TPHCM biến các lễ hội dân gian thành điểm nhấn du lịch

Lễ hội xưa nhiều, đa dạng

Từ đầu giờ chiều rằm tháng Giêng Ất Tỵ (12/2), dòng người đổ về quận 5 càng lúc càng đông. Họ đến để tận hưởng, trải nghiệm không khí tết Nguyên tiêu của người Hoa. Trước chùa Bà Thiên Hậu (hội quán Tuệ Thành) trên đường Nguyễn Trãi, các nhóm, đoàn khách quốc tế nối nhau vào tham quan. Bước ra khỏi di tích hơn 260 năm tuổi này, họ tiếp tục hòa vào dòng người từ khắp nơi đổ về để xem đoàn hơn 1.000 người diễu hành trong tiếng trống lân rộn rã.

Bà Lệ Thanh - 64 tuổi, bán hàng gần hội quán Nghĩa An, đường Nguyễn Trãi, quận 5 - cho hay, dòng khách đến xem diễu hành nhiều hay ít tùy theo năm nhưng với cộng đồng người Hoa của bà, bao giờ tết Nguyên tiêu cũng là sự kiện quan trọng. Đây là dịp mà mọi người trong cộng đồng người Hoa họp mặt, cầu an, gửi đến nhau lời chúc lành. Năm nay, bà thấy khách nước ngoài đông hơn mọi năm.

Đoàn diễu hành lễ hội tết Nguyên tiêu 2025 tại quận 5 - Ảnh: Khải Ân

Tết Nguyên tiêu ở quận 5 là 1 trong 3 lễ hội truyền thống của TPHCM được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, bên cạnh lễ hội Nghinh Ông ở huyện Cần Giờ và lễ hội Khai hạ - Cầu an tại lăng Đức Tả quân Lê Văn Duyệt ở quận Bình Thạnh. Các lễ hội kể trên đều thu hút rất đông người dân, du khách tham dự. Theo ông Trần Văn Sung - Trưởng ban Quý tế, lăng Đức Tả quân Lê Văn Duyệt - vào mùng Bảy tháng Giêng hằng năm, lễ hội Khai hạ - Cầu an thu hút cả ngàn lượt khách. Lễ hội bao gồm nhiều hoạt động như mời trầu, rượu, tặng lộc, khai ấn, khai bút, triển lãm, đờn ca tài tử, hát bội, cho chữ đầu xuân.

Ngoài các lễ hội lớn, TPHCM còn có nhiều lễ hội ở các đình làng, lăng miếu, như lễ hội Kỳ yên diễn ra vào tháng Hai và tháng Tám âm lịch ở đình Bình Đông (quận 8) và một số ngôi đình khác ở TPHCM. Những lễ hội nhỏ này thường ít được biết đến nhưng chúng cho thấy sức sống bền bỉ của các hoạt động văn hóa dân gian, truyền thống ở một thành phố lớn, hiện đại, đô thị hóa nhanh. Rất đông du khách trong nước và quốc tế có nhu cầu tìm hiểu văn hóa bản địa. Với nguồn di sản văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú, đa dạng, TPHCM có tiềm năng lớn để làm thỏa mãn nhu cầu này. Vấn đề còn lại là tổ chức, quảng bá thế nào để du khách biết và tham gia.

Thạc sĩ Lê Đức Đắc - nhà nghiên cứu văn hóa Nam Bộ - cho rằng, TPHCM là đô thị năng động, hiện đại bậc nhất cả nước nhưng cũng là đô thị có bề dày văn hóa, trong đó có rất nhiều lễ hội. Ngoài các lễ hội nổi tiếng như Nghinh Ông (huyện Cần Giờ), TPHCM còn vô số lễ hội khác lễ hội Kỳ yên ở đình Bình Đông (quận 8) và đình Phú Nhuận (quận Phú Nhuận), lễ hội đền thờ Phan Công Hớn (huyện Hóc Môn), lễ hội chùa Bà Thiên Hậu, lễ giỗ tổ nghề kim hoàn, hội chùa Ông (quận 5)… Những lễ hội này đã tồn tại hàng trăm năm, không chỉ diễn ra trong dịp đầu năm âm lịch mà rải rác quanh năm. Ông nói: “Tôi nghĩ, nếu quảng bá, phát huy tốt, các lễ hội này sẽ trở thành những điểm nhấn thu hút du khách, phát triển du lịch TPHCM”.

