Vì sao việc tuyển cung phi của Lý Thần Tông bị chê cười?

Chân dung ông vua yểu mệnh

Lý Thần Tông tên thật là Lý Dương Hoán và là vị vua duy nhất của nhà Lý được kế vị ngai vàng không phải do vua cha truyền cho. Ông là con trai Sùng Hiền hầu (không rõ tên) và gọi Lý Nhân Tông bằng bác ruột.

Do Lý Nhân Tông không có con trai nên mới đón vào cung nhận làm con nuôi, lập làm Thái tử và sau này truyền ngôi cho. Thân mẫu của Lý Thần Tông họ Đỗ (không rõ tên), bà sinh vua vào tháng 6 năm Bính Thân (1116) tại hầu phủ ở kinh đô Thăng Long. Dân gian thì truyền tụng về có giai thoại thác sinh kỳ lạ của Lý Thần Tông, tương truyền ông là kiếp sau của nhà sư Từ Đạo Hạnh.

Tượng thờ Lý Thần Tông ở đền Đô (Từ Sơn, Bắc Ninh)

Chuyện kể rằng Từ Đạo Hạnh (tên thật là Từ Lộ) dùng phép để diệt kẻ thù là Đại Điên, lúc đó đã hóa thân thành một đứa trẻ tên hiệu Giác Hoàng. Vua Lý Nhân Tông lại yêu qúy Giác Hoàng vì thế rất tức giận mới bắt giam Từ Lộ, trói ở ngoài cung rồi họp quần thần bàn cách xét xử. Khi ấy Sùng Hiền hầu vào chầu vua, đi ngang qua nghe Từ Lộ nói:

- Nếu cứu được bần tăng khỏi tội thì sau này xin ngụ thai trong cung để báo đền ơn đức.

Sùng Hiền hầu bèn cố sức xin, Lý Nhân Tông mới tha cho Từ Lộ. Về sau khi vợ chuẩn bị sinh, theo lời dặn trước đây Sùng Hiền hầu sai người đến báo cho Từ Lộ biết, ông liền tắm rửa sạch sẽ, thay quần áo rồi nói với học trò rằng:

- Mối túc nhân của ta chưa hết, phải thác sinh lần nữa, tạm làm đế vương.

Nói xong đọc một bài kệ rồi mất, đồng thời khi ấy vợ của Sùng Hiền hầu sinh hạ một bé trai, đặt tên là Dương Hoán.

Sau khi Lý Nhân Tông băng hà, cuối tháng 12 năm Đinh Mùi (1127), Thái tử Lý Dương Hoán lên ngôi báu kế vị, sử gọi là Lý Thần Tông. Ông làm vua đến cuối tháng 9 năm Mậu Ngọ (1138) thì lâm bệnh mất, thọ 22 tuổi, là vị vua Lý mất sớm nhất, có tuổi thọ ngắn nhất và về thời gian trị vì, nếu không kể nữ hoàng Chiêu Thánh (Lý Chiêu Hoàng) thì Lý Thần Tông là vị vua Lý ở ngôi ngắn nhất.

Bị chê cười vì một lệnh tuyển phi tần

Nhận xét về Lý Thần Tông, sách Đại Việt sử ký toàn thư viết: “Vua năm lên ngôi còn trẻ người non dạ, đến khi lớn lên tư chất thông tuệ, độ lượng rộng rãi, sửa sang chính sự, dùng người hiền tài, thủy chung đều chính, nhiệm nhặt khúc nôi, không gì sai lệch”. Tuy nhiên về chuyện hôn nhân của Lý Thần Tông, có một chiếu chỉ về vấn đề này được ban bố vào tháng Giêng năm Canh Tuất (1130) là bị sử sách chê trách nhiều.

Sách Đại Việt sử ký toàn thư cho biết tóm lược sự kiện này kèm theo lời bình phẩm của sử thần triều Trần là Lê Văn Hưu: “Mùa Xuân, tháng giêng, xuống chiếu cho con gái các quan không được lấy chồng trước, đợi sau khi chọn sung vào hậu cung, người nào không trúng tuyển mới được lấy chồng.

Hoàng đế tuyển mỹ nữ (Tranh minh họa)

Sử thần Lê Văn Hưu bàn: Trời sinh ra dân mà đặt vua để chăn dắt, không phải để cung phụng riêng cho vua. Lòng cha mẹ ai chẳng muốn con cái có gia thất, thánh nhân thể lòng ấy còn sợ kẻ sất phu sất phụ không được có nơi có chốn. Cho nên Kinh Thi tả sự ấy trong thơ "Đào yêu" và thơ "Siếu hữu mai" để khen việc lấy chồng kịp thì và chê việc để lỡ thì vậy. Thần Tông xuống chiếu cho con gái các quan phải đợi xong việc tuyển người vào cung rồi mới được lấy chồng, thế là để cung phụng cho riêng mình, đâu phải lòng làm cha mẹ của dân?”.

Sử thần Ngô Thì Sĩ trong sách Đại Việt sử ký tiền biên viết: “Sáu cung của vua Thiên tử thiếu gì cung tần, nếu có kén chọn thì cũng chỉ cần người hiền lành, đức hạnh. Là người ở trên dân, há lại tham sắc đẹp mà cứ muốn chọn khắp con gái của bách quan! Xưa kia Ngô Tôn Hạo hạ lệnh cho con gái các đại thần ăn lương 2000 thạch, hàng năm đều phải báo tên, vua lựa chọn không trúng mới được lấy chồng. Vũ Đế nhà Tần ban chiếu chọn con gái công khanh trở xuống, khi kén chọn chưa xong thì tạm cấm việc gả chồng lấy vợ. Tờ chiếu này của Thần Tông có sự ham mê sắc đẹp, thật không hẹn mà giống nhau”.

Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục cũng viết về chuyện này kèm theo một lời phê rất ngắn gọn: “Trái lẽ!”.

Lê Thái Dũng