Trung Quốc lo vỡ quỹ bảo hiểm hưu trí cho người già

Tỷ lệ người già ở Trung Quốc đang tăng lên nhanh chóng - Ảnh: Kevin Frayer/Getty Images

Tạp chí Foreign Policy mới đây đưa ra dự đoán, dân số thuộc độ tuổi nghỉ hưu của Trung Quốc sẽ vượt qua toàn bộ dân số của Mỹ chỉ trong vòng hai thập kỷ.

Theo đó, đến năm 2040, ước tính có khoảng 402 triệu người, tương đương 28% dân số Trung Quốc, sẽ trên 60 tuổi - là độ tuổi nghỉ hưu của nam giới ở xứ sở tỷ dân. Con số này được cho là vượt mặt dân số của Mỹ dự đoán đạt 379 triệu người trong cùng năm.

“Xu hướng này cho thấy sự kết thúc về lợi thế nổi trội Trung Quốc từ trước đến nay về nhân công lao động giá rẻ, đồng thời làm gia tăng thách thức về mặt tài chính khi phải chi trả cho việc chăm sóc dân số đang già đi nhanh chóng”, bà Zongyuan Zoe Liu phụ trách mảng kinh tế chính trị quốc tế của tạp chí Foreign Policy bình luận.

Mối lo ngại này cũng được Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc cảnh báo trong một báo cáo phát hành năm 2019 cho biết, Quỹ An sinh xã hội quốc gia (NSSF), được thành lập vào năm 2000 với nhiệm vụ bảo trợ lương hưu cho nhóm đối tượng hưu trí của Trung Quốc, có thể sẽ cạn kiệt vào năm 2035 .

Trong hơn ba thập kỷ, chính phủ Trung Quốc đã cố gắng chuyển đổi từ mô hình cũ của nền kinh tế kế hoạch hóa - trong đó lương hưu được đảm bảo chi trả hoàn toàn thông qua các doanh nghiệp nhà nước - sang một mô hình phù hợp với nền kinh tế mới.

Sự thay đổi này bắt đầu vào tháng 7/1986 khi Hội đồng Nhà nước Trung Quốc ban hành nhiều quy định nhằm cải cách hệ thống lao động, trong đó có chính sách bắt buộc nhân viên của các doanh nghiệp nhà nước phải đóng góp 3% tiền lương của mình vào hệ thống lương hưu quốc gia.

Đến cuối năm 2022, hệ thống bảo hiểm tuổi già của Trung Quốc đã đạt được mức độ bao phủ “khủng” với khoảng 1,05 tỷ người được bảo hiểm; tuy nhiên, vẫn có tới 503 triệu người lao động làm việc ở thành thị nhưng có hộ khẩu nông thôn không được hưởng lợi từ gói bảo hiểm này do những vướng mắc gây ra bởi chế độ quản lý bằng hộ khẩu.

Nhiều người già ở Trung Quốc không được bảo vệ bởi nguồn quỹ hưu trí - Ảnh: Kevin Frayer/Getty Images

Theo thống kê thì một người lao động làm công ăn lương thuộc khu vực thành thị ở Trung Quốc đã nghỉ hưu hiện đang nhận được mức lương hưu cơ bản trung bình hàng tháng là 3.326 Nhân dân tệ (khoảng 11 triệu đồng), chủ yếu được tài trợ bởi khoản đóng góp lương hưu theo luật định do người sử dụng lao động chi trả. Mức lương hưu này được cho là đủ để một người hưu trí có thể tồn tại được ở nhiều thành phố của Trung Quốc.

Về lý thuyết thì đây là một thành tích ấn tượng, thế nhưng hệ thống này cũng đang phải đối mặt với thách thức “cực kỳ nghiêm trọng”.

Theo đó, tỷ lệ đóng góp lương hưu của người sử dụng lao động theo luật định của Trung Quốc vẫn tương đối cao, ngay cả sau khi chính quyền trung ương hạ trần tỷ lệ tới sáu lần kể từ năm 2015 đến năm 2019. Lần cắt giảm lãi suất mới nhất vào năm 2019 đã hạ tỷ lệ tối đa từ 20% xuống 16% vẫn cao hơn khoảng 1/3 so với các quốc gia “nhà giàu” thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), và cao hơn đáng kể so với tỷ lệ ở Mỹ (10,6%) và Hàn Quốc (9,0%).

Quyết định của Bắc Kinh hạ thấp mức trần tỷ lệ đóng góp của người sử dụng lao động với mục đích nhằm giảm chi phí kinh doanh, thế nhưng nó cũng làm trầm trọng thêm vấn đề sụt giảm doanh thu của quỹ hưu trí.

Vào năm 2020, việc giảm tạm thời các khoản đóng góp lương hưu được cấp cho người sử dụng lao động đã làm giảm tổng doanh thu cho kế hoạch lương hưu ở khu vực đô thị 1,5 nghìn tỷ nhân dân tệ (210 tỷ USD). Tổng doanh thu cho các kế hoạch lương hưu của Trung Quốc giảm 13,3%, trong khi chi tiêu tăng 5,5% khiến hệ thống lương hưu ghi nhận mức thâm hụt hàng năm lần đầu tiên vào năm 2020.

Lần đầu tiên kể từ khi thành lập, NSSF phải giải ngân khoản trợ cấp 50 tỷ nhân dân tệ (6,96 tỷ USD) để giúp thu hẹp khoảng cách tài trợ trong các kế hoạch lương hưu đô thị của nhiều địa phương.

Khi xã hội Trung Quốc đang trên đà già hóa thì phần lợi ích được xác định trong kế hoạch lương hưu sẽ chịu áp lực ngày càng tăng. Vào cuối năm 2019, thặng dư gộp từ các kế hoạch dành cho công nhân đô thị của các tỉnh khác nhau là 5,46 nghìn tỷ nhân dân tệ (790 tỷ USD), chỉ đủ để duy trì 13,3 tháng chi trả trợ cấp. Khả năng thanh toán giảm dần của các kế hoạch này sẽ làm gia tăng căng thẳng đối với ngân sách của chính quyền địa phương và làm tăng khả năng rút thêm tiền từ NSSF để lấp đầy khoảng trống tài trợ lương hưu.

Trung Quốc đang phải đối mặt với nguy cơ vỡ quỹ hưu trí - Ảnh: Kevin Frayer /Getty Images

Nguyễn Thuận (theo Foreign Policy)