Đầu tư hạ tầng, chú trọng khâu quảng bá

Bà Phan Yến Ly - Giám đốc Công ty TNHH Tư vấn, Truyền thông và Sự kiện Cánh Cam, chuyên gia tư vấn phát triển sản phẩm du lịch - cho rằng, truyền thông là khâu yếu trong khai thác du lịch lễ hội.

Du khách quốc tế trước di tích chùa Bà Thiên Hậu, quận 5 - Ảnh: Diễm Mi

Chẳng hạn, lễ hội tết Nguyên tiêu của cộng đồng người Hoa ở quận 5 được tổ chức ngày rằm tháng Giêng nhưng chỉ những người quan tâm, tìm hiểu về lễ hội mới nhớ lịch. Chỉ đến khi lễ hội diễn ra, được đăng tải rầm rộ trên mạng xã hội, đông đảo người dân, du khách mới biết nên không kịp tham gia. Do đó, muốn lễ hội phục vụ tốt cho du lịch, các cơ quan quản lý du lịch cấp thành phố, cấp quận cần sớm công bố lịch diễn ra các hoạt động lễ hội; các doanh nghiệp du lịch cần chủ động xây dựng kế hoạch và sản phẩm dựa vào lễ hội.

Theo bà, ngành du lịch cũng cần có bước chuẩn bị thêm về cơ sở vật chất. TPHCM có hệ thống cơ sở lưu trú, ăn uống dồi dào nhưng hạ tầng giao thông ở khu vực diễn ra lễ hội lại không đạt yêu cầu. Chẳng hạn, du khách rất khó tham gia lễ hội Nghinh Ông (huyện Cần Giờ) bởi tuyến đường dẫn đến khu vực diễn ra lễ hội chật kín người dân địa phương. Du khách không thể chen chân, cũng không có đường ưu tiên để đi. Tình trạng này cũng xảy ra ở một số điểm trên tuyến đường diễu hành của lễ hội tết Nguyên tiêu (quận 5). Thêm vào đó, các lễ hội truyền thống ở TPHCM chưa có nhiều hoạt động dân gian để du khách trải nghiệm, tương tác.

Đoàn thuyền ra khơi trong lễ hội Nghinh Ông ở huyện Cần Giờ - Ảnh: T.N.

Các lễ hội truyền thống chỉ diễn ra trong thời gian ngắn nên phần đông du khách không tham gia được mà chỉ tham quan di tích. Do đó, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào lịch trình các lễ hội, một số công ty du lịch chọn đưa hoạt động dân gian vào dịch vụ của mình. Ông Nguyễn Kim Toản - Giám đốc Công ty TNHH một thành viên Thường Nhật (vận hành tuyến buýt sông) - cho biết, từ tháng 1/2025, khi đưa nghệ thuật hát bội lên tàu phục vụ khách vào mỗi tối thứ Bảy, công ty nhận được sự đánh giá tích cực từ khách hàng, các đối tác lữ hành, quản lý du lịch. Mỗi buổi diễn, có từ 500-700 lượt khách dự xem.

Ông nói: “Thời gian tới, công ty sẽ tổ chức các suất diễn vào các ngày trong tuần chứ không chỉ vào thứ Bảy, đồng thời có thêm các loại hình nghệ thuật khác như đờn ca tài tử, hát ví dặm, hát quan họ Bắc Ninh nhằm đa dạng sản phẩm du lịch, quảng bá và tôn vinh nghệ thuật dân gian, di sản phi vật thể”.

