"Totto-chan bên cửa sổ": Khi trẻ con lớn lên trong tình thương

Lớp học của những toa tàu

Totto-chan bên cửa sổ chính là tự truyện về quãng đời tiểu học của nữ tác giả Kuroyanagi Tetsuko. Từ một bài tiểu luận về trường Tomoe trên báo, các biên tập viên đã gợi ý cho bà viết thành sách. Nhưng phải đến 20 năm bà mới viết lần các chương về quyển truyện thiếu nhi trên tạp chí Người phụ nữ trẻ từ tháng 2/1979 đến 12/1980. Sau đó, bà còn cất công tìm hiểu và chọn lựa các bức tranh thiếu nhi của nữ họa sĩ Iwasaki Chihiro đã qua đời trước đó để thực hiện phần hình ảnh cho tác phẩm của mình.

Và những bức tranh minh họa của cố họa sĩ Chihiro trở thành một phần không thể thiếu của tác phẩm này. Ngôi trường Tomoe mà Kuroyanagi Tetsuko giới thiệu trong sách do thầy hiệu trưởng Kobayaski Sosaku thành lập từ năm 1937 và bị thiêu rụi trong chiến tranh vào năm 1944. 

Tác giả Kuroyanagi Tetsuko

Ngôi trường ấy thật đặc biệt với thiết kế các lớp học nằm trong toa tàu điện cũ. Và tác giả Kuroyanagi Tetsuko “hóa thân” thành cô bé Totto-chan vừa học lớp một được vài ngày đã bị cho thôi học vì quá hiếu động làm ảnh hưởng các bạn khác. Mẹ của Totto-chan buộc phải đưa em đến trường Tomoe với những phương pháp giáo dục đổi mới so với bối cảnh thời kỳ trước chiến tranh thế giới thứ hai.

Một phần của tựa truyện - “bên cửa sổ” - vốn là một thành ngữ phổ biến ở Nhật ám chỉ những người đang ở trên mép cửa, sắp bị đẩy ra đường. Và đây chính là hoàn cảnh của Totto-chan: bị hắt hủi, xa lánh ở ngôi trường đầu tiên. Với tác giả Kuroyanagi Tetsuko, tựa truyện còn có ý nghĩa cửa sổ của hạnh phúc, một thiên đường mới sẽ mở ra cho cô bé Totto-chan.

“Ước mơ của các em còn lớn hơn kế hoạch của cô giáo”

Có lẽ điều thú vị nhất ở ngôi trường Tomoe là các em nhỏ luôn được tôn trọng, luôn được thầy hiệu trưởng Kobayaski và các giáo viên lắng nghe. Ngay từ buổi đầu tiên phỏng vấn đến trường, cô bé hiếu động Totto-chan không phải trả lời những câu hỏi khuôn khổ của thầy hiệu trưởng. Ngược lại, em được yêu cầu chỉ cần kể chuyện, bất cứ chuyện gì mình thích. Và buổi kể chuyện ấy kéo dài gần 4 giờ đồng hồ. Thầy Kobayaski không chỉ đóng vai nhà giáo mà còn là một nhà tâm lý chính hiệu khi chăm chú, đồng cảm cùng những câu chuyện của Totto-chan. 

Từ đây, hành trình đến trường của Totto-chan trở thành những ngày tháng thú vị, không còn bị cảm giác mọi người “đánh giá” như ở trường cũ. Ngôi trường Tomoe thật đặc biệt khi khuyến khích các em hãy vui chơi bên cạnh việc học.

Không có đồng phục, thầy hiệu trưởng yêu cầu phụ huynh hãy cho trẻ mặc các bộ đồ cũ, những trang phục thật thoải mái để các em vui chơi không sợ bị lấm bẩn hay làm rách quần áo. Ngôi trường đó cũng thật lạ kỳ khi học sinh không bị bó buộc phải ngồi một chỗ suốt năm học. Mỗi ngày học cũng không có thời khóa biểu các môn học. Tùy các em chọn lựa thứ tự các môn học mà mình thích trong ngày. 

Chỉ riêng việc chụp hình kỷ niệm với nhau, các học sinh trường Tomoe được thoải mái tạo dáng tùy thích chứ không bị ép buộc đứng nghiêm trang không cảm xúc trước khung ảnh. Sau giờ học buổi sáng là những buổi chiều đi dạo, hái rau, vẽ tranh, nghe thầy cô kể chuyện, hát ca. Quả là một ngôi trường đáng mơ ước cho đến tận thời điểm này. Thầy Kobayaski luôn nói với các giáo viên: “Không được gò các em vào kế hoạch của cô giáo. Phải cho các em vui chơi thoải mái trong thiên nhiên. Ước mơ của các em còn lớn hơn nhiều kế hoạch của cô giáo”.

