Việt Nam đang chậm chân trong đào tạo nhân lực công nghệ

Ngày 27/8, Đại học Quốc gia TPHCM phối hợp cùng Tổng lãnh sự quán Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc tại TPHCM tổ chức tọa đàm “Đối thoại giữa đại học và doanh nghiệp về phát triển nguồn nhân lực các lĩnh vực công nghệ cao”. Tại tọa đàm, các chuyên gia đã thảo luận về nhu cầu, chất lượng, thách thức, giải pháp của việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao lĩnh vực công nghệ bán dẫn, công nghệ sinh học và trí tuệ nhân tạo - những lĩnh vực được xem là mũi nhọn trong cơ cấu lao động những năm tới.

Việt Nam đang bị bỏ lại khá xa

Đại diện Ngân hàng Thế giới (WB) nhận định, Việt Nam bị bỏ lại khá xa so với các nước trong khu vực về đào tạo nhân lực chuyên môn cao khi đứng sau Singapore, Philippines, Thái Lan, Malaysia… Đặc biệt là sự thiếu hụt kỹ sư trong lĩnh vực thiết kế chip khi hiện nay chỉ có hơn 5.500 kỹ sư làm trong lĩnh vực này.

Sinh viên ngành kỹ thuật điện tử - viễn thông, Trường đại học Công nghệ TPHCM thực hành thiết kế vi mạch

Tiến sĩ Andrea Coppola - Chuyên gia kinh tế trưởng và Quản lý chương trình WB tại Việt Nam, Campuchia và Lào - nói: “Trong cuộc đua phát triển nhân lực chất lượng cao ngành bán dẫn thì Việt Nam hơi chậm chân. Sự phát triển đang tập trung vào các công ty dịch vụ - công nghệ nhưng các công ty dịch vụ bị tụt lại so với các quốc gia khác trong khu vực và thế giới”.

Ông cho rằng, một trong những lý do là sự hạn chế của nguồn nhân sự chất lượng cao. Dù các trường đại học ở Việt Nam đã bắt đầu đào tạo những ngành học liên quan nhưng cần đào tạo bài bản và sát hơn với thực tế. Ngoài ra, tỉ lệ lao động hoàn thành giáo dục THPT, đại học và sau đại học của Việt Nam cũng đang thấp hơn so với các quốc gia khác.

Hơn nữa, khi thực hiện chuyển đổi công việc sang các hoạt động có giá trị cao hơn đòi hỏi thay đổi cơ cấu lực lượng lao động. Trong khi đó, thực tế hiện nay là ngay cả ở các ngành công nghệ cao đang có khoảng 75% lao động chuyên môn thấp với trình độ trung học.

Ông Andrea Coppola cho rằng để phát triển ngành công nghệ cao, Việt Nam cần xác định nguồn nhân lực không chỉ dừng lại ở việc lắp ráp, kiểm thử, làm các công việc thủ công trong sản xuất. Nhân lực chất lượng cao tham gia vào tất cả các khâu trong cuộc chạy đua này mới là mục tiêu lớn cần hướng tới.

Ở vị trí là người tuyển dụng, các doanh nghiệp hàng đầu về công nghệ tại Việt Nam như Samsung, Intel, Synopsys, Kaopiz, Realtech… hiện đều than khó khi tìm kiếm nhân sự giỏi, đáp ứng được yêu cầu công việc. Ông Jaeho Cha - Giám đốc nhân sự Trung tâm nghiên cứu và phát triển Tập đoàn Samsung Việt Nam - cho biết, Samsung Việt Nam cần nguồn nhân sự rất lớn để phát triển cả phần cứng lẫn phần mềm. Tuy nhiên, việc tìm kỹ sư, nhân sự chất lượng cao để phát triển phần mềm ở Việt Nam rất khó.

Ngoài ra, nhiều kỹ sư sau khi ra trường không đáp ứng được yêu cầu công việc do có sự chênh nhau lớn giữa chương trình đào tạo và thực tế. Ông cho rằng thách thức với Việt Nam không chỉ là đào tạo đủ mà còn phải đảm bảo chất lượng đầu ra. Các trường đại học cần chú ý đào tạo, kết hợp với các doanh nghiệp để xây dựng chương trình chuẩn và sát với yêu cầu hơn.

