Vẽ rắn thêm chân

Lý do dừng tổ chức là thành phố có việc đột xuất! Vậy, sang năm 2015, có thể người ta vẫn làm chứ không phải dừng, dù dư luận có ý kiến này nọ. Bây giờ dùng đuốc mà soi, đố ai tìm ra trong sử sách dòng nào đảm bảo tính chân thật lịch sử, có cứ liệu chính xác về hai bà. Sách giáo khoa là sách công cụ mang tính pháp quy của quốc gia, nhưng ở cả ba cấp, học sinh không biết hai bà sinh năm nào, mất năm nào, có thật là hai chị em không... chỉ thấy nói chung chung.

Giáo sư Nguyễn Quang Ngọc, Phó chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam phải thốt lên rằng: tổ chức sinh nhật Hai Bà Trưng là chuyện nực cười, bởi không ai làm chuyện đó cả khi mọi sự là huyền sử, không biết được ngày sinh thì sao làm sinh nhật? Tư liệu dân gian có lúc nói hai bà sinh ngày 1/8, rồi 13/8 âm lịch. Những sách về hai bà do giáo sư biên soạn đều không đưa vào chi tiết này, bởi không có cơ sở nào cả.

Một cảnh trong vở chèo Vương nữ Mê Linh của Nhà hát Chèo Hà Nội. Nguồn ảnh: Nhà hát chèo Hà Nội

“Bà Trưng quê ở Châu Phong”. Chẳng ai bảo ai, ở nước mình, lớn lên, đều nghe chuyện chị em bà có công đuổi giặc. Cứ mường tượng hai người phụ nữ như hoa lạc giữa rừng gươm mà tả xung hữu đột, bởi “giận người tham bạo thù chồng chẳng quên/chị em nặng một lời nguyền/phất cờ nương tử thay quyền tướng quân”. Dân gian rút mấy dòng về gốc tích, hành trạng của hai bà là vậy. Và chừng đó là đủ.

Đường, trường mang tên hai bà có khắp nơi. Từ thuở dựng nước đến giờ, tiếng trống Mê Linh mang hồn vía của bậc nữ nhi hào kiệt lúc Tổ quốc lâm nguy, khích lệ bao lớp người theo đó mà noi gương tiên tổ. Hành động xả thân của bao thế hệ theo thanh gươm nghĩa khí ngàn thu là biểu hiện sinh động nhất về lòng biết ơn. Và hẳn không ai ngờ rằng bỗng nhiên có ngày nảy nòi câu chuyện người ta tổ chức sinh nhật cho Hai Bà Trưng cấp thành phố với bao công đoạn, chắc chắn là hàng chục, có khi hàng trăm tỷ đồng, gồm chương trình nghệ thuật 2.000 năm vương nữ đất rồng, hội thảo về Hai Bà Trưng, hội chợ, hội trại, mít tinh, dâng hương, các cuộc thi…

Và như thế, chuyện sinh nhật, bỗng dưng thành chuyện lớn, bởi đụng đến những hoài nghi lịch sử của nhân vật lịch sử. Hai Bà Trưng đã đi vào dân gian, truyền đời, tổ chức sinh nhật khác nào “vẽ rắn thêm chân”. Người ta hoàn toàn có thể suy luận động cơ và cách trả lời về dự định tổ chức và hoãn. Không đảm bảo lịch sử mà vẫn cố làm là làm bậy! Câu trả lời do bận đột xuất nên hoãn là không thuyết phục. Ở đây rõ ràng người ta không cần biết dân nghĩ gì, thích làm thích dừng, tự “phát” tự “tàn”.

Nhưng có lẽ còn thiếu một nhận định, có thể là “gốc” của sáng kiến trên: phải làm mới có tiền! Không có cách khoan thủng ngân sách, tiêu tiền nào nhanh, gọn, khó kiểm chứng, soi dò, đánh giá cụ thể, “bắt tận tay, day tận trán” bằng tổ chức lễ hội. Lễ tan, tiền tan, hiện trường không còn, văn hóa là siêu hình, tất cả tan theo những màn múa may quay cuồng, giỏi lắm điều tiếng này nọ thì ngồi kiểm điểm, rút kinh nghiệm; lễ lớn tiền lớn, chẳng có ai "bị thương", chỉ có tiền ngân sách là rỗng dần. Không lạ bao nhiêu năm hô hào chấn chỉnh, thì chính ngành văn hóa lại chậm chấn chỉnh mà cứ lâu lâu còn có thêm… sáng kiến tiêu tiền dân. Mới đây, nếu dư luận, các bộ ngành không quyết liệt, rồi Thủ tướng Chính phủ không “phanh” lại, thì món tiền hàng tỷ đô la từ tiền dân đóng thuế đã phải ra đi khi Bộ VH-TT-DL muốn đăng cai ASIAD 18 vào năm 2019, mà đích cuối cùng là xây dựng những công trình hoành tráng rồi... bỏ đó.

Những người có mỗi việc là ngồi nghĩ ra các kiểu… sáng kiến trên, liệu có hiểu được rằng sẽ đối diện với búa rìu dư luận? Nhưng vấn đề là người quyết định số phận của sáng kiến đó, gật hay lắc, họ chịu trách nhiệm như thế nào. Đừng nghĩ rằng mới dự định, nay dừng, có thể sẽ dừng vĩnh viễn, rút kinh nghiệm sâu sắc, là xong việc. Dân sẽ một lần nữa nhìn vào họ, há miệng kinh ngạc và thêm một lần xói mòn lòng tin.

 Trung Việt