Liên hoan phim độc lập: Bệ đỡ của những phim kinh phí thấp

“Những năm 1980, thị trường điện ảnh Mỹ rất sôi động nhưng gần như bị thống trị bởi các hãng phim lớn. Các bom tấn ăn khách dễ dàng ra rạp, trong khi những câu chuyện nhân văn kể về đời sống phức tạp lại không có đầu ra. Vì thế, tôi cùng các cộng sự quyết định thành lập xưởng phim sản xuất tác phẩm độc lập, kinh phí nhỏ.

Sau đó, chúng tôi thành lập liên hoan phim (LHP) với hy vọng nhà làm phim tiềm năng có dịp trao đổi và chia sẻ ý tưởng, tạo thị trường cho phim nghệ thuật” - tài tử Robert Redford, từng giành giải Oscar năm 1986 với tác phẩm Out of Africa, đồng thời là người sáng lập LHP Sundance chia sẻ.

Tài tử Robert Redford, người sáng lập LHP Sundance.

Bệ đỡ cho những tài năng trẻ

Giới thiệu những tiếng nói mới đến công chúng, tạo cơ hội cho phim tiếp cận các nhà phát hành là 2 trong số mục tiêu quan trọng mà LHP độc lập hướng đến. Với thị trường điện ảnh phát triển như Hollywood, tiếng nói dĩ nhiên thuộc về những ông lớn điện ảnh nắm giữ hàng tỷ đô trong tay. Mỗi bộ phim được đầu tư xấp xỉ vài chục đến trăm triệu USD.

Vậy những bộ phim kinh phí thấp tầm 1-5 triệu USD sẽ đi đâu về đâu, nhất là khi chúng không kể câu chuyện về những siêu anh hùng? Chúng sẽ tìm đường đến LHP độc lập. Ban tổ chức gồm những người có chuyên môn sẽ chọn ra những bộ phim độc đáo nhất và bắt đầu trình chiếu.

LHP Sundance - nơi chắp cánh cho rất nhiều đạo diễn tài năng.

Khán giả, nhà phát hành và cả những người làm phim đều tìm đến các LHP này để xem những bộ phim mới, mua quyền phát hành, thậm chí là tìm những tài năng trẻ cho những dự án hợp tác trong tương lai. Khi truyền hình trực tuyến mở rộng, các nhà phát hành trực tuyến như Netflix, Amazon… cũng đổ xô tìm đến các LHP độc lập. Sự độc đáo và khác biệt là hai yếu tố quan trọng để một bộ phim được mua.

Có rất nhiều lý do để một hãng phim lớn sẵn sàng giao quyền cầm trịch vào tay một đạo diễn trẻ. Đạo diễn cần tìm cơ hội lớn hơn để bộc lộ tài năng, còn hãng phim cần một người vừa tài năng, vừa mới mẻ, vừa có thể can dự được vào quá trình sản xuất để bộ phim đi theo ý muốn, và tất nhiên, chi phí cho một đạo diễn trẻ thì thấp hơn rất nhiều so với những tên tuổi.

Jordan Vogt-Roberts trước khi làm Kong: Skull Island đã ghi dấu ấn với The King of Summer - một bộ phim về đề tài tuổi vị thành niên chỉ có 1,4 triệu USD. Colin Trevorrow còn gây sốc hơn khi quay bộ phim dài đầu tay - Safety Not Guaranteed - bằng chiếc máy quay cổ lỗ sĩ với 750 nghìn USD do The Film Collaborative tài trợ, mang về 2 triệu USD tiền lời. Colin Trevorrow sau đó được mời về làm tiền kỳ cho phim Star Wars: The Force Awakens, làm đạo diễn của Jurassic World mang về cho hãng Legendary 1,670 tỷ USD với kinh phí đầu tư 150 triệu USD, hồi sinh thương hiệu khủng long trên màn ảnh rộng.

Reservoir Dogs - một trong những phim bước ra từ LHP Sundance, đưa tên tuổi Quentin Taratino đến toàn thế giới.

Rupert Wyatt bắt đầu được khán giả quan tâm, các hãng phim lớn chú ý khi mang The Escapist - bộ phim đầu tay của anh đến LHP Sundance. 3 năm sau, tên anh chễm chệ trên poster phim Rise of the Planet of the Apes do hãng 20th Century Fox đầu tư. Wyatt đã chứng tỏ anh hoàn toàn xứng đáng với kỳ vọng đó khi dung hòa được yếu tố giải trí mà vẫn không đánh mất cá tính riêng, mang về gần 482 triệu USD với kinh phí đầu tư 90 triệu USD cho phần 1.

Quentin Taratino (ra mắt Reservoir Dogs tại LHP Sundance vào năm 1992), Paul Thomas Anderson, Darren Aronofsky, James Wan, Steven Soderbergh, Edgar Wright, John Krasinski, Jordan Peele… đều là những đạo diễn trưởng thành từ các LHP độc lập. Tất cả họ giờ đây đều là những đạo diễn lừng danh thế hệ mới, không những góp mặt trong danh sách tỷ đô mà còn được biết đến với tài năng kể chuyện độc đáo.