Nhiều việc cần làm

Để theo kịp tốc độ phát triển của lĩnh vực bán dẫn, Việt Nam đặt ra mục tiêu đến năm 2030 sẽ đào tạo 15.000 kỹ sư thiết kế vi mạch trong tổng số 50.000 kỹ sư bán dẫn. Các chuyên gia cho rằng, để đạt được mục tiêu này còn rất nhiều việc phải làm.

Đại diện nhiều trường đại học cho biết, dù nắm được nhu cầu rất lớn từ thị trường lao động nhưng quá trình đào tạo lại gặp không ít vướng mắc, khó khăn. Ông Trần Trung Tín - Hiệu trưởng Trường đại học Cần Thơ - thông tin, hiện việc hợp tác với các doanh nghiệp để đào tạo sinh viên còn vướng nhiều cơ chế, chính sách. Trong đó có các quy định về viên chức; sử dụng tài sản công trong hợp tác, đầu tư bởi nguồn vốn của nhà trường là tài sản công. Ngoài ra, với lĩnh vực bán dẫn, nhiều trường đã mạnh dạn mở các ngành học mới để đào tạo nhưng chưa có chính sách thu hút đặc biệt nên rất khó tuyển sinh.

Đồng quan điểm, ông Đào Thanh Trường - Phó giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội - cũng cho rằng, để đào tạo sát với thực tế thì các trường cần phối hợp với các doanh nghiệp nhưng còn vướng cơ chế nên rất khó triển khai, doanh nghiệp cũng thấy khó nên “ngại”. “Ví dụ trường đại học muốn thành lập doanh nghiệp trong trường, nhưng bổ nhiệm ai làm giám đốc khi Luật Viên chức không cho viên chức làm những vị trí này. Còn theo Luật Sở hữu trí tuệ thì việc định giá sở hữu trí tuệ khi hợp tác giữa đơn vị công lập với doanh nghiệp tư nhân sẽ thực hiện thế nào?” - ông nói.

Với xuất phát điểm hiện tại, tiến sĩ Andrea Coppola cho rằng để đạt mục tiêu đào tạo 50.000 kỹ sư bán dẫn, Việt Nam còn có nhiều khó khăn, trong đó khó khăn lớn nhất là: hệ sinh thái công nghiệp mới ra đời tập trung vào ATP (chuỗi cung ứng chất bán dẫn 3 lĩnh vực: thiết kế, chế tạo, đóng gói và thử nghiệm) truyền thống. Do vậy, nhu cầu về kỹ sư thiết kế phụ thuộc vào các tập đoàn đa quốc gia. Thứ hai, còn hạn chế trong việc tiếp cận thị trường lao động toàn cầu về công nghệ. Thứ ba, việc đào tạo nhân lực trong lĩnh vực công nghệ thường kéo dài và tốn kém, 90% bằng kỹ sư mất 5 năm. Và cuối cùng là việc đầu tư công cho các công nghệ mới chưa cao.

Để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, ông cho rằng Việt Nam phải đáp ứng các nguyên tắc sau: Xây dựng nguồn cung mạnh các nhà khoa học và kỹ sư trình độ cao. Cần có cam kết bền vững và lâu dài vì phát triển nguồn nhân lực này đòi hỏi nguồn cung ổn định và đáng kể từ giáo dục đại học, sau đại học và đào tạo thực tế. Cải thiện đào tạo cho các kỹ thuật viên tay nghề cao bằng việc tạo ra các chương trình nâng cao kỹ năng đáp ứng nhu cầu ngành công nghiệp với chương trình đạt chuẩn, bao gồm các chỉ số hiệu quả rõ ràng. Mở rộng nguồn cung và giải quyết vấn đề chi phí. Cụ thể là cần giảm chi phí trong đào tạo các ngành khoa học và công nghệ thông qua các khoản vay ưu đãi...

Nguyễn Loan