Tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu: 'Giữ Tu viện dòng Mến Thánh Giá Thủ Thiêm trong lòng đô thị mới là việc cấp thiết!'

Giữa cuộc tranh cãi này, Báo Phụ Nữ đã trao đổi với tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu (Phó tổng thư ký Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam; Tổng thư ký Hội Sử học TP.HCM) về một “phương án ba”: “Giữ nguyên trạng Nhà thờ và Tu viện dòng Mến Thánh Giá Thủ Thiêm hòa quyện giữa sức sống mới của khu đô thị mới Thủ Thiêm tương lai”.

Cảnh quan Tu viện dòng Mến Thánh Giá Thủ Thiêm - Ảnh: Internet

- Theo bà thì việc bảo tồn Tu viện dòng Mến Thánh Giá Thủ Thiêm có tuổi đời 180 năm có phải là chuyện “không tưởng” giữa cuộc quy hoạch khu đô thị mới Thủ Thiêm?

- Tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu: Theo tôi việc này hoàn toàn có thể. Tôi không ủng hộ việc giải tỏa Nhà thờ và Tu viện dòng Mến Thánh Giá Thủ Thiêm. Việc bảo tồn hai công trình này không những là việc có thể làm được, mà còn là một việc nhất thiết cần phải làm. Giữa khu đô thị mới, hai công trình này sẽ vừa là điểm nhấn cảnh quan, vừa là nơi kết nối giữa quá khứ và hiện tại với những cư dân đã và sẽ sinh sống trên mảnh đất này.

- Tính nhất thiết của việc bảo tồn hai công trình này thể hiện ở đâu, thưa bà?

- Tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu: Tôi nói việc bảo tồn là nhất thiết và cấp thiết, vì đây chính là biểu tượng văn hóa - lịch sử của Thủ Thiêm. Dù phát triển đến đâu, thì điều đầu tiên ta phải làm chính là trân trọng quá khứ, bảo vệ lịch sử văn hóa.

Chưa kể, hai công trình này đều có tuổi đời trên 150 năm, ngoài giá trị về lịch sử kiến trúc, thì nó còn là nơi gắn bó với quá trình sinh hoạt cộng đồng của vùng dân cư này. Từ ngày được quy hoạch để làm trung tâm hành chính - tài chính mới, Thủ Thiêm đã phải đối diện với quá trình đền bù giải tỏa những xóm làng lâu đời, ruộng vườn, trong đó có các công trình tôn giáo tín ngưỡng.

Cư dân Thủ Thiêm do bị giải tỏa mà phải đến sinh sống ở nơi khác thì chính những công trình văn hóa như đình, chùa, nhà thờ... ở nơi chốn cũ là biểu tượng gắn kết họ với quá khứ của họ. Giữ lại nơi từng là chốn sinh hoạt văn hóa tinh thần sẽ khiến thành phố mới không xa lạ đối với những người đã hy sinh nhà cửa, ruộng vườn và cả một phần cuộc đời của họ cho sự ra đời của thành phố.

Đổi lại, việc gìn giữ một số công trình văn hóa lâu đời ở đô thị mới sẽ nuôi dưỡng được ký ức lịch sử của vùng đất này. Cư dân sinh sống ở đô thị mới Thủ Thiêm chưa biết sẽ là ai, nhưng họ cũng cần một nơi để thờ tự, thực hiện quyền tự do tín ngưỡng của mình. 

- Nhưng sự thật là hai công trình này vẫn đang được cân nhắc giải tỏa để nhường chỗ cho những hạng mục của khu đô thị mới Thủ Thiêm. Liệu khi cân nhắc toàn bộ các tiêu chí của sự phát triển thì động lực bảo tồn có còn đủ sức thuyết phục không, thưa bà?

- Tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu: Tôi nghĩ, đây hoàn toàn là vấn đề nhìn nhận và đánh giá giá trị lịch sử, văn hóa, xã hội của các công trình cổ, chứ không phải là cán cân giữa những giá trị này với mục tiêu phát triển. Không một sự phát triển nào lại đi ngược và xóa bỏ những giá trị truyền thống. Bằng chứng là, rất nhiều đô thị phương Tây hiện nay đều có quá khứ là một ngôi làng cổ.

Và khi quy hoạch nó thành một đô thị, người ta luôn giữ lại ngôi làng trong cái lõi đô thị mới. Rồi từ ngôi làng được bảo tồn, đô thị sẽ được phát triển ra xung quanh. Đó là cách mà người ta tôn trọng lịch sử. Vì ai cũng hiểu, những đô thị đó không phải tự nhiên mà thành hình, được sinh ra từ ngôi làng thì cần phải giữ lại ngôi làng như minh chứng cho quá khứ của nó. Và từ đó, người có được một chỉnh thể thành phố có quá khứ, có hiện tại, có quá trình trưởng thành và cả hồn cốt đô thị.

- Với tiến trình đó, thì câu chuyện hầu như đã rời khỏi tình huống “cái cũ nhường đất cho cái mới”.

- Tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu: Tôi nghĩ lựa chọn đó không phải là một sự cân nhắc thuần túy nữa, mà nó là một hành xử tất yếu trong những nền văn hóa tôn trọng quá khứ, tôn trọng lịch sử.

Quay lại câu chuyện Thủ Thiêm, theo tôi còn có một vấn đề mà ta cần phải suy xét, đó là những ràng buộc trong việc chuyển giao quỹ đất cho một dự án - liệu địa phương có nhất thiết phải giao một vùng “đất sạch” cho chủ đầu tư hay không? “Đất sạch” tức là đất giải tỏa trắng toàn bộ và nhà đầu tư sẽ nhận một vùng đất nhẵn nhụi không đọng lại bất kỳ dấu ấn nào của vùng dân cư cũ.

Vùng dân cư cùng những di chỉ văn hóa xã hội của nó bị xóa sổ. Nếu phải giao đất sạch từ một vùng dân cư như Thủ Thiêm cho một dự án mới - dù nó là dự án gì - thì theo tôi, đó cũng là một việc tàn nhẫn. Việc xóa sổ một vùng dân cư lâu đời như thế thậm chí còn là một tội ác. 

- Vậy, với ý chí bảo tồn thì theo bà, việc bảo tồn đó cần được thực hiện như thế nào để đảm bảo sự hòa quyện giữa biểu tượng xưa cũ trong không gian hiện đại?

- Tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu: Về khía cạnh kiến trúc thì tôi chờ đợi những đồ án của các kiến trúc sư. Ở góc độ của mình, tôi cho rằng, để giữ được các công trình cũ trong không gian mới, trước tiên, chúng ta phải thống nhất một tinh thần trước mọi sự đổi mới, đó là “tôn trọng lịch sử”.

Việc giữ đất lại cho một vài công trình cổ của vùng dân cư cũ là hoàn toàn chính đáng, những đơn vị có thẩm quyền cần phải cân nhắc điều này khi giải quyết quỹ đất cho những công trình mới. Còn với đời sống mới ở khu dân cư theo tôi, việc có được những biểu tượng lâu đời trên vùng đất mình sinh sống luôn là điều luôn khiến một công dân tự hào, yêu quý và có cảm giác kết nối với xứ sở mới của mình. 

- Xin cảm ơn bà về những chia sẻ này! 

 Thiên Di