Trưa hè ngọt mát xoa xoa

Mùa hè, chén xoa xoa giải nhiệt có thể xem là “cực phẩm”

Mùa hè tuổi thơ năm đó, mặc kệ cái nắng oi bức như muốn thiêu trụi mọi thứ, tôi cùng đám bạn lăng quăng trong khu rừng cây kế bên con suối nhỏ. Đứa vọc nước cảm nhận dòng chảy mát lạnh qua da thịt, đứa gối đầu lên bãi cỏ ngắm mây trời qua từng kẽ lá xanh biêng biếc, đứa cầm ná thun căng sẵn chực chờ bắn rụng chùm me lúc lỉu trên cành.

Chúng tôi bứt trái dại, nào sim, trâm, dủ dẻ, rủ rò, đỏ xanh vàng tím đủ cả, cứ thế nhai đầy miệng, cười nói rổn rảng. Và xoa xoa là thứ lá rừng mà đứa nào cũng đua nhau hái, dù cho sâu lông cà da ngứa khắp người. Mấy bà mấy má xách roi dâu đi tìm từng đứa, đánh từ chỗ đó dí về tới tận nhà. Ấy thế mà vui.

Không rõ bằng một cách thần kỳ nào đó, đứa trẻ nào lớn lên ở quê tôi cũng có thể dễ dàng nhận ra được loại lá có tên gọi là xoa xoa, xu xoa hay sương sâm. Cây dây leo mọc quấn bờ rào, bò khắp trong rừng cây ven suối, lá màu xanh đậm phủ lớp lông tơ cực mịn. Phải chọn những chiếc lá già để tránh chát hoặc không bám rệp sáp.

Lá xoa xoa hái về, rửa sơ qua rồi vò nhồi cùng nước sạch. Phải dùng cả hai tay bóp vò dập nát lá tới khi chỉ còn xơ gân, rồi lọc bỏ xác bằng vải sạch và vớt váng bọt, chỉ lấy phần nước cốt sâm hơi sánh nhầy. Má tôi thường hay cà nang mực thành bột, sau đó rắc một ít vào phần nước xu xoa để nhanh đông hơn. Để ở nhiệt độ bình thường chừng 2 giờ đồng hồ sẽ kết đông thành miếng thạch xoa xoa xanh lục mướt mắt, dẻo mềm, vị nhạt nguyên chất, thoảng hương tự nhiên của lá rừng.

Bọn trẻ con tụi tôi vẫn bắt chước người lớn tập làm món xu xoa để ăn vặt. Mà hồi đó còn quá nhỏ, có biết làm nước đường đâu. Thế nên chúng tôi chỉ ngồi chồm hổm, chống cằm canh xu xoa đông lại là tranh nhau rắc đường cát trắng hoặc đường vàng vào ăn luôn cho lẹ. Phải đợi má dùng đường bát (tộ đường đen) để thắng nước đường sền sệt, thêm ít gừng giã nhuyễn. Chan nước đường vàng hườm lên xu xoa, ăn cùng đá lạnh mới đúng điệu của một món giải nhiệt.

Sau này, cho dù được ăn nhiều món ngon chăng nữa, tôi vẫn mê hoài vị mát lành thanh thanh của miếng xu xoa, hòa quyện với chút ngọt dịu của nước đường, thêm xíu the cay thơm thơm của gừng. Giữa mùa hè nóng nực mà được thưởng thức một chén xoa xoa ngọt mát thì còn gì hơn. Vừa ngon lại thanh nhiệt, giảm rôm sảy, mụn nhọt.

Ngoài miếng thạch mềm xanh lục được làm từ lá sương sâm mọc tự nhiên, trong chén xu xoa ngày ấy còn những miếng thạch trắng nấu từ rong câu. Rong câu dạng sợi mỏng như lá liễu, màu vàng nâu nhạt, sống bám vào những bãi đá ở vùng nước lợ nơi cửa biển, cửa sông. Đến mùa, má ra chợ mua về một ít rong câu để chị em tôi nhặt rêu, gỡ vụn vỏ ốc vỏ sò, giũ sạn đá, rửa tới lui cho thật sạch. Tiếp đến, má nấu rong câu với nước trên lửa liu riu, chờ tan dần ra thì lọc bỏ xác và đợi rong câu đông lại thành thạch trắng.

Nếu thạch sương sâm mềm dẻo tan ngay trong miệng nên để nguyên miếng thì thạch rong câu lại sực sực, cần cắt thành từng cục nhỏ. Sự kết hợp giữa 2 loại thạch làm từ nguyên liệu trên rừng và dưới biển làm nên một món giải nhiệt độc đáo. Có lẽ cái tên xoa xoa, xu xoa của món ăn cũng bắt đầu từ đó. Ăn một miếng, vị mát lành thấm đẫm nơi đầu lưỡi, nghe mát ruột mát gan, phải buột miệng thốt lên: “Xu xoa (chu choa), ngon quá!”.

Mua xu xoa từ các gánh hàng rong dạo quanh xóm sẽ có thêm những miếng thạch sương sáo đen bóng làm từ cây lường phảnh. Tuy nhiên, vẫn là tự ra suối hái lá xu xoa về vò làm thạch ăn sẽ ngon hơn ở bất cứ đâu. Bởi khi đó là thưởng thức thành quả của sự tập tành cố gắng, chờ đợi háo hức và quan trọng hơn hết là niềm vui bên nhau. Những điều ấy, ngày sau dù miên miết nhớ cũng khó có thể tìm lại được nữa. 

Mộc Yên