“Thời hoàng kim” của văn học Ireland

Những tiếng vang lớn

Tác phẩm trên lấy bối cảnh Ireland hư cấu, khi đảo quốc này rơi vào chủ nghĩa toàn trị và xảy ra các cuộc nội chiến. Trong hoàn cảnh ấy, nhân vật chính - một nhà khoa học và cũng là mẹ của 4 người con - đã cố gắng đưa gia đình thoát khỏi những ngày đen tối. Paul Lynch cho biết, ông lấy cảm hứng để viết tác phẩm từ các tin tức chiến sự trên toàn thế giới, từ đó cảnh báo độc giả về những mối hiểm nguy của bạo lực, khủng bố.

Nhà văn Paul Lynch và cuốn sách thắng giải Booker - Nguồn ảnh: The Independent

Paul Lynch là tiểu thuyết gia Ireland thứ năm chiến thắng giải thưởng văn chương danh giá, đại diện cho “thời hoàng kim” của văn học quốc gia này. Chiến thắng lần này diễn ra chỉ 5 năm sau Người giao sữa của Ana Burns được gọi tên vào năm 2018. Trong những năm qua, nhiều gương mặt tác giả/tác phẩm từ đảo quốc vỏn vẹn có 5 triệu dân làm nên thành tích ấn tượng trên toàn thế giới.

Giữa năm nay, khi giải Booker 2023 công bố danh sách đề cử, có 4/13 cái tên từ Ireland. Đây là năm ghi nhận số lượng đề cử kỷ lục của một quốc gia trong lịch sử giải thưởng này. Nó không chỉ cho thấy một thế hệ những nhà văn đang tạo được dấu ấn lớn mà còn cho thấy cách quảng bá, đưa văn chương của đất nước này ra khỏi biên giới hoạt động hiệu quả. 

1 năm trước đó, nữ tiểu thuyết gia Claire Keegan cũng từng lọt vào danh sách rút gọn của năm 2022 với cuốn Small things like that (tạm dịch: Những thứ bé nhỏ). Tác phẩm cũng nhận được những đánh giá tương đối tích cực. Được biết, tài tử Cillian Murphy của bom tấn Oppenheimer đang trong quá trình chuyển thể tiểu thuyết này thành phim. Khi ra mắt, làn sóng yêu thích Keegan cũng được kỳ vọng sẽ tiếp tục đem thành công cho văn chương Ireland.

Một tác giả khác rất nổi tiếng ở thị trường Anh - Mỹ cũng như trên toàn thế giới là Sally Rooney. Nhà văn sinh năm 1991 là gương mặt mới nhất của văn chương Ireland. Tuy mới ra mắt 3 tiểu thuyết (Giữa hai chúng ta, Thế giới tươi đẹp, Người ở đâu), cô đã định hình được phong cách riêng và được mệnh danh là “tiếng nói mới” của thế hệ độc giả Millennials (gồm những người sinh từ năm 1980-1996). Phim chuyển thể từ tác phẩm Giữa hai chúng ta đã ra mắt vào năm 2020, tạo được những tiếng vang lớn.

Làn sóng kể trên còn được hậu thuẫn bởi những kỳ tài trong quá khứ, gồm “bộ tứ” đoạt giải Nobel văn chương là W.B. Yeats, George Bernard Shaw, Samuel Beckett và Seamus Heaney. Ngoài những tác giả giờ đã quá vãng, để lại nền móng vững chắc như James Joyce, Flann O’Brien… thì những tác giả đương thời như Anne Enright, John Banville, Colm Tóibín, Edna O’Brien… cũng có danh tiếng ở các thị trường quốc tế.

Nhiều chính sách hỗ trợ văn nghệ sĩ

Chia sẻ về sự góp mặt của nhiều nhà văn Ireland tại giải Booker năm nay, tác giả thắng giải - Paul Lynch - cho rằng Chính phủ Ireland đã có rất nhiều biện pháp hỗ trợ cho văn nghệ sĩ suốt nhiều năm qua. Nhà văn 46 tuổi cho biết, ông đã nhận được 2 khoản trợ cấp từ Arts Council (Hội đồng Nghệ thuật Ireland) trong suