Từ Công dân Kane đến Công dân mạng

Ra đời cách nhau đến 70 năm nhưng Citizen Kane và The Social Network đều là đại diện tiêu biểu của thời đại truyền thông báo chí đầy sức mạnh một thời và truyền thông mạng xã hội đang khuynh đảo đời sống hôm nay.

Ra đời năm 1941, Citizen Kane (Công dân Kane) được đề cử chín giải Oscar, nhưng chỉ đoạt một tượng vàng cho kịch bản gốc. Tuy nhiên, gần một thế kỷ sau, trong nhiều danh sách bình chọn, tác phẩm có số phận trắc trở này đều đứng ở vị trí số 1. Trong danh sách 100 bộ phim kinh điển hay nhất mọi thời đại của Viện phim Mỹ, phim này đứng trên cả những kiệt tác như Casabalanca (1942), The Godfather (Bố già, 1972), Gone with the wind (Cuốn theo chiều gió, 1939), Schindler’s list (Bản danh sách của Schindler, 1993)…

Công dân Kane và công dân mạng Mark Zuckerberg trong phim

Nhiều giả thuyết cho rằng, Citizen Kane bị “ghẻ lạnh” ở mùa Oscar vì giải thưởng bị ông trùm truyền thông khét tiếng William R. Hearst - người được cho là nguyên mẫu để đạo diễn Orson Welles xây dựng nên nhân vật Charles Foster Kane - thao túng. Việc Citizen Kane bị vùi dập đã trở thành một trong những chuyện hậu trường ly kỳ nhất lịch sử điện ảnh. Ông trùm Hearst ngăn chặn Citizen Kane phát tán, có phải vì bộ phim phơi bày sự thật cần che giấu ở nhân vật này? Đó là câu hỏi đến nay vẫn chưa được giải đáp thỏa đáng.

Có nhiều lập luận tin rằng, lý do chính ở đây là “từ khóa” xuyên suốt bộ phim ám chỉ người tình trẻ Marion Davies mà Hearst hết sức chiều chuộng, đồng thời cũng ám chỉ cái chết bí ẩn năm 1924 của nhà sản xuất phim Thomas Ince khi có mặt tại du thuyền của Hearst. Trong bộ phim Citizen Kane, từ khóa “rosebud” (nụ hồng) là chiếc chìa khóa bí ẩn để nhân vật phóng viên tên Thompson (William Alland) mở ra cánh cổng có chữ “cấm vào” và khám phá cuộc đời của Kane - ông trùm truyền thông vừa qua đời trong sự cô đơn, lạnh lẽo.

Tác phẩm do Orson Welles đạo diễn, biên kịch và đóng luôn vai chính không chỉ mang tính cách tân trong điện ảnh, chưa hề lỗi thời cho đến tận hôm nay, mà còn mang cái nhìn sâu sắc về số phận và bản chất con người. Là ông trùm của một đế chế truyền thông có sức ảnh hưởng cực kỳ lớn, nhưng chưa chắc cuộc đời và những tâm sự của Kane đã được người đời thấu hiểu, chia sẻ.

Theo bước chân điều tra của Thompson, những người từng sống và làm việc cùng Kane đã thể hiện suy nghĩ, hình dung, đánh giá về con người này dựa trên những sự kiện mà họ trải qua, tiếp nhận. Từ đó, mỗi người sẽ có một bức chân dung không đồng nhất, có khi Kane là người yêu nước, nhà dân chủ, chiến sĩ hòa bình, nhưng có khi lại là con quái vật chiến tranh, tên phản bội… Hào quang và những đồn thổi, thậm chí những scandal vây bủa, đã che khuất con người thật của Kane.

Ở thời đại của mình, Kane đã lập “Bản tuyên ngôn nguyên tắc nghề báo” rất cụ thể: “Tôi sẽ trao cho mọi người ở thành phố này một tờ báo nói toàn sự thật”. Đến thế kỷ XXI, thế giới lại chứng kiến sự ra đời của các mạng xã hội, tiểu biểu là facebook, nơi có vẻ như công dân khắp thế giới được tiến gần hơn đến sự thật. Thế nhưng, những gì đạo diễn David Fincher mang đến với bộ phim đoạt ba giải Oscar The social network (Mạng xã hội) chưa hẳn là sự thật về nhà sáng lập Mark Zuckerberg (Jesse Eisenberg) và quá trình ra đời của facebook. Dù bộ phim được cả công chúng và giới phê bình đánh giá cao về nội dung và nghệ thuật, nhưng vị CEO sinh năm 1984 vẫn cho rằng lý do để anh tạo nên mạng xã hội lớn nhất hành tinh đã bị bóp méo.

Ở hai bộ phim, Mark cũng như Kane, đều là những nhân tài hiếm có và đều vô cùng yêu nghề. Mark có thể ngồi viết code suốt 36 tiếng, còn Kane có thể thức trắng đêm để sửa từng câu chữ trong bài báo. Ông chủ của đế chế 500 triệu cư dân mạng sẵn sàng rời bỏ trường Harvard và thành phố New York để theo đuổi những sáng tạo vượt trội, thậm chí không bỏ cuộc ngay cả khi đối diện với kiện tụng từ những người đồng môn và đồng sáng lập. Trong phim, lúc mới thử nghiệm facebook, Mark bảo: “Họ lên mạng không phải để thấy gái, mà vì họ nhìn thấy những người quen thuộc với mình”.