Lô tô: Khát vọng được thừa nhận giá trị

Sự phát triển của lô tô với tư duy trẻ

Với tính dân dã, đại chúng, lô tô không còn xa lạ với người Việt Nam. Bộ môn này được cho là có nguồn gốc từ trò bingo của Ý, xuất hiện vào thế kỷ XVI. Khoảng thập niên 1980 của thế kỷ XX, lô tô phát triển cực thịnh ở nước ta, theo các đoàn hội chợ đi tỉnh. Đặc biệt vào dịp năm mới, các đoàn hội chợ, lô tô hoạt động khá mạnh ở những vùng nông thôn. Yếu tố may rủi của lô tô kết hợp với những giai điệu sôi động, có tiết tấu nhanh, đa dạng giúp người chơi thích thú.

Lô tô - một bộ môn giải trí quen thuộc với người Việt

Với lô tô, ngoài sự thú vị của yếu tố may mắn thì cách rao con số cũng là một nghệ thuật vô cùng độc đáo. Từ những thể loại âm nhạc khác nhau, người hô sẽ biến tấu ca từ phù hợp để có thể diễn tả con số sao cho có vần, có điệu một cách duyên dáng. Cứ như thế, lô tô nhẹ nhàng đi vào lòng người và trở thành một giá trị đẹp gắn liền với ký ức của nhiều người. Tuy nhiên, tại mảnh đất Sài Gòn, với sự phát triển sôi động của nhiều loại hình giải trí, lô tô gần như vắng bóng trong những năm qua.

Gần đây, loại hình này bắt đầu xuất hiện trở lại và phát triển với một vài tụ điểm tại trung tâm TP.HCM. Trong đó, hai đoàn lô tô đang được chú ý là Sài Gòn tân thời và Hương Nam với những cái tên được yêu mến như: Lộ Lộ, Mai Thiên Tai, Yumi, Tâm Thảo, Năm Chà, Su Su, Cát Thy…             

Tâm Thảo (áo vàng) và Yumi (áo cam)

Phần lớn các nghệ sĩ kêu lô tô ở hai đoàn đều thuộc thế hệ 9X. Dẫu giọng hát, cách trình diễn vẫn chưa thực sự nhuần nhuyễn, chuyên nghiệp như thế hệ đàn anh, đàn chị, họ ghi điểm với khán giả nhờ dấu ấn riêng. Lộ Lộ, Su Su có khiếu hài hước; Tâm Thảo, Yumi có lợi thế về giọng hát; Cát Thy giữ nhịp sân khấu tốt…

Hơn thế, với tư duy của những người trẻ, họ đã tạo được những nét riêng từ trong một loại hình giải trí vốn đã quá quen thuộc với người dân. Từng đêm diễn ở hai đoàn Sài Gòn tân thời và Hương Nam đều được thực hiện theo những chủ đề nhất định như: Chiếc áo bà ba, Giai điệu 3 miền, Mẹ, Đêm Vu Lan, Đêm thần tượng, Thế giới V-pop giai đoạn 2000, Thế giới cổ tích, Võ lâm truyền kỳ, Đêm châu Phi… Nghệ sĩ kêu lô tô hóa trang theo đúng chủ đề với trang phục, cách trang điểm đặc trưng. Yếu tố hàng đầu mà hai gánh tô tô trẻ này muốn mang đến khán giả là cái đẹp, sự chỉn chu, tỉ mỉ trong mỗi lần xuất hiện.

Đoàn Sài Gòn tân thời với chủ đề về đất nước Nhật Bản

Đan xen vào những màn xổ số, họ có những tiết mục ca nhạc, tấu hài nhằm lôi cuốn khán giả trong suốt khoảng 3 giờ diễn ra chương trình. Đặc biệt, ở một số đêm diễn, trích đoạn cải lương, nhạc cụ dân tộc, múa bóng rỗi cũng được đưa vào đổi vị. Nhằm tạo sự kiên kết với người chơi, các đoàn lô tô trẻ cũng mời khán giả lên sân khấu để cùng rao những con số. Ngoài ra, người kêu lô tô hiện nay không dùng những từ ngữ, nội dung phản cảm để kêu số, nhằm mang đến diện mạo văn minh nhất có thể.

Đoàn lô tô Hương Nam với chủ đề về ngày tựu trường nhân dịp năm học mới

Sự tổng hoà của những yếu tố trên giúp lô tô khởi sắc trong thời gian qua tại Sài Gòn. Sân khấu Rubik (nằm trong khuôn viên Thảo Cầm Viên, Q.1) luôn sôi động vào những ngày cuối tuần với hàng trăm lượt khách mỗi đêm theo dõi đoàn Sài Gòn tân thời. Thời điểm đầu mới thành lập, mỗi đêm diễn chỉ vài chục khách. Trong khi đó, đoàn Hương Nam hoạt động chủ yếu tại một quán cà phê tọa lạc ở Q.10 cũng luôn nhộn nhịp, đông khách những đêm sân khấu sáng đèn. Ngoài ra, hai đoàn cũng khá đắt show đi tỉnh, biểu diễn ở các sự kiện. Vì thế, đời sống của anh chị em trong đoàn được cải thiện đáng kể.

