Tranh sơn dầu của danh họa Nam Sơn lần đầu lên sàn đấu giá tại Pháp

Tuy là đồng sáng lập Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, nhưng tác phẩm của danh họa Nam Sơn rất hiếm hoi, thuộc về các sáng tác được truy tìm gay gắt trong giới thưởng ngoạn cũng như các nhà sưu tập. Nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi (cháu ngoại của họa sĩ) chia sẻ, đây là lần đầu tiên một bức sơn dầu của họa sĩ Nam Sơn lên sàn đấu giá tại Pháp, nên càng gây chú ý.

Theo nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi, ra đời đã gần 100 năm, Ông già Kim Liên là tên gọi thân ái cho một trong những tác phẩm danh tiếng của Nguyễn Nam Sơn, Chân dung lão nông làng Kim Liên (Portrait d'un vieux paysan de Kim Liên), đã được nhắc đến trong rất nhiều những biên khảo, sách vở cũng như luận án liên quan đến nền mỹ thuật Việt Nam thời kỳ Đông Dương.

Ông già Kim Liên từng được nhắc đến trong rất nhiều những biên khảo, sách vở cũng như luận án liên quan đến nền mỹ thuật Việt Nam thời kỳ Đông Dương

Tác phẩm có kích thước 40,2cm x 52,3cm, được danh họa Nam Sơn sáng tác vào năm 1926. Đáng nói, bức tranh này được thể hiện bằng chất liệu sơn dầu, một kỹ thuật hoàn toàn xa lạ và mới mẻ đối với người An Nam vào thời ấy. Nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi chia sẻ, họa sĩ Nam Sơn đã thể hiện kỹ thuật sơn dầu nhuần nhuyễn, theo xu hướng ngày càng thiên về một nghệ thuật dung hòa giữa phong cách cổ xưa và tân thời, kết hợp tính hiện đại Tây phương vào các ước lệ truyền thống Á Đông

Tổng thể, bức tranh Chân dung lão nông làng Kim Liên diễn tả hình ảnh một người đàn ông dáng ngồi nghiêng, ánh mắt nhìn về xa xa... Gương mặt ông trầm tư, có vẻ khắc khổ với đôi chân mày nhíu lại, ngực để trần lộ ra nét gầy gò rạm nắng. Đầu ông vấn chiếc khăn cũ kỹ, màu sắc đã phai mờ theo thời gian. Cơ thể học thể hiện rõ ràng ông là một người Á Đông, có dáng vấp đặc biệt của người nông thôn miền kinh Bắc đất Việt. Miệng ông hô (vẩu) một cách đặc trưng, tạo nên phong thái riêng biệt, với cái nhìn của người ngoại quốc, ông có nét duyên dáng nổi bật (charme exotique) khó quên. 

Bà Nguyễn Thị Ngọc Trâm, con gái thứ ba của họa sĩ Nam Sơn kể, lúc còn bé, bà từng tự hỏi giữa bao nhiêu trai thanh gái lịch, ông già nông dân với gương mặt gầy gò này có điểm gì đặt biệt để cha của mình thể hiện lên tranh? Sau này lớn lên, mới thấy, phải chăng chính vì vẻ đặc thù này?

Nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi bên tác phẩm của ông ngoại

Bà Ngọc Trâm cũng chia sẻ thêm, với cái nhìn sắc bén và nhạy cảm, họa sĩ Nam Sơn thường chọn những người mẫu tình cờ bên đường, từ lão nông dân, ông bán lạc rang, người làm thuê, đến anh gánh hàng rong hay ngay cả người hành khất… Bà đã từng chứng kiến cha của mình vừa miệt mài vẽ dưới bóng râm bên đường, hay ven đình chùa miền quê… vừa trò chuyện giải khuây người mẫu ngẫu nhiên, và cuối cùng là phần thưởng hậu hĩnh dành riêng cho họ. Quang cảnh này đã lôi kéo rất nhiều khách tò mò dừng lại xem với đôi mắt trầm trồ tán thưởng, khi họ nhìn thấy người mẫu mà đối với họ rất tầm thường dần dần hiện lên tranh như một phép màu.

Chân dung lão nông làng Kim Liên có ảnh hưởng sắc thái Cézanne, người được mệnh danh là "cha đẻ của nghệ thuật hiện đại", qua cách xử lý màu sắc, nhất là ở những mảng tối và đường viền. Tuy ảnh hưởng kỹ thuật Tây phương nhưng tranh không mất đi tính Á Đông, Nam Sơn lột tả được nét "bản xứ" người Kinh Bắc một cách tài tình và khéo léo.

Ngoài Nam Sơn, sàn đấu giá lần này còn có Victor Tardieu, Inguimberty, Alix Aymé, Nguyễn Phan Chánh, Lê Phổ, Vũ Cao Đàm, Lê Thị Lựu...

Năm 2018, hai bức tranh lụa của Nam Sơn cũng bước lên sàn đấu Aguttes với mức giá bán kỉ lục. Cụ thể, tác phẩm Thôn nữ Bắc kỳ giá 265.180€ (gần 7 tỉ đồng), Thiếu nữ cầm quạt tự phá kỷ lục trước đó của Nam Sơn, đạt đến giá gõ búa 440.000€ (gần 12 tỷ đồng), chưa kể mức phí khoảng 30% mà người mua phải chi trả thêm.

Cùng bước lên sàn đấu giá Aguttes với Nam Sơn lần này còn có Victor Tardieu, Inguimberty, Alix Aymé, Nguyễn Phan Chánh, Lê Phổ, Vũ Cao Đàm, Lê Thị Lựu... cùng một số họa sĩ tài danh khác.

Bài: Đậu Dung
Ảnh: Ngô Kim Khôi