Vì sao bảo hiểm xã hội tự nguyện chưa tạo được sức hút?

Nhiều NLĐ chưa quan tâm đến BHXH tự nguyện (hình minh họa)

Chị Huỳnh Thúy Liễu (ngụ Q.Thủ Đức, TP.HCM) tuy bán cửa hàng tạp hóa nhưng vẫn muốn tham gia một loại hình BH để sau này tuổi cao có chút tiền dưỡng già. Chị đã tính đến BHXHTN nhưng: “Sau khi tìm hiểu, tôi quyết định không tham gia BHXHTN vì phải đóng ít nhất 20 năm mới được hưởng tiền hưu là quá lâu, tiền đóng thì nhiều nhưng tính ra lại chẳng hưởng được bao nhiêu”.

Chị Mai Hoa (Q.Gò Vấp) cũng suy nghĩ tương tự. Gia đình chị buôn bán trái cây, hai vợ chồng muốn tham gia một loại hình BH để về già đỡ làm phiền con cháu; nhưng tìm hiểu kỹ về BHXHTN, vợ chồng chị thấy không ổn, thời gian đóng quá lâu; lại chỉ có hai chế độ là tử tuất và hưu trí, không hấp dẫn bằng BHXH bắt buộc (có thêm các chế độ thai sản, tai nạn LĐ, bệnh nghề nghiệp).

Theo BHXH Việt Nam, từ khi bắt đầu thực hiện chính sách BHXHTN đến nay, số người tham gia cũng có tăng hàng năm; tính đến cuối năm 2016, cả nước có 203.560 người tham gia (tăng hơn 33 lần so với năm 2008 - năm bắt đầu thực hiện BHXHTN). Tuy nhiên, đa số người tham gia BHXHTN là những người đã có thời gian đóng BHXH bắt buộc, chỉ đóng tiếp BHXHTN cho đủ điều kiện hưởng lương hưu.

Sự liên thông giữa BHXHTN và BHXH bắt buộc đã giúp khoảng 30.000 người (không được hưởng lương hưu do không đủ thời gian đóng BHXH 20 năm) được hưởng lương hưu. Tuy nhiên, so với số người là đối tượng của BHXHTN như đã ghi nhận thì lượng người tham gia là quá ít. Vì sao NLĐ không mặn mà với loại hình BHXH này?

Ông Mai Đức Thắng, Phó trưởng ban Thu BHXH Việt Nam cho rằng, nguyên nhân là người dân chưa quen với chính sách mới. Mặt khác, công tác tuyên truyền chưa sâu rộng, chưa có sự phối hợp giữa các cấp, các ngành ở địa phương trong việc tổ chức thực hiện chính sách BHXHTN. Bên cạnh đó, nhà nước cũng chưa có chính sách hỗ trợ phù hợp để khuyến khích người dân tham gia; phải đến năm 2018 mới có hỗ trợ nhưng mức hỗ trợ lại không cao. 

Ông Trần Hải Nam, Phó vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ LĐ-TB&XH), nhận định, sự thiếu hấp dẫn của BHXHTN nằm ngay trong chính sách này. Quyền lợi người được hưởng rất hẹp, chỉ có hai chế độ là tử tuất và hưu trí; trong khi BHXH bắt buộc có đến năm chế độ. “Để BHXHTN thu hút được người tham gia phải hoàn thiện chính sách, bổ sung thêm các chế độ ngắn hạn. Chẳng hạn, có gói về thai sản để NLĐ chọn lựa; có gói về tai nạn LĐ để người tham gia được hỗ trợ khi gặp rủi ro…”, ông Nam phân tích.

Giám đốc BHXH TP.HCM Cao Văn Sang chỉ ra điểm mấu chốt khiến BHXHTN không thu hút là do mức đóng còn cao so với thu nhập của đa số NLĐ, nhưng mức hưởng lại không tương xứng; lại phải đóng hằng tháng trong suốt 20 năm là rất khó.

Ông Sang dẫn chứng: "Nếu người tham gia chọn mức thu nhập để đóng BHXHTN là 2 triệu đồng/tháng, thì phải đóng 440.000 đồng/tháng (22% mức thu nhập) và sau 20 năm, mức hưởng sẽ là 1,1 triệu đồng/tháng (bằng 55% mức lương đóng BHXH). Nếu mức 1,1 triệu đồng/tháng là đủ sống thì mức đóng 440.000 đồng/tháng là quá cao; nếu mức đóng 440.000 đồng/tháng là chấp nhận được thì nhận được mỗi tháng lại là quá thấp".

 Năm 2015, TP.HCM có gần 12.000 người tham gia BHXHTN, nhưng đến năm 2016 chỉ còn khoảng 7.000 người do thực hiện các quy định mới và nhiều trường hợp đã tham gia được một thời gian nhưng lại rút ra. Theo các chuyên gia về lĩnh vực BHXH thì ngoài việc mở rộng các chế độ và cân đối mức đóng-mức hưởng phù hợp, nhà nước còn phải tính đến mức hỗ trợ người tham gia BHXHTN.

Mức hỗ trợ từ năm 2018 đối với người nghèo tham gia BHXHTN là 35%, cận nghèo là 25%, các đối tượng khác là 10% thật sự quá ít. Ví dụ, người cận nghèo được hỗ trợ 70% mệnh giá thẻ BHYT (có nơi đến 90%), nên chỉ phải đóng vài chục đến khoảng 200.000 đồng/năm để mua BHYT nhưng nhiều người vẫn không kham nổi tiền mua BHYT, nói gì đến BHXHTN.

Mai Phan - Hân Hân