Tiền từ thiện không thể cứ mãi tù mù

Nở rộ các trang, nhóm, kênh từ thiện

Thử truy cập vào một nhóm chuyên kêu gọi từ thiện trên mạng xã hội Facebook với gần 100.000 thành viên, chúng tôi nhận thấy, mỗi ngày, nhóm này có từ 100-300 bài kêu gọi ủng hộ cho các bệnh nhi, các hoàn cảnh khó khăn. Ngoài Facebook, trên các kênh YouTube, TikTok cũng dày đặc các clip kêu gọi từ thiện, thu hút đông đảo người xem và nhận được những khoản hỗ trợ lớn từ cộng đồng. Thế nhưng, không ít clip thông tin không đúng sự thật.

Mới đây, bà Nguyễn Thị Thúy - Phó trưởng phòng Công tác xã hội, Bệnh viện Nhi Đồng 2 (TPHCM) - nhận được cuộc gọi của một nhà hảo tâm, hỏi về một bệnh nhi đang cần tiền ghép gan khẩn cấp để được sống. Qua xác minh, bệnh viện cho biết, bệnh nhi này chưa có chỉ định ghép gan và đã xuất viện. Thế nhưng, trên mạng xã hội, người viết bài đã tự dựng lên câu chuyện thương tâm về bệnh nhi nguy kịch, cần ghép gan khẩn cấp.

Trên mạng xã hội Facebook, xuất hiện rất nhiều trang, nhóm quyên góp tiền làm từ thiện - Ảnh: Kim Khánh

Một bệnh nhi khác điều trị tại Bệnh viện Nhi Đồng 2 có khối u, người nhà cần tiền phẫu thuật cho bé nên đã đăng thông tin lên mạng kêu gọi hỗ trợ. Khi nhận được nhiều tiền hỗ trợ, đủ chi phí để phẫu thuật nhưng người nhà bệnh nhi đã tìm cách trì hoãn cuộc phẫu thuật để tiếp tục nhận tiền.

Bà Nguyễn Thị Thúy cho hay, một số bệnh nhi đã đủ điều kiện xuất viện nhưng gia đình cứ trì hoãn, chờ nhà hảo tâm ủng hộ thêm. Ngoài ra, có không ít trường hợp cố tình thông tin sai lệch, thổi phồng tình trạng bệnh nhi để kêu gọi ủng hộ tiền, trong khi bệnh không quá nghiêm trọng và đã được bảo hiểm y tế chi trả.

Có trường hợp bệnh nhi đã nhận đủ tiền hỗ trợ nhưng gia đình vẫn tiếp tục kêu gọi, gây khó cho việc phân bổ nguồn lực tới những bệnh nhi khác đang cần giúp đỡ. Đáng buồn hơn, có những gia đình dùng tiền từ thiện để xây nhà, cờ bạc, cố tình kéo dài thời gian điều trị để tiếp tục nhận tiền.

Trong khoảng 10 năm trở lại đây, nhiều người nổi tiếng đã dùng các kênh mạng xã hội để kêu gọi từ thiện. Đa số họ làm từ thiện với tâm ý tốt nhưng việc nhận tiền qua tài khoản cá nhân đã gây ra nhiều tranh cãi về tính minh bạch.

Trong vụ gần đây nhất (tháng 2/2025), khi vướng nhiều ồn ào, nhà sáng tạo nội dung trên TikTok (tiktoker) Phạm Thoại đã tổ chức phiên quay phát trực tiếp (live stream) để công khai các bản sao kê, hóa đơn viện phí, giao dịch chuyển khoản để chứng minh mình đã chi 16 tỉ đồng quyên góp được đúng mục đích, nhưng vẫn không thể xóa được mối hoài nghi.

Vụ việc này chưa lắng xuống thì ngày 10/3, người dùng mạng xã hội Việt Nam lại phát hiện trang gây quỹ GoFundMe (có trụ sở tại Mỹ) lại mở chiến dịch kêu gọi ủng hộ 300.000 USD cho bệnh nhi liên quan đến Phạm Thoại. Thì ra, sau chiến dịch gây quỹ của tiktoker Phạm Thoại, mẹ của bệnh nhi này cũng mở 2 chiến dịch kêu gọi cộng đồng quốc tế hỗ trợ cho bệnh nhi.

