Vik Muniz - nghệ sĩ thị… rác

Thành tựu quan trọng nhất của nghệ sĩ thị giác gốc Brazil nổi tiếng nhất thế giới hiện nay được mô tả trong bộ phim tài liệu có tên Waste land (Đời rác). 

Tờ Huffington Post từng gọi Waste land là “Triệu phú khu ổ chuột phiên bản tài liệu”. Điều này rất dễ hiểu khi bối cảnh chính của phim diễn ra quanh bãi rác Jardim Gramacho ở ngoại vi thành phố đông đúc Rio de Janeiro (Brazil). Nhân vật chính trong phim là Vik Muniz. Cùng với anh còn có sáu nhân vật quan trọng khác làm công việc nhặt rác. Đạo diễn cho cuốn phim dài 100 phút này là Lucy Walker từng nổi danh qua những tác phẩm tài liệu xuất sắc khác như Blindside, Countdown to zero… 

Xuyên suốt bộ phim ra đời năm 2010 là hành trình trở về quê hương Brazil của nghệ sĩ thị giác nổi tiếng thế giới. Thay vì những phòng triển lãm hay khán phòng sang trọng thì điểm dừng chân chính của Vik Muniz là… bãi rác lộ thiên lớn nhất hành tinh, với diện tích hơn 1,2 triệu m2. Nơi đây có hàng nghìn người thường xuyên bám trụ để kiếm sống từ lượng rác thải 7.000 tấn đổ về mỗi ngày. Trong Waste land, ngoài Vik Muniz còn có những người nhặt rác vẫn hàng ngày hàng giờ phơi mặt dưới nắng gắt và mùi phế thải nồng nặc. 

Kế hoạch của Vik là chọn ra một nhóm sáu người nhặt rác để thực hiện loạt tác phẩm mang tên Những bức tranh từ bãi rác. Chân dung của các nhân vật, từ cô gái 18 tuổi nhưng đã đi nhặt rác từ khi bảy tuổi cho đến chủ tịch hội những người nhặt rác đô thị… xuất hiện qua ống kính của Vik Muniz gắn với công việc mưu sinh quen thuộc. Sau khi chụp hình, chân dung của các nhân vật được Vik vẽ, xử lý lại và xếp đặt cùng những vật liệu hoàn toàn được lấy từ bãi rác để tạo thành tác phẩm hoàn chỉnh, gây ấn tượng mạnh về thị giác. 

Các cuộc triển lãm diễn ra ở nhiều nơi trên thế giới đều thu hút rất đông người xem, gây tiếng vang lớn khiến những nhân vật cũng như nhiều người sống quanh bãi rác được chú ý và cuộc sống của họ dần thay đổi. Có bức chân dung được bán đấu giá tới 50.000 USD và toàn bộ lợi nhuận thu về từ việc bán tranh cũng làm phim sau này được Vik Muniz dành tặng những người nhặt rác để họ mua xe tải, máy tính, lập thư viện, học tập… 

Năm 2009, những người nhặt rác đã đến thăm bảo tàng nghệ thuật ở Rio để thấy chính mình trong các tác phẩm. Họ nói ở đó họ rất đẹp. Chính quyền Brazil từ đây bắt đầu quan tâm nhiều hơn đến công cuộc tái chế rác, cải thiện môi trường sống. Riêng bộ phim Waste land sau đó đã được đề cử ở hạng mục Phim tài liệu xuất sắc nhất của giải Oscar lần thứ 83. Tác phẩm điện ảnh tuyệt vời này cho thấy Vik Muniz đã làm được một việc là biến rác thành nghệ thuật, từ nghệ thuật thành tiền và cả nghệ thuật và tiền giúp biến đổi cuộc sống con người. 

Nghệ sĩ Vik Muniz cùng một bức chân dung về người nhặt rác

Trước khi thực hiện dự án Những bức tranh từ bãi rác và bộ phim Waste land ra đời, Vik Muniz đã là một nghệ sĩ thị giác nổi danh với nhiều triển lãm nghệ thuật ấn tượng. Tác phẩm của anh thường được tạo nên từ chính những vật liệu quen thuộc hàng ngày như đường, chỉ, nước sô cô la, rác sinh hoạt và cả kim cương… Với nhãn quan độc đáo, Vik đẩy vào tác phẩm những vẻ đẹp vừa bất ngờ vừa thân thuộc, đôi khi mang tính biếm nhại về văn hóa đại chúng và đời sống đương đại. Cho đến nay, Vik Muniz vẫn mang đến nhiều cuộc triển lãm cá nhân hàng năm và những tác phẩm của anh thành công cả về mặt thương mại cũng như được giới phê bình ca ngợi. 

Con đường nghệ thuật dường như đến với Vik Muniz bất ngờ, sau khi anh bị bắn vào chân lúc can ngăn hai người đánh nhau trên đường phố Sao Paulo. Nhờ số tiền được đền bù, Vik tới New York bắt đầu nghề điêu khắc tại xưởng của một người bạn. Từ điêu khắc Vik bắt đầu vẽ và chụp ảnh, rồi kết hợp các loại hình nghệ thuật này với nhau để thực hiện những tác phẩm được anh miêu tả là “đơn giản, ít ai ngờ và đứng ngoài những cuộc tranh cãi”. Dự án về những người nhặt rác đánh dấu cuộc trở về nơi mình sinh ra sau khi đã thành danh của Vik Muniz và đến nay “nghệ sĩ thị… rác” này vẫn hoạt động nghệ thuật, cống hiến tài năng nơi quê nhà. 

Bùi Dũng