tất cả để đi đến một cõi khác. Nhà văn Nguyễn Quang Thân vừa mất đột ngột lúc 3g15 ngày 4/3/2017 sau cơn đột quỵ tại nhà riêng (cư xá Thanh Đa, P27, Q. Bình Thạnh, TP.HCM), thọ 82 tuổi. Lễ viếng bắt đầu lúc 15h chiều 4/3. Hỏa táng vào ngày 7/3/2017 tại Phúc An Viên - Quận 9 -TP.HCM.

Báo Phụ Nữ TP.HCM xin gửi lời chia buồn sâu sắc đến nhà văn Dạ Ngân - người bạn đời, cùng gia đình, người thân của nhà văn Nguyễn Quang Thân.

Lê Minh Quốc