'Trăm năm cô đơn' và những ám ảnh lịch sử

Gabriel García Márquez là một trong những nhà văn tiêu biểu của trào lưu chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. Ông sinh ra và trưởng thành ở giai đoạn lịch sử nóng bỏng, căng thẳng nhất của Colombia. Những ám ảnh lịch sử về một đất nước bị chia rẽ sâu sắc, đầy bạo lực đã hằn in vào tâm trí của nhà văn.

Điều gì khuất lấp sau vẻ kỳ bí, hoang đường? 

Trăm năm cô đơn được viết chính thức trong hai năm nhưng theo lời nhà văn thì nó đã được “hoài thai” gần hai mươi năm và những sáng tác đầu tay của ông chính là “bản thảo” của tác phẩm kinh điển này. Trăm năm cô đơn ngay từ khi ra đời đã trở thành một hiện tượng vang dội trên văn đàn thế giới và khởi đầu cho sự trỗi dậy của cả nền văn học Mỹ Latin.

Bức tượng bằng đồng toàn thân của nhà văn Gabriel García Márquez được đặt tại thủ đô La Habana

G.G Márquez đã vận dụng thủ pháp nghệ thuật đặc sắc của dòng văn học hiện thực huyền ảo để không chỉ xây dựng nên ngôi làng Macondo huyền thoại cùng bi kịch của dòng họ Buendía mà còn từ những góc độ khác nhau, phản ánh hiện thực xã hội và diễn biến lịch sử của Colombia cũng như toàn bộ Mỹ Latin. Nếu G.G.Márquez từng phát biểu: “Trên thực tế mỗi người chỉ viết một cuốn sách…” thì Trăm năm cô đơn xứng đáng là cuốn sách của đời ông. 

Tuy nhiên, Trăm năm cô đơn trở thành một tác phẩm không dễ đọc, cũng không dễ hiểu với những ai muốn khám phá tầng ý nghĩa ẩn chứa đằng sau câu chữ.

Biên niên sử của ngôi làng Macondo trở thành “mô hình thu nhỏ” của quá trình hình thành đất nước Colombia qua các thời kỳ, phản ánh thực tế xã hội ngổn ngang nhiều vấn đề chính trị, bạo lực.

G.G.Márquez là con người “hành động”, ông trưởng thành từ những nếm trải cay đắng lẫn ngọt ngào của cuộc sống sôi động bên ngoài. Mặt khác, con đường văn chương của G.G Márquez không phải được ấp ủ từ trong kho tàng sách vở như những nhà văn khác mà chính là con đường đời cùng với những lăn lộn, thăng trầm và thử thách.

Sinh ra đầu thế kỷ XX, G.G.Márquez trải qua thời kỳ hỗn loạn chính trị kéo dài cho đến khi ông viết Trăm năm cô đơn. Chính sự bất ổn chính trị, các cuộc bạo loạn thường xuyên diễn ra đã trở thành nguồn cảm hứng mạnh mẽ trong ý thức của nhà văn yêu nước. Là người dám sống cho điều mình tin tưởng, biết chiến đấu đến cùng cho lý tưởng đã chọn, G.G.Márquez đã từ bỏ ngành luật ở trường đại học Bogotá để quyết tâm trở thành nhà văn đồng thời là nhà hoạt động chính trị tích cực. 

Ngoài việc nghiền ngẫm những trang văn của Ernest Hemingway, James Joyce, William Faulkner, G.G.Márquez còn đọc thêm về chủ nghĩa Marx. Từ những bài báo đến các tác phẩm lớn trong sự nghiệp sáng tác của ông đều lưu dấu nhiều sự kiện lớn trong lịch sử quốc gia. Qua đó, nhà văn muốn lột tả hết mọi góc cạnh của xã hội ông đang sống. G.G.Márquez được vinh danh trên văn đàn thế giới không chỉ vì nghệ thuật viết văn độc đáo, mới mẻ mà còn ở nội dung mang đậm tính nhân bản và đề cập đến nhiều vấn đề có ý nghĩa toàn nhân loại. 

Theo Wikipedia thì Márquez đã viết Trăm năm cô đơn ở tuổi 38, sau một thời gian dài bế tắc không viết được gì do sợ thất bại như những tác phẩm trước. Một hôm, đang đi nghỉ mát cùng vợ, ông nói với vợ là đã tìm ra giọng điệu để kể cuốn tiểu thuyết mới. Rồi ông về nhà, đưa cho bà vợ 5.000 usd gom góp tiết kiệm lẫn vay mượn bạn bè để lo chi tiêu gia đình, còn mình thì bắt đầu đóng cửa và ngồi viết suốt hai năm liền. 

