Việt Nam cần chuẩn bị kịch bản cho nền nông nghiệp khan hiếm nước

Chúng ta chưa xem nước là tài nguyên

Đại biểu Trần Thị Thu Phước (tỉnh Kon Tum) nêu mối lo ngại về tình trạng khô hạn kéo dài ở nhiều tỉnh, thành trong thời gian qua, còn đại biểu Phạm Thị Kiều (tỉnh Đắk Nông) cho rằng, tình trạng xâm nhập mặn ngày càng nghiêm trọng.

Các đại biểu này đề nghị Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường nêu những giải pháp cụ thể để đảm bảo an ninh nguồn nước, bảo đảm đủ nước phục vụ sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp trong thời gian tới.

Hạn hán, xâm nhập mặn kéo dài khiến các kênh, mương ở huyện Gò Công Đông, tỉnh Tiền Giang bị khô cạn - Ảnh: Thanh Lâm

Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho hay, Việt Nam là 1 trong 6 quốc gia chịu tác động nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, 60% nguồn nước của Việt Nam bị phụ thuộc nước ngoài, 40% là nội sinh.

Do đó, để đảm bảo an ninh nguồn nước, việc đầu tiên là đảm bảo được nguồn nước nội sinh. Chính phủ đã chỉ đạo thực hiện nhiều giải pháp như bảo vệ rừng, trồng thêm rừng, triển khai dự án trồng 1 tỉ cây xanh; quy hoạch các lưu vực sông một cách có tổ chức để điều hành liên tỉnh...

Ông cũng lưu ý, thời gian qua, người dân sử dụng nước khá thoải mái, nên trước tình trạng thiếu nước ngọt cục bộ ở một số địa phương, cần tuyên truyền để người dân sử dụng nước tiết kiệm và chủ động tích trữ nước ngọt.

Sinh ra và lớn lên ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT) Lê Minh Hoan nói, ông cảm nhận rõ tình trạng hạn hán, ngập mặn, sụt lún đang diễn ra “ngay trước cửa nhà”.

Ông phân tích, thế giới đang ở kỷ nguyên khô hạn mà Việt Nam là 1 trong 6 quốc gia bị tổn thương nhất. Trong khi đó, hầu hết người Việt chưa bao giờ xem nước là tài nguyên. Ông nói: “Chúng ta cứ nghĩ nước là vô hạn, nhưng nước là tài nguyên hữu hạn và chúng ta cần chuẩn bị cho kịch bản một nền nông nghiệp khan hiếm nước”.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan dẫn chứng, Israel là quốc gia ở vùng sa mạc nhưng vẫn có nền nông nghiệp vượt trội. Để làm được điều này, khởi đầu của họ là giáo dục trẻ nhỏ về văn hóa tiết kiệm nước. Còn ở Việt Nam, người dân vẫn có thói quen “tưới tràn, tưới xả”; khi hết nước bề mặt thì tiếp tục khai thác nước ngầm, tạo ra một vòng hệ lụy và một vòng luẩn quẩn về an ninh nguồn nước.

Ông Lê Minh Hoan nhấn mạnh: “Có lẽ đến giờ này, chúng ta cũng phải có một tuyên ngôn với bà con nông dân vùng ĐBSCL và cả nước rằng, Việt Nam không phải là quốc gia dư thừa nước mà sẽ ngày càng khan hiếm nước. Từ nền nông nghiệp sử dụng nước không mất phí, dần dần chúng ta phải tính toán lại, bởi nước là tài nguyên hữu hạn”.

Xây hồ lớn trữ nước không đơn giản

Theo đại biểu Quàng Thị Nguyệt (tỉnh Điện Biên), một trong những giải pháp đối phó với khô hạn là đầu tư xây dựng các công trình tích trữ nước và phải có các chính sách thu hút đầu tư. Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho hay, thời gian qua, Bộ NN-PTNT đã rà soát các khu vực cần bổ sung hoặc đủ điều kiện để xây dựng các hồ, đập, hệ thống kênh, mương thủy lợi.

Nhưng ông cho rằng, phải đánh giá một cách tổng thể, bảo vệ được môi trường, bảo vệ được các khu vực xây dựng công trình, không gây ảnh hưởng đến rừng và hệ sinh thái.

Giải trình, làm rõ ý kiến của các đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Bộ NN-PTNT cho hay, Nghị quyết 120 của Chính phủ về phát triển vùng ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu cũng đề ra nhiệm vụ xây dựng công trình trữ nước, nhưng các địa phương phải xem xét cẩn trọng. Với địa thế bằng phẳng, không có độ dốc như ở ĐBSCL, không dễ để làm hồ lớn trữ nước ở địa phương này rồi chuyển nước sang phục vụ cho địa phương khác.

Ông nêu kinh nghiệm đối phó với hạn hán, xâm nhập mặn của tỉnh Trà Vinh - tỉnh nằm cuối nguồn nhưng vẫn đủ nước ngọt cho cả sản xuất và sinh hoạt: “Trà Vinh cho khơi thông tất cả luồng lạch, các kênh, mương, rạch tự nhiên từ cộng đồng, từ hộ gia đình. Tôi nghĩ rằng, mỗi hộ gia đình, mỗi cộng đồng dân cư có cách trữ nước riêng thì nguồn lực đầu tư của nhà nước sẽ giảm đi”.

Về kế hoạch ứng phó tổng thể và dài hạn, Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho hay, Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ NN-PTNT trình đề án chiến lược về ứng phó với hạn hán, xâm nhập mặn, khan hiếm nước ở ĐBSCL vào tháng Chín tới. Trong tháng Sáu, Thủ tướng chủ trì gặp gỡ lãnh đạo 13 tỉnh vùng ĐBSCL để nghe thêm các ý kiến của chuyên gia liên quan tới nguồn nước.

Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cũng khẳng định, trong đối phó sụt lún, khô hạn, xâm nhập mặn, việc dự báo là rất quan trọng. Hiện nay, Bộ Tài nguyên và Môi trường tiếp tục đầu tư và chỉ đạo Tổng cục Khí tượng Thủy văn nâng cấp trang thiết bị, phối hợp cùng các tổ chức quốc tế, đào tạo nguồn nhân lực để tăng khả năng dự báo. Bộ cũng tăng cường áp dụng khoa học kỹ thuật, sử dụng trí tuệ nhân tạo trong công tác này nhằm đạt hiệu quả cao hơn.

“Khả năng dự báo của Việt Nam đã tiệm cận với các nước phát triển trong khu vực, tính chính xác của dự báo tốt hơn. Ví dụ, vừa qua, chúng tôi đã dự báo chính xác tình trạng hạn hán ở ĐBSCL và cung cấp thông tin cho các địa phương. Một số địa phương đã kịp chuyển cách sản xuất từ 3 vụ sang 2 vụ hoặc lùi thời điểm gieo lúa để tránh bị xâm nhập mặn” - ông Đặng Quốc Khánh nói.

Minh Quang