“Con thật là một cô bé ngoan”

Bài học lớn mà tác giả Kuroyanagi Tetsuko nhận được khi theo học ở ngôi trường của những toa tàu, chính là tình yêu và sự kết nối với thiên nhiên. Với học sinh trường Tomoe sau những giờ học là những giây phút dành cho thiên nhiên: khi thì theo thầy cô lên ngọn đồi cạnh trường để khám phá cây, cỏ hay một khuôn viên xanh mát của ngôi đình cổ kính…

Sau mỗi niên khóa là những chuyến vui chơi ở vùng biển hay suối nước nóng để thấy thiên nhiên thật thú vị, tươi đẹp. Ngay cả buổi ăn trưa của các em, thầy hiệu trưởng cũng đưa thiên nhiên vào với cách diễn đạt đơn giản, chia thức ăn thành các món của đất và biển. Đây là cách để phụ huynh chuẩn bị bữa ăn vừa đủ chất dinh dưỡng vừa giúp các em thêm kiến thức một cách sinh động. 

Như chia sẻ của tác giả trong cuốn sách: “Thầy hiệu trưởng lúc nào cũng canh cánh trong lòng làm thế nào để người lớn nuôi dưỡng được những tố chất bẩm sinh ở trẻ em mà không phá hỏng chúng. Thầy hiệu trưởng phê phán nền giáo dục hiện đại quá phụ thuộc vào chữ viết và ngôn từ đã phá hỏng giác quan biết cảm thụ thiên nhiên bằng trái tim, biết chạm vào ngọn nguồn cảm xúc… của trẻ em”. Chính vì thế, trong xuyên suốt câu chuyện, độc giả thường bắt gặp nhiều mẩu chuyện hằng ngày ở trường Tomoe thể hiện tinh thần này của người thầy. 

Ngay cả với chuyện rất lớn như Totto-chan lật tung nhà vệ sinh để tìm chiếc ví, thầy hiệu trưởng vẫn tin tưởng em sẽ giải quyết ổn thỏa, trả lại mọi thứ như cũ thay vì can ngăn hay la mắng, tức giận. Dù không tìm được chiếc ví nhưng đêm đó Totto-chan cảm thấy rất vui vì thầy hiệu trưởng đã tin tưởng, coi mình như một người lớn.

Lời khen tặng “Con là một cô bé ngoan” của thầy hiệu trưởng đã là động lực cho cô bé Totto-chan trở thành một người thành công và hạnh phúc. “Nếu tôi không đến trường Tomoe và gặp ông Kobayaski thì rất có thể tôi sẽ bị mệnh danh là “một cô bé hư” đầy mặc cảm và nhút nhát”, bà chia sẻ.

Sau khi xuất bản lần đầu năm 1981, cuốn sách đã gây được tiếng vang lớn không chỉ ở Nhật Bản mà còn trên toàn thế giới. Tính đến năm 2001, tổng số bản sách bán ra ở Nhật đã lên đến 9,3 triệu bản, biến Totto-chan bên cửa sổ trở thành một trong những cuốn sách bán chạy nhất trong lịch sử ngành xuất bản nước này. Cuốn sách đã được dịch ra 35 thứ tiếng (Anh, Pháp, Đức, Hàn Quốc, Trung Quốc…). Khi bản tiếng Anh của Totto-chan bên cửa sổ được xuất bản tại Mỹ, tờ The New York Times đã đăng liền hai bài giới thiệu trọn trang, một “vinh dự” hầu như không tác phẩm nào có được.

Năm 1988, cuốn sách Totto-chan bên cửa sổ đến với độc giả Việt Nam qua sự đồng ý của chính tác giả khi ấy đang là Đại sứ thiện chí của Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF) có chuyến thăm Việt Nam. Bản đầu tiên có tên Tôt-tô-chan cô bé ngồi bên cửa sổ của hai dịch giả Phí Văn Gừng và Phạm Duy Trọng. Không dừng lại ở một quyển truyện dành riêng cho thiếu nhi, cuốn sách dường như dành cho mọi người, mọi quan điểm. Và Totto-chan bên cửa sổ như một luận thuyết giáo dục tạo nên những làn sóng mạnh khi ấy. 

Phạm Ngọ