Trách nhiệm với nguồn nước

Năm 2015, khi đồng bằng sông Cửu Long chuẩn bị ứng phó đợt hạn, mặn lịch sử, tôi cùng đoàn các nhà khoa học, nhà báo quốc tế đã đi thực địa gần 1 tuần trên các nhánh sông ở vùng này.

Khi trở về, một nhà báo người Nhật Bản đã chiếu cho đoàn xem hình ảnh rác và chất thải nổi lềnh bềnh trên mặt sông ở Thường Thới Tiền (huyện Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp). Cùng với nỗi lo về thiên tai, các chuyên gia nước ngoài khi đó cũng bàn rất nhiều về trách nhiệm, ý thức bảo vệ nguồn nước của cộng đồng dân cư sống bên dòng Mê Kông.

Ngành cấp nước tỉnh Cà Mau mở nhiều điểm cấp nước ngọt miễn phí cho người dân - Ảnh: Văn Phước

Gần 10 năm trôi qua, với sự quyết liệt của chính quyền các địa phương, nạn xả rác hay nuôi trồng thủy sản tràn lan đã được giảm thiểu. Sức khỏe sinh thái hạ nguồn Mê Kông trên lãnh thổ Việt Nam đã được cải thiện. Tuy nhiên, chúng ta vẫn chưa thật sự yên tâm về trách nhiệm cộng đồng đối với nguồn nước khi nạn xả thải, vứt rác xâm hại dòng sông vẫn diễn ra.

Tôi đã từng đến Israel - quốc gia không dồi dào nguồn nước. Không có nhiều sông hồ như Việt Nam nhưng nguồn nước chưa bao giờ là thách thức lớn của họ. Một chuyên gia Israel về nguồn nước nói với tôi rằng, ở Israel, bất kỳ đứa trẻ nào cũng sẽ dừng lại đóng vòi nước nếu thấy có rò rỉ bởi triết lý “mỗi giọt nước đều có giá trị” đã ăn sâu vào tiềm thức của mỗi đứa trẻ.

Do đó, trước những đe dọa liên quan đến nước sạch, mỗi người cần nhận thấy trách nhiệm của mình đối với nguồn nước và hãy nhanh chóng hành động. Ở mỗi gia đình, cha mẹ hãy hành động bằng cách dạy cho con mình quý trọng nguồn nước. Phải dạy trẻ không được lãng phí nước, biết tắt vòi nước ngay sau khi dùng. Phải dạy trẻ hạn chế dùng đồ nhựa xài 1 lần, biết phân loại rác thải và đừng bao giờ vứt rác bừa bãi.

Nông dân phải có trách nhiệm bảo vệ nguồn nước bằng cách hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu, phân bón bừa bãi để ngăn những chất độc hại ngấm vào đất, hủy hoại nguồn nước. Hướng đến nông nghiệp xanh cũng là cách hiệu quả để bảo vệ sự sống cho mình và gia đình.

Chủ doanh nghiệp phải có trách nhiệm đầu tư hệ thống xử lý nước thải với công nghệ tiên tiến, tuân thủ quy định của pháp luật về xử lý nước thải ra môi trường. Hãy đảm bảo rằng nguồn nước sau khi phục vụ cho sản xuất được trả lại môi trường luôn đạt chuẩn an toàn.

Năm nay, Việt Nam chịu ảnh hưởng của El nino. Bảo đảm nguồn nước cho sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp là một thách thức rất lớn. Từ năm 2023 đến nay, cấp chính phủ, bộ, ngành và các địa phương đều đã có chủ trương, giải pháp để ứng phó với hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn. Cùng với các giải pháp ngắn hạn, theo tôi, cần có những chính sách liên quan đến bảo vệ nguồn nước ở tầm quốc gia.

Việt Nam cần sớm xây dựng và hoàn chỉnh cơ sở dữ liệu tài nguyên về nước để phục vụ cho việc quản lý tài nguyên nước một cách chặt chẽ, nhất quán giữa các bộ, ngành và địa phương. Trước đây, đã có nhiều đề xuất thành lập các ban quản lý lưu vực sông và trao quyền, trách nhiệm quản lý nguồn nước cho các ban này. Đây là điều cần thiết, cần sớm thực hiện.

Ngoài ra, cần có chiến lược hợp tác quốc tế trong lĩnh vực tài nguyên nước, đặc biệt là tăng cường hiệu quả hợp tác với các nước khác trong khai thác, sử dụng bền vững các nguồn nước xuyên biên giới.

Việt Nam cũng cần hướng đến xây dựng “vòng tuần hoàn của nước”. Để làm được điều này, cần ứng dụng các công nghệ tiên tiến để nước sau khi sử dụng được xử lý, tái sử dụng ở mức cao nhất. Cần sớm đầu tư nguồn vốn để thực hiện các công trình tích trữ nước, ứng phó với biến đổi khí hậu.

Cuối cùng, cần ưu tiên kinh phí cho hoạt động nghiên cứu liên quan đến nước sạch để thu hút giới khoa học tham gia lĩnh vực này.

Trước những đe dọa, thách thức mang tính sống còn, lời giải luôn có một công thức chung là chính sách phù hợp cộng với sự chung tay của cộng đồng.

Vũ Ngọc Quý - chuyên gia môi trường