LHP Sundance và SXSW - hai "vườn ươm" cho Oscar

Cùng với LHP Cannes, Berlin, Toronto, Venices và Rotterdam, LHP Sundance là một trong 6 LHP uy tín nhất trên thế giới. Nếu như 5 LHP kia mở rộng ở phạm vi quốc tế, thì LHP Sundance chỉ gói gọn trong lãnh thổ Mỹ với những bộ phim từ các nhà làm phim độc lập của Hollywood, nhưng thành công và đóng góp của nó cho điện ảnh thì chẳng hề kém cạnh.

Boyhood - cuốn phim độc lập trong trẻo và đầy kiên nhẫn của đạo diễn Richard Linklater bước ra từ LHP Sundance đã giành được giải thưởng Oscar hạng mục "Phim xuất sắc nhất".

LHP Sundance diễn ra hàng năm trong 10 ngày cuối cùng của tháng 1 tại bang Utah, Mỹ. Các năm gần đây, Sundance là nơi thu hút người yêu điện ảnh Mỹ đến vào giữa mùa xuân để vừa trượt tuyết, vừa thưởng thức các tác phẩm màn bạc độc lập.

Theo Financial Times, chỉ "ở LHP Sundance, người xem mới phớt lờ các siêu sao như Brad Pitt hay Tom Cruise và chăm chú săn tìm phim hay". Cũng chỉ ở Sundance, người xem mới có dịp thưởng thức hàng loạt phim tâm lý chân thực nhiều đề tài gai góc - xung đột sắc tộc, quyền của các nhóm thiểu số, ký ức tuổi mới lớn.

Những tác phẩm được nâng đỡ từ Sundance sau đó được biết đến rộng rãi trong nền công nghiệp điện ảnh không thể không kể đến: loạt phim kinh dị Saw (Lưỡi cưa), 500 Days of Summer (500 ngày yêu), Sex, Lies and Videotapes (Tình dục, Nói dối và Băng video), Reservoir Dogs, Thank You for Smoking. Năm 1999, Three Seasons (Ba mùa) là tác phẩm đầu tiên giành cả hai giải thưởng lớn nhất của Sundance - ‘Grand Jury Award’ và ‘Audience Award’.

Tại SXSW, khán giả được gặp gỡ, chụp ảnh cùng các ngôi sao một cách thoải mái.

Tương tự như LHP Sundance, SXSW trở thành bệ đỡ cho các nhà làm phim độc lập tài năng, trẻ tuổi và tạo cơ hội giới thiệu bộ phim của họ đến các nhà phát hành, tạo chiến dịch quảng cáo cho các series truyền hình hoặc để thăm dò thị hiếu của khán giả.

Tính đến năm 2015, SXSW đã có hơn 250 buổi nói chuyện với khoảng 735 diễn giả là người nổi tiếng, gồm các ngôi sao như Jon Favreau, Nicolas Cage, Ryan Gosling, Amy Schumer, Henry Rollins, Sarah Green and Robert Rodriguez…

Đoàn làm phim A Quiet Place trong buổi giới thiệu phim tại SXSW 2018.

Các bộ phim độc lập như: Song to Song, Baby Driver (đầu tư 34 triệu USD thu về 226,9 triệu USD), Atomic Blonde, Gemini, The Disaster Artist (2017), A Quiet Place (21 triệu USD thu về 340,9 triệu USD), Blockers, Ready Player One, Thunder Road… (2018) sẽ chẳng thể ra rạp và đến với công chúng trên toàn thế giới nếu không có sự giúp đỡ của SXSW. Trong năm 2019, SXSW đã mang đến cho công chúng các phim The Beach Bum, Long Shot, Booksmart, Red 11, The Highwaymen, trong đó gây tiếng vang nhất là Us của đạo diễn Jordan Peele.

Sức ảnh hưởng và độ lan tỏa của SXSW không chỉ dừng lại ở Texas hay phạm vi nước Mỹ mà còn lan ra nhiều nước ở châu Âu như: Anh, Bồ Đào Nha, Thụy Điển hay ở châu Á như Ấn Độ với mô hình tương tự. Điều này đồng nghĩa, thêm nhiều cơ hội dành cho những nhà làm phim độc lập trên khắp thế giới và điện ảnh có thêm tiếng nói đa dạng, độc đáo, khác biệt.

Trong 30 năm kể từ khi thành lập, năm nào Sundance cũng cống hiến cho Oscar ít nhất một giải thưởng.  Little Miss Sunshine - một trong những phim tạo tiếng vang nhất tại LHP Sundance trong thập niên 2000. Nổi bật nhất là Little Miss Sunshine (2006), giành chiến thắng ở hạng mục Kịch bản gốc xuất sắc, bên cạnh đề cử Phim hay nhất. Năm 2010, 9 tác phẩm được phát hiện từ LHP Sundance đã giành được 15 đề cử Oscar. Cùng năm,  đề cử Oscar phim tài liệu đều là phim của Sundance trước đó. Năm 2011, tác phẩm The Kids Are All Right và Winter’s Bone gây tiếng vang ở LHP Sundance sau đó cũng giành 4 đề cử Oscar. Năm 2013, Oscar ghi nhận 4 đề cử cho bộ phim Beasts of the Southern Wild nổi tiếng từ Sundance. Năm 2015 là Boyhood và Whiplash. Tiếp đó là Manchester by the Sea, The Birth of a Nation, Mudbound, The Big Sick, Call Me by Your Name, Get Out…

Lê Phan