Văn hóa giao thông: Vẫn là thứ xa xỉ?

Người nước ngoài nhìn ta

Bạn tôi, người Anh, lần đầu sang Việt Nam, anh nói rất thích tính tình cởi mở, hiếu khách của người Việt. Anh mê món ăn Việt và “đắm đuối” với danh lam, thắng cảnh của dải đất hình chữ S. Nhưng điều anh đặc biệt không thích ở Việt Nam là văn hóa giao thông của người Việt. Anh thắc mắc vì sao ở Việt Nam người ta có thể bấm còi xe nhiều đến vậy? Đi đến đâu, dù là khu vực quanh bệnh viện hay trường học, bất cứ giờ nào, anh cũng nghe người ta bấm còi xe. Thậm chí ở một số nơi, còi xe inh ỏi suốt cả đêm. Ban đêm, khi đường vắng, tài xế thường phóng rất nhanh. Khi đó không còn đèn giao thông nên khi gần đến ngã tư, thay vì giảm tốc độ thì họ bấm còi để được các phương tiện khác nhường đường.

Tình trạng ùn tắc giao thông thường xuyên xảy ra trên đường Nguyễn Đình Chiểu, đoạn ngang qua Trường tiểu học Lương Định Của (quận 3, TPHCM) vào giờ học sinh tan trường - Ảnh: Minh An

Anh cho tôi xem những đoạn clip ghi lại cảnh trước cổng một số trường học giờ tan trường. Nhiều phụ huynh chen chúc, bấm còi inh ỏi. Có những phụ huynh đứng trước cổng trường bấm còi để gọi con ra cổng. Cảnh đón con sau giờ học ở nhiều trường được anh ghi lại khá lộn xộn, giao thông tắc nghẽn… Hay ở ngã tư, khi tín hiệu đèn đỏ vẫn còn 2-3 giây đã có người mất kiên nhẫn, nhấn còi như xua các xe phía trước chạy cho nhanh.

Điều khiến anh sợ nhất khi ra đường ở Việt Nam là “Người Việt không có thói quen nhường đường cho người đi bộ, dù họ đang đi trên vạch dành cho người đi bộ”. Anh vẫn thảng thốt khi nhắc lại lần suýt bị một chiếc xe máy tông trực diện. Anh đi đúng vạch, nhưng anh thanh niên lái xe máy vẫn không có dấu hiệu giảm tốc độ. May mắn, cuối cùng người lái xe máy lách được, nhưng quay lại nói điều gì đó kèm theo ánh mắt đầy giận dữ. Nghe anh kết luận “Việt Nam tất cả đều tuyệt vời, trừ văn hóa giao thông”, tôi chỉ biết im lặng.

Có lẽ bạn tôi không phải người nước ngoài duy nhất “hoảng sợ”. Đã có không ít người nước ngoài nhắc về văn hóa giao thông Việt Nam trên truyền thông với đầy nỗi e ngại. Trước đây, báo chí từng phản ánh việc một du khách nước ngoài bật khóc ở TPHCM khi đã đứng rất lâu trên vạch dành cho người đi bộ nhưng vẫn không thể qua đường.

Đợi… giàu mới văn minh?

Văn hóa giao thông không tỉ lệ thuận với sự giàu có sung túc, mà là ý thức, là nền tảng văn hóa được hình thành từ gia đình và nhà trường.

Thói quen xấu của một bộ phận người Việt khi lưu thông trên đường khiến cộng đồng ngao ngán. Không đội mũ bảo hiểm, vượt đèn đỏ, lấn làn… không phải chuyện hiếm. Có những người ăn mặc rất thời trang, tỏ vẻ sành điệu nhưng lại không thấy mình rất “lạc quẻ” khi để “đầu trần” chạy xe trên phố. Hình như nhiều người Việt luôn vội vàng khi lưu thông trên đường, đến mức bỏ qua an toàn của bản thân lẫn người khác. Họ chạy xe lấn làn, leo lên vỉa hè, luồn lách như “lụa” giữa dòng xe cộ.

Gần 30 năm trước, khi còn đi học, thầy giáo dặn chúng tôi đi đường nhớ quan sát đầu người đi xe phía trước, nếu họ quay hoặc nghiêng về phía nào, họ sẽ rẽ về hướng đó. Thầy dặn vậy vì ở thời điểm đó, xe máy nhiều chiếc rất cũ kỹ, hư hỏng đèn xi nhan. 30 năm sau, gần như chẳng còn mấy xe hỏng xi nhan, nhưng không ít người chẳng cần dùng xi nhan. Họ thích là rẽ, cúp đầu cả xe máy lẫn ô tô, bất chấp hành động ấy có thể gây nguy hiểm cho họ và nhiều người khác.

Nhiều người hình như không có thói quen quan sát xung quanh khi lưu thông. Gương chiếu hậu được nhà sản xuất lắp đặt theo tiêu chuẩn, nhằm đảm bảo an toàn, nhưng bị người dùng thay thế hướng đến nhu cầu thẩm mỹ nhiều hơn an toàn. Chiếc gương bé xíu, không thể quan sát phía sau, người lái cứ bật xi nhan là nghiễm nhiên cho mình cái quyền được rẽ, không quan tâm xe đang di chuyển phía sau, bỏ qua nguy cơ tai nạn. Trên đường quốc lộ, dù có riêng làn đường dành cho xe máy, nhưng xe máy vẫn cứ thích lấn làn ô tô, thậm chí còn “đánh võng” giữa 2 làn xe ô tô.

Đáng trách nhất là khi xảy ra va chạm, thay vì quan tâm người bị nạn, một số người dửng dưng bỏ đi; số khác lại “nổi máu anh hùng”, cãi cọ, giành phần thắng thua bằng những lời nói thô tục, thậm chí đánh nhau gây náo loạn đường phố.
Nhiều năm trước, có ý kiến cho rằng, bao giờ kinh tế khá giả hơn, người ta sẽ ứng xử văn minh hơn (!?). Ngày nay, kinh tế phát triển, người Việt đã giàu hơn, đường phố đầy xe hơi xịn nhưng văn hóa giao thông, với nhiều người vẫn là thứ “xa xỉ”.

Văn hóa giao thông được biểu hiện bằng hành vi xử sự đúng pháp luật, theo các chuẩn mực của xã hội. Văn hóa giao thông không chỉ là biểu hiện văn minh của mỗi cá nhân khi tham gia giao thông, mà còn là sự an toàn của bản thân và cả cộng đồng. 

Minh Thuận