Vì sao số đông vẫn thích hưởng bảo hiểm xã hội 1 lần?

Ai cũng muốn rút 1 cục

16g, chị Nguyễn Thị Huỳnh Dung vẫn còn cầm trên tay bộ hồ sơ xin hưởng bảo hiểm xã hội (BHXH) 1 lần với số thứ tự 1.100. Chị Dung cho biết, 9g, chị đến lấy số thứ tự. Ngồi đợi khoảng 1 giờ, chị thấy bảng điện tử chỉ nhảy được 3-4 số. Thấy còn cả trăm lượt mới đến mình nên chị về nhà. 

Đầu giờ chiều, chị tranh thủ vắt sữa để dành cho con và tiếp tục ra cơ quan BHXH chờ. Chị mới sinh con được 10 ngày nên càng đợi, càng sốt ruột. Nếu không được giải quyết trong hôm nay thì ngày mai, chị lại phải lấy số thứ tự từ đầu rồi tiếp tục chờ đợi.

Rất đông người dân đến cơ quan Bảo hiểm xã hội huyện Hóc Môn làm thủ tục hưởng chế độ bảo hiểm xã hội - Ảnh: Thiên Ân

Chị Dung và chồng làm cho công ty sản xuất gỗ được 11 năm nhưng công ty chỉ đóng BHXH cho họ được khoảng 3 năm. Năm 2020, vợ chồng chị xin nghỉ ở công ty, về nhà làm riêng. Xưởng chưa kịp ổn định thì dịch COVID-19 bùng phát. Mấy tháng trước, chồng chị lãnh tiền BHXH 1 lần nhưng tổng tiền quá ít nên giờ chị tranh thủ đi tất toán hồ sơ. Nếu thuận lợi, 10 ngày nữa, chị sẽ nhận được tiền BHXH. 

Anh Vũ Quốc Cường cũng đến cơ quan BHXH huyện Hóc Môn làm hồ sơ hưởng BHXH 1 lần dù chỉ mới 30 tuổi. Anh từng làm việc ở nhiều nơi nhưng chỉ được tham gia BHXH khi làm nhân viên cho một công ty giao nhận hàng hóa. Khi nghỉ làm, anh xin hưởng BHXH 1 lần.
Anh Cường nói: “Tôi không trông chờ được hưởng tiền lương hưu bởi muốn vậy, phải tiếp tục tham gia BHXH tự nguyện, mà lương hưu lại quá thấp. Thay vào đó, tôi hưởng BHXH 1 lần, được khoảng 20 triệu đồng, đem đầu tư kinh doanh, tích lũy tiền kiếm được để lo cho tuổi già”.
Theo Luật BHXH, người lao động được hưởng lương hưu khi tham gia BHXH đủ 20 năm trở lên và tới tuổi nghỉ hưu (năm 2023, tuổi nghỉ hưu của nam là 60 tuổi 9 tháng, của nữ là 56 tuổi). 

Việc hưởng BHXH 1 lần sẽ khiến người lao động khó bảo đảm điều kiện về số năm tham gia BHXH để được hưởng lương hưu khi đến tuổi nghỉ hưu. Mới đây, trong kỳ họp thứ năm, Quốc hội khóa XV (diễn ra từ ngày 22/5 - 23/6), Bộ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung nói: “Số người hưởng BHXH 1 lần gần bằng số tham gia. Nếu tình trạng này không giảm thì người già sẽ rất khó sống, hệ thống an sinh xã hội của chúng ta khó đảm bảo được tính bền vững”.

Điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội 1 lần sẽ khắt khe hơn

Theo số liệu của BHXH Việt Nam, tính đến hết tháng 5/2023, công tác thu, phát triển người tham gia BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp đạt và tăng so với cùng kỳ năm 2022 với khoảng 17,47 triệu người tham gia BHXH, chiếm 37,48% lực lượng lao động trong độ tuổi, tăng 2,7% so với cùng kỳ năm 2022.  