Cuốn tiểu thuyết xuất bản vào năm 1967, lúc Márquez vừa tròn 40 tuổi và lập tức gây chấn động văn đàn, mang lại cho ông giải Nobel văn chương năm 1982. Ông nói, tất cả là nhờ những ký ức sống với ông bà ngoại từ thời ấu thơ. Trong các tác phẩm của mình, G.G.Márquez chủ yếu sử dụng những tư liệu lịch sử được rút ra từ ký ức thời thơ ấu qua câu chuyện kể của ông ngoại, cùng những biến động tàn khốc mà ông đã trải qua cùng lịch sử đất nước.

Điều đáng khâm phục ở G.G.Márquez là ông đã dũng cảm đưa những sự kiện bị chối bỏ, cố tình bị quên lãng trong lịch sử vào tác phẩm để vạch rõ âm mưu chính trị. Trong số đó có cuộc thảm sát công nhân đồn điền chuối năm 1928 tại Ciénaga - một sự kiện đau thương nhất trong lịch sử Colombia. Mặc dù không chứng kiến trực tiếp nhưng qua lời kể của mẹ và ông ngoại - đại tá Nicolás Márquez, cuộc thảm sát công nhân của công ty Liên hiệp hoa quả Hoa Kỳ đã ăn sâu vào tiềm thức của G.G.Márquez từ nhỏ. Nó đã trở thành “bóng ma ám ảnh” nhà văn, ông miêu tả đầy đủ sự kiện đau lòng này không chỉ một mà trong nhiều tiểu thuyết của mình. 

Sức sống mãnh liệt và bền bỉ

Trong Trăm năm cô đơn, các cuộc chiến tranh liên miên được phản ánh trong sự nghiệp chinh chiến của đại tá Aureliano. Mặc dù, G.G.Márquez đã tiểu thuyết hóa tất cả sự kiện này trong tác phẩm nhưng ở góc độ lịch sử nhà văn vẫn giữ nguyên những biến cố đau thương và đẫm máu của dân tộc. Đặc biệt, nhân vật đại tá Aureliano có nhiều điểm giống nhân vật lịch sử Rafael Uribe (lãnh đạo đảng Tự do mà ông ngoại của nhà văn - đại tá Nicolas Ricardo Márquez Mejia đã từng chiến đấu dưới quyền trong cuộc chiến tranh 1.000 ngày).

Dưới góc nhìn không chỉ của một nhà văn mà còn của một nhà hoạt động chính trị tích cực, G.G.Márquez đã chỉ rõ bản chất thực sự của các đảng phái, tình trạng bạo loạn của đất nước qua nhiều chi tiết trong tác phẩm. Dù Trăm năm cô đơn đan xen nhiều yếu tố huyền diệu, siêu nhiên nhưng cốt lõi của nó vẫn gắn liền với lịch sử Colombia và Mỹ Latin.

Trăm năm cô đơn còn giễu nhại sự lố bịch của nhà thờ Thiên chúa giáo với những trò lừa bịp mị dân nhằm thay đổi tư tưởng lối sống của người dân Macondo. Sự hiện diện của tôn giáo do Tây Ban Nha truyền bá vào Colombia được tượng trưng bởi nhân vật cha Nicanor. Ngay khi quan thanh tra Mocoste đặt chính quyền ở Macondo thì lập tức cha Nicanor cũng đến và cắm cây thập tự xuống mảnh đất này. Ở ngôi làng vốn yên bình từ đây đã bắt đầu những biến cố lớn để rồi bị hủy diệt một trăm năm sau.

Trăm năm cô đơn đến nay vẫn được coi là một trong những tác phẩm hay nhất của thế kỷ XX, đã được dịch ra 37 thứ tiếng và bán được hơn 30 triệu bản trên toàn thế giới, đoạt giải Nobel văn học năm 1982. dù đã được xuất bản lần đầu cách đây hơn 50 năm nhưng độc giả yêu mến cuốn sách chưa một lần được theo dõi nó qua màn ảnh. Sinh thời, Márquez luôn từ chối bản quyền chuyển thể Trăm năm cô đơn thành điện ảnh, mặc dù Hollywood đề nghị rất nhiều lần. Duy nhất một lần ông bán bản quyền cuốn tiểu thuyết Tình yêu thời thổ tả cho Hollywood và hậu quả là phim thất bại vì không thể chuyển tải được nội dung truyện. 

Giờ đây, những người hâm mộ Trăm năm cô đơn đã có thể chờ đợi niềm vui khi Netflix sẽ chuyển thể tác phẩm này thành phim trong năm 2020. Gia đình nhà văn García Márquez cho rằng, sự phát triển và thành công của nhiều bộ phim phiên bản giới hạn (limited series) đã khiến họ thay đổi quyết định. 

Hà Lam