“Sau khi lô tô có cơ hội chuyển mình, show diễn của các thành viên được tăng nhiều hơn, thu nhập cũng ổn định hơn, không còn cảnh chạy gạo, chạy cơm hộp từng buổi nữa. Đó cũng là điều khiến tôi hạnh phúc khi lo được cho các thành viên ổn định cuộc sống” - Lộ Lộ (trưởng đoàn Sài Gòn tân thời) chia sẻ.

Khát vọng được thừa nhận

Lô tô không đơn thuần là một hình thức giải trí mà chứa đựng những giá trị nhất định. Thông qua lời ca, tiếng hát, người rao có thể châm biếm những thói hư tật xấu của xã hội: rượu chè, cờ bạc, giao thông… bằng tư duy sáng tạo linh hoạt.

Nói về lô tô, cố giáo sư Trần Văn Khê từng chia sẻ: “Bài chòi và lô tô không chỉ là môn giải trí đơn thuần mà còn đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của người dân Việt, qua đó góp phần lưu truyền và gìn giữ những tục ngữ, ca dao, bài vè - được xem là những di sản văn học dân gian của dân tộc khỏi bị mai một”.

Tuy nhiên, những giá trị này lại bị mai một theo thời gian, bởi sự xuất hiện của nhiều bài hát mới, thể loại âm nhạc hiện đại. Nhưng quan trọng nhất, lô tô đang chịu nhiều định kiến phiến diện từ xã hội. Vì thế, giá trị mà chúng mang lại vô tình bị xem nhẹ bởi những câu chuyện đời thường xoay quanh các gánh hát lô tô mà mọi người có thể được nghe, thấy qua phim ảnh, sách báo hoặc tận mắt chứng kiến ngoài đời thật. Sự cố gắng của lớp người trẻ để lô tô trở lại, được khẳng định giá trị và được thừa nhận như một môn nghệ thuật vì thế cũng đứng trước nhiều khó khăn, thách thức.

Lô tô đứng trước nhiều thách thức để được thừa nhận giá trị

“Lô tô là một loại hình văn hoá rất hay là sự tổng hợp của nhiều loại hình (thơ, vè, boléro, hồ quảng, cải lương…), sự tương tác của nghệ sĩ trình diễn và khán giả, cái duyên của người dẫn dắt giúp chúng hết sức độc đáo và thu hút. Nhưng vì một số lý do nào đó mà nó chưa được công nhận một cách tích cực, Một bộ phận nhỏ theo đuổi nghề theo hướng không tích cực làm cho khán giả lại nghĩ về hướng tiêu cực nhiều hơn”, Lộ Lộ trăn trở.

Lộ Lộ - vừa đóng vai trò trưởng đoàn, vừa kêu lô tô, vừa bán vé trong đoàn Sài Gòn tân thời

Nhiều năm qua, lô tô thi thoảng xuất hiện trong một số chương trình truyền hình như: Cười xuyên Việt, Kỳ tài lộ diện… nhưng không được tái hiện hoàn toàn giống với thực tế, mà chỉ mang yếu tố phụ trợ. Đến Người bí ẩn 2018, sự xuất hiện của Lộ Lộ, Tâm Thảo, Su Su, Gia Huy đã tạo nên một cơn sốt cho lô tô trong bước đà trở lại với số đông khán giả.

Cũng từ đây, hai đoàn lô tô trẻ được biết đến nhiều hơn, được đón nhận tích cực hơn. Truyền hình lại cho thấy được vai trò quan trọng trong việc quảng bá ở phạm vi rộng. Tuy nhiên để một show thuần về lô tô lên sóng vẫn còn là một bài toán khó bởi những định kiến vẫn còn đó.

Tâm Thảo, Yumi kêu lô tô trong chương trình Người bí ẩn 2018:

Cách đây vài tháng, Lô tô show: Gánh hát ngàn hoa - một sân chơi dành riêng cho các đoàn lô tô đã đi vào quá trình sản xuất, vẫn đang chờ sắp xếp để lên sóng, giới thiệu đến công chúng trong thời gian tới. Đại diện nhà sản xuất - NSƯT Vũ Thành Vinh chia sẻ: “Để làm một chương trình hoàn chỉnh trên sóng truyền hình về lô tô thì chưa ai đi chuyên sâu. Khi bắt tay vào làm, chúng tôi cũng có sự đắn đo vì nhiều lý do. Nét đẹp của lô tô là có thật. Có những câu chuyện tế nhị, nhưng chúng tôi không đi vào tả thực, mà chú trọng khai thác nét đẹp trong cách rao số, sáng tạo. Chúng tôi kỳ vọng mọi người sẽ có cái nhìn thấu đáo hơn, tránh quy chụp và suy diễn, bộ môn này nhận được sự chia sẻ nhiều hơn”.                                             

Lô tô đã thực sự trở lại và có những tín hiệu vui khi được khán giả đón nhận. Tuy nhiên, để bộ môn này được thừa nhận giá trị, theo mặt tích cực nhất có thể, sẽ còn là câu chuyện của tương lai. Trong đó, sự nỗ lực thay đổi của các đoàn lô tô đóng vai trò vô cùng quan trọng. Sài Gòn tân thời hay Hương nam đã đặt được những viên gạch đầu tiên cho hành trình ấy. Nhưng một hay hai bông hoa vẫn chưa đủ để làm nên mùa xuân.

Thành Lâm