Trong 5 tháng đầu năm 2023, ngành BHXH Việt Nam ước giải quyết 26.014 hồ sơ hưởng lương hưu và trợ cấp BHXH hằng tháng, 547.989 hồ sơ hưởng chế độ BHXH 1 lần, 3.638.974 lượt người hưởng chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức, phục hồi sức khỏe; phối hợp với ngành lao động, thương binh và xã hội giải quyết 376.023 người hưởng các chế độ bảo hiểm thất nghiệp, trong đó 368.028 người hưởng chế độ trợ cấp thất nghiệp và 7.995 người hưởng chế độ hỗ trợ học nghề.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga (tỉnh Hải Dương) cho biết, theo Tổ chức Lao động thế giới (ILO), Việt Nam là nước duy nhất có chính sách hưởng BHXH 1 lần. Theo thống kê của BHXH Việt Nam, 80% số người hưởng BHXH 1 lần ở độ tuổi từ 20 đến 40. Đây là một nghịch lý bởi khi còn trẻ, còn đủ khả năng lao động để tạo thu nhập thì họ lại sử dụng hết “của để dành” cho tuổi già.

Bà nói: “Không nên khuyến khích mà ngược lại, cần phải hạn chế tối đa tình trạng này. Việc tham gia BHXH là nhằm bảo đảm an sinh xã hội, trợ giúp người lao động lúc về già. Nếu ai cũng muốn hưởng BHXH 1 lần thì khi về già sẽ không có lương hưu, không được hưởng bảo hiểm y tế. Việc hưởng BHXH 1 lần làm mất đi chức năng, ý nghĩa xã hội của chính sách an sinh xã hội”.

Theo bà, dự thảo Luật Bảo hiểm (sửa đổi) đang trong giai đoạn lấy ý kiến để trình Quốc hội ở kỳ họp thứ sáu. Trong đó, có quy định giảm thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu, từ 20 năm xuống còn 15 năm. Điều này tăng cơ hội để người lao động được hưởng lương hưu, giúp bao phủ hưu trí tuổi già. Tất nhiên, theo nguyên tắc “đóng nhiều, hưởng nhiều” thì mức hưởng của nhóm đối tượng này là khiêm tốn, nhưng thấp còn hơn không. 

Theo bà Việt Nga, cũng có ý kiến lo ngại rằng, việc giảm điều kiện về thời gian đóng BHXH sẽ làm gia tăng số người nhận BHXH 1 lần do họ sẽ tính toán để đến độ tuổi nào đó thì tiếp tục tham gia BHXH cho đủ 15 năm để hưởng lương hưu. “Tôi cho rằng, đây là toan tính sai lầm bởi thời gian đóng BHXH càng dài thì mức lương hưu càng cao và điều này rất quan trọng khi về già” - bà nói.

Theo Bộ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung, muốn hạn chế tình trạng rút BHXH 1 lần, phải cải thiện được đời sống, thu nhập của người lao động bởi khi còn khó khăn, họ nghĩ ngay đến một khoản tiền đang có để rút. 

Ông nói: “Tôi đã nghiên cứu kỹ vấn đề này. Đại đa số người rút BHXH 1 lần là công nhân lao động, rất ít công chức, viên chức. Không quốc gia nào có cơ chế rút BHXH 1 lần dễ dàng như Việt Nam. Một chuyên gia nước ngoài giỏi trong lĩnh vực bảo hiểm cho rằng, Việt Nam quá hào phóng. Thông lệ quốc tế chỉ cho rút trong 2 trường hợp là mắc bệnh nan y hoặc chuyển sang định cư ở nước ngoài”.

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết, các chuyên gia và các cơ quan chức năng đã bàn rất nhiều về việc sửa đổi Luật BHXH, đưa ra các phương án khác nhau. Ngăn không cho người lao động rút BHXH 1 lần là rất khó khăn. Chúng ta sẽ đưa ra các điều kiện để được rút BHXH 1 lần. Đây cũng là hướng tiếp cận của các quốc gia trên thế giới. 

Thiên Ân - Minh Quang