Ý kiến: Tạo điều kiện tốt nhất cho các lễ hội dân gian Từ khi triển khai chương trình “Mỗi quận, huyện 1 sản phẩm du lịch đặc trưng”, các lễ hội văn hóa, di tích gắn với lễ hội của các quận, huyện dần được trau chuốt, hoàn thiện hơn. Đây là tiền đề để ngành du lịch thành phố cùng từng quận, huyện quảng bá mạnh mẽ hơn nữa đặc trưng của từng địa phương đến với du khách. Ở góc độ quản lý, Sở Du lịch TPHCM sẽ tạo mọi điều kiện tốt nhất để gìn giữ các lễ hội. Khi các lễ hội được tổ chức bài bản, chúng tôi sẽ tạo điều kiện để các doanh nghiệp lữ hành tiếp cận các lễ hội, đồng thời tăng cường quảng bá, từ đó thu hút khách trong nước và quốc tế. Sở sẽ tập trung vào 2 mảng để nâng tầm các chương trình lễ hội gắn với du lịch: tập trung truyền thông mạnh mẽ cho các lễ hội được công nhận là di sản phi vật thể quốc gia; lựa chọn các mô hình lễ hội hay để các quận, huyện học hỏi, phát huy nhằm làm đa dạng, phong phú các hoạt động lễ hội của địa phương mình. Sở đang viết nội dung, ý nghĩa các lễ hội bằng nhiều thứ tiếng để các đơn vị du lịch có nguồn thuyết minh rõ ràng và chính xác. Sở cũng sẽ đưa thông tin về lễ hội lên các nền tảng số, trước mắt là qua các trang web quảng bá về du lịch TPHCM. Ngoài ra, trong kế hoạch xúc tiến du lịch TPHCM ở nước ngoài, sở cũng giới thiệu các sự kiện lễ hội văn hóa truyền thống của TPHCM với đối tác, du khách. Ông Lê Trương Hiền Hoà - Phó giám đốc Sở Du lịch TPHCM Sẵn sàng góp sức để phục dựng lễ hội xưa Mỗi năm, đình Nghi Xuân có 2 lễ lớn, gồm lễ chính vào ngày 17/2 và lễ phụ vào ngày 18/8 âm lịch. Trước đây, mỗi lễ diễn ra trong 2 ngày nhưng sau này được rút gọn còn 1 ngày. Tôi nhớ hồi mình còn nhỏ, mỗi dịp lễ Kỳ yên, già, trẻ, gái, trai trong vùng tụ hội về đình rất đông vui. Nhà nào năm đó làm ăn khấm khá thì đóng góp nhiều, nhà nào không có tiền thì góp sức. Tối trước ngày lễ chính, bà con cùng nhau chuẩn bị lễ vật, nấu nướng. Đình còn mời đoàn hát bội về biểu diễn. Nay thì thay vì cùng nhau chuẩn bị lễ vật, mâm cỗ, chúng tôi thuê dịch vụ bên ngoài. Các nghi thức cúng kiếng vẫn được giữ theo đúng quy chuẩn ngày xưa nhưng phần hội có giảm đi. Điều này là khá đáng tiếc. Tôi nhớ năm 1993, có một đoàn khách khoảng 5 người Nhật Bản đến đình để trải nghiệm lễ hội Kỳ yên. Họ được tham gia các hoạt động như người dân địa phương. Mãi đến tận hôm nay, chưa có thêm đoàn khách quốc tế nào ghé đến dịp lễ đình mà chỉ có người dân gần đình đến tụ họp, sinh hoạt. Hội đình Nghi Xuân hiện có khoảng 20 người, phần đông là cán bộ hưu trí. Nếu có công ty du lịch hay chính quyền đặt vấn đề phục dựng nguyên trạng lễ hội để thu hút khách du lịch thì chúng tôi sẵn sàng góp sức. Là người lớn lên ở đất này, chúng tôi muốn truyền lại di sản văn hóa cho thế hệ sau, giúp mọi người gần xa hiểu được lịch sử, văn hóa của một vùng đất trong lịch sử, văn hóa của quốc gia. Tuy nhiên, không thể làm theo kiểu hô hào, phong trào mà cần có kế hoạch, định hướng cụ thể. Nếu không làm bài bản, sẽ khó duy trì lâu dài. Ông Nguyễn Văn Quý - Hội trưởng Hội đình Nghi Xuân, phường Bình Trị Đông, quận Bình Tân

Quốc Thái - Diễm Mi