Tiễn biệt người ơn Stephen Hawking

Có một người vĩ đại vừa ra đi. Tròn 30 năm trước, năm 1988, có một quyển sách khi vừa xuất bản đã tạo nên một chấn động lan tỏa khắp thế giới. Gây chấn động, vì những điều tác giả viết trong ấy có một tầm cao vượt thoát và lung linh về những vấn đề nóng nhất của vật lý và khoa học nói chung.

Quyển sách kiến giải một cách minh triết và bao trùm mọi kích thước, từ hạt cơ bản đến toàn bộ vũ trụ. Mười hai năm sau, bản dịch của quyển sách ấy đến tay bạn đọc Việt Nam. Trong lời tựa, hai dịch giả Cao Chi và Phạm Văn Thiều nói rằng, họ trân trọng giới thiệu với độc giả một quyển sách kỳ diệu: Lược sử thời gian -  Từ vụ nổ lớn đến lỗ đen (nhà xuất bản Văn hóa thông tin, bản in lần đầu năm 2000). Tác giả là Stephen Hawking, ngôi sao sáng chói của khoa học hiện đại. 

Nhưng điều có sức lay động lớn lao trước hết chưa phải là những điều kỳ vĩ mà ông dành trọn cuộc đời để thực hiện. Bản thân ông đã là một điều kỳ lạ, tạo cảm hứng sâu sắc cho hàng triệu người trên khắp thế gian.  

Trên con đường trở thành nhà vật lý lý thuyết xuất chúng đương đại, từ lúc đang tuổi thanh xuân ông đã phải gắn chặt đời mình trên chiếc xe lăn. Chứng bệnh tê liệt thần kinh hiếm gặp, phát tác lúc ông còn là một nghiên cứu sinh 21 tuổi, khiến ông liệt hẳn. Bác sĩ chẩn đoán ông chỉ còn sống thêm được không quá hai năm. Nhưng ông đã vượt qua lằn ranh ấy một cách kỳ diệu. Ông và vợ chưa cưới vẫn quyết định kết hôn. Họ có với nhau ba người con.

Nhưng tai họa vẫn rập rình. Đến năm 1985, Stephen Hawking bị sưng phổi nặng. Các bác sĩ quyết định rút ống thở. Vợ ông nhất mực phản đối, vì thế bác sĩ phẫu thuật mở khí quản để cứu sống ông. Nhưng từ đó, Stephen Hawking vĩnh viễn mất giọng nói. Ông liên kết với mọi người, nối mình với thế giới, nhìn thấu vào vũ trụ bằng chiếc máy vi tính và máy phiên dịch cử chỉ thành ngôn ngữ gắn với chiếc ghế đẩy. 

Thật lạ lùng. Vũ trụ được quan sát thấu đáo bằng tầm nhìn xuyên thời gian của một nhà bác học có thân hình bị số phận bẻ vẹo. Và một con người gắn chặt với chiếc xe lăn lại là một trong những nhân tố thúc đẩy sự chuyển động vun vút của nền văn minh. Ông từng chia sẻ rằng, sự tàn tật không bó buộc con người, với điều kiện họ không tàn tật về tinh thần. 

Hầu hết tầm quan sát và soi rọi của nhà bác học vĩ đại người Anh ấy vượt quá sự hiểu biết của đa số chúng ta. Bản chất của vũ trụ là gì? Vũ trụ từ đâu ra, tại sao vũ trụ lại là thế này? Thời gian có chảy ngược không? Giới hạn nào cho nhận thức của con người?... Lược sử thời gian đã hướng tới việc giải thích các giai đoạn của toàn bộ lịch sử vũ trụ vô tận.

Nhưng tất cả những vấn đề quá sức phức tạp ấy được diễn giải một cách sáng rõ và thuyết phục. Stephen Hawking trình bày về quá trình tạo tác vũ trụ như kể một câu chuyện dung dị. Mọi ngóc ngách của vũ trụ bí ẩn ngược về quá khứ đều được soi sáng. Mỗi chương của quyển sách kỳ diệu này đều tạo nên sức hấp dẫn không thể trộn lẫn.

Xin trích đoạn trong chương 9 - Mũi tên của thời gian: “Một cốc lành ở trên bàn là một trạng thái với trật tự cao còn một cốc vỡ dưới sàn là một trạng thái vô trật tự. Người ta có thể đi dễ dàng từ cái cốc trên bàn trong quá khứ đến cái cốc vỡ dưới sàn trong tương lai. Song không thể đi ngược lại” (sách đã dẫn, trang 183). Chỉ thiên tài mới có thể lấy cái cốc để nói về một trong những điều trừu tượng nhất của khoa học. 

Mà ông cũng luôn hóm hỉnh. Khi được hỏi về bí ẩn lớn nhất trong vũ trụ, ông đáp ngay một cách mẫn tuệ đầy hài hước: “Phụ nữ vẫn là bí ẩn lớn nhất đối với tôi”. 

Trong nhiều cuốn sách khác mà ông là tác giả hoặc đồng tác giả (Vũ trụ siêu việt, Bản thiết kế vĩ đại, Vũ trụ trong vỏ hạt dẻ, Kẻ giấu mặt ngoài hành tinh...), Stephen Hawking đã khơi gợi và lý giải một cách lạ thường về vẻ đẹp kỳ vĩ của vũ trụ mênh mông. Ông thấu suốt bầu trời, để tìm câu trả lời trên mặt đất cho một thời đại nhiều biến cố.  Trong suốt nhiều năm, ông tự mình khám phá, đau đáu thúc giục và khích lệ giới khoa học bước xa hơn ra không gian vô hạn kia để tìm cách cứu thoát nhân loại khỏi những biến cố khôn lường của tương lai.

Cuộc đời Stephen Hawking là niềm cảm hứng lớn lao cho bao nhiêu người trên khắp thế giới về khao khát sống đẹp đẽ, về lòng nhẫn nại vô bờ để vượt qua những giới hạn của kiếp sống vô thường. Trí tuệ rạng rỡ ấy khai sáng về tự do. Với riêng người viết những dòng này, những trang sách được đọc từ Stephen Hawking âm thầm ngấm sâu trong nhiều năm.

Rồi sau một biến cố khắc nghiệt, sự khích lệ mạnh mẽ ấy góp phần trở thành tia sáng trong bóng tối để tìm được con đường cho số phận nhiều sứt sẹo của mình. Tôi gọi ông là Người ơn, dù chưa bao giờ được gặp mặt. Chắp tay tiễn biệt Người ơn quý mến, để ông về thắp sáng cùng những vì tinh tú ở cõi mênh mông. 

Vũ Thượng