Tiktoker Phạm Thoại live stream các bản sao kê tiền từ thiện sau khi bị cộng đồng mạng yêu cầu công khai các khoản thu, chi - Ảnh chụp màn hình TikTok

Phải có công cụ làm rõ nguồn thu, chi

Nhà báo Nguyễn Phạm Thu Uyên - người sáng lập chương trình Như chưa hề có cuộc chia ly - cho hay, chị từng gánh chịu những lời chỉ trích gay gắt khi tham gia hoạt động thiện nguyện. Tuy nhiên, chị đã chứng minh rõ ràng mọi khoản thu chi thông qua sổ sách chi tiết, các hoạt động đã thực hiện và kết quả cụ thể nên đã bác bỏ được những cáo buộc sai trái.

Theo nhà báo Thu Uyên, đối với những cá nhân hoặc tổ chức hoạt động từ thiện, việc đối mặt với những lời bàn tán tiêu cực là điều khó tránh khỏi. Thay vì quá bận tâm dư luận, người làm từ thiện cần coi trọng sự minh bạch.

Nhà báo Thu Uyên nói: “Nhiều cá nhân, tổ chức đã thuê đơn vị kiểm toán độc lập để làm báo cáo tài chính cho dự án từ thiện của mình. Theo tôi, đây là biện pháp hữu hiệu để đảm bảo tính khách quan và minh bạch trong các hoạt động từ thiện.

Sự minh bạch cần được thực hiện cho tất cả, gồm người đóng góp, doanh nghiệp hợp tác, người thực hiện dự án, người trung gian và cả cộng đồng xã hội. Chỉ khi minh bạch, các bên mới trao đổi thông tin hiệu quả, hạn chế rủi ro, tránh bị lừa đảo và tránh những tranh cãi không đáng có”.

Theo bà Nguyễn Thị Thúy, để hoạt động từ thiện được minh bạch, các nhà hảo tâm nên hạn chế chuyển tiền vào các tài khoản cá nhân. Cụ thể, khi muốn hỗ trợ bệnh nhân, nhà hảo tâm nên liên hệ trực tiếp với đường dây nóng của bệnh viện để xác minh thông tin và tình trạng bệnh, sau đó có thể đóng viện phí trực tiếp cho bệnh viện.

“Ở Bệnh viện Nhi Đồng 2, Phòng Công tác xã hội là cầu nối, bảo đảm tính minh bạch trong quá trình hỗ trợ bệnh nhi. Trong năm 2024, phòng đã kết nối, giúp đỡ nhiều bệnh nhi nặng có hoàn cảnh khó khăn với tổng số tiền 20 tỉ đồng” - bà thông tin.

Thạc sĩ, luật sư Nguyễn Bá Tùng - Giám đốc Công ty Luật DL Pinnacle - đánh giá, hoạt động từ thiện tại Việt Nam hiện chưa có cơ chế giám sát chặt chẽ, đặc biệt là với các cá nhân tự đứng ra kêu gọi.

Ông đề xuất: “Những cá nhân kêu gọi từ thiện với số tiền lớn nên hợp tác với các tổ chức phi chính phủ hoặc các quỹ có uy tín để đảm bảo tính minh bạch. Dù mang ý nghĩa nhân văn, hoạt động kêu gọi quyên góp từ thiện vẫn cần đảm bảo tính minh bạch và đúng quy định pháp luật. Nếu không thận trọng, người đứng ra kêu gọi có khả năng bị xử lý bởi các hành vi vi phạm như lừa đảo chiếm đoạt tài sản, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.

Ngoài ra, theo quy định, người kêu gọi từ thiện phải có trách nhiệm công khai sao kê và báo cáo tài chính rõ ràng. Nếu không thực hiện, có thể bị xử phạt hành chính hoặc thậm chí bị điều tra về hành vi chiếm đoạt tài sản”.

Thạc sĩ Lê Minh Hiển - Trưởng phòng Công tác xã hội, Bệnh viện Chợ Rẫy - tặng quà cho các bệnh nhân điều trị tại bệnh viện - Ảnh: Phạm An

Châu Mỹ - Thanh Huyền - Nhã Chân - Kim Khánh