“Việt Nam là quốc gia độc lập, không phải món đồ của một dòng họ”

Từ trái qua: nhà báo Kiều Mai Sơn, tiến sĩ Vũ Đức Liêm, nhà báo Yên Ba

Tiến sĩ Vũ Đức Liêm nói: “Cuốn sách ra đời tạo nên một cuộc cách mạng trong cách chúng ta giới thiệu về Việt Nam, trong cách chúng ta nhìn về Việt Nam”.

Lịch sử Việt Nam trong cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX chứng kiến một cuộc chuyển biến lớn nhất. Tiến sĩ Liêm cho rằng, “với Việt Nam văn hóa sử cương, lần đầu tiên, Việt Nam xuất hiện trong dáng hình một quốc gia độc lập chứ không phải là sản phẩm nằm trong túi của hoàng đế hay một món đồ của một dòng họ”. Đặt trong bối cảnh ra đời, tiến sĩ đánh giá đây chính là “sức mạnh của những công trình như thế này”.

“Học giả Đào Duy Anh là một trí thức bản lĩnh, có lòng tự hào dân tộc, hoàn toàn khách quan trong việc định vị bản sắc Việt Nam”, tiến sĩ Liêm nói thêm.

Cuốn sách còn phản ánh cuộc giao lưu của một trí thức người Việt và văn minh phương Tây. Nhà báo Yên Ba cho rằng: “Khó “định danh” Đào Duy Anh là nhà văn (biên khảo), sử gia, dịch giả, hay nhà tư tưởng… vì như thế nào vẫn là chưa đầy đủ. Có lẽ gọi ông là “nhà khai sáng” thì khả dĩ hơn cả”.

Dẫn lại ý của nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Phan “Việt Nam văn hóa sử cương viết có phương pháp và sáng rõ”, nhà báo Kiều Mai Sơn nói: "Học giả Đào Duy Anh là người đầu tiên xây dựng nên bộ môn văn hóa Việt Nam ở ta. Ông viết cho đại chúng đọc và hiểu được một cách sơ lược, cơ bản nhất về văn hóa Việt Nam".

Việt Nam văn hóa sử cương được xuất bản năm 1938, khi tác giả mới 34 tuổi. Kể từ đó đến nay, cuốn sách được các đơn vị làm sách tái bản liên tục, trở thành nguồn tư liệu mang tính căn bản khi tìm hiểu văn hóa Việt Nam.

Cuốn sách cũng trở thành kim chỉ nam cho nhiều công trình khảo cứu văn hóa và là nguồn tham khảo khả tín cho nhiều cuốn sách khác ra đời sau này.

Giáo sư Phan Huy Lê từng cho rằng, cuốn Việt Nam văn hóa sử cương của học giả Đào Duy Anh và cuốn Văn minh An Nam (La Civilization Annamite, 1944) của Nguyễn Văn Huyên là hai công trình khoa học đầu tiên đặt nền tảng cho sự hình thành nền văn hóa học hiện đại Việt Nam trên tinh thần khoa học và dân tộc.

Bìa cuốn Việt Nam văn hóa sử cương của học giả Đào Duy Anh

Bản in mới nhất này dựa theo bản in lần đầu vào năm 1938 của Quan hải tùng thư, đồng thời tham khảo một số chi tiết trong nội dung của bản in năm 1951 của Xuất bản Bốn phương thuộc Viện Giáo khoa - Hiên Tân Biên.

Cuốn sách có dùng một số hình ảnh minh họa trong các bản sách tiếng Pháp về Đông Dương, tuyển chọn thêm một số hình ảnh minh họa từ các nguồn tư liệu ở bảo tàng, tranh dân gian, sách báo xưa… Trong đó, có một bức họa của họa sĩ xuất thân từ trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương Thang Trần Phềnh và sáu bức ảnh của nhiếp ảnh gia Pierre Dieulefils - người gắn liền với Đông Dương giai đoạn 1885-1920. Tổng cộng, có thêm 108 minh họa so với ấn bản gốc.

Do tính chất thời đại chi phối, cũng như những công trình của các học giả thời bấy giờ, Việt Nam văn hóa sử cương của học giả Đào Duy Anh không tránh khỏi những hạn chế. Tuy nhiên, ở bản in mới nhất này, một số chi tiết sai sót hoặc tồn nghi trong bản in lần đầu của tác giả đã được hiệu đính và bổ chú lại.

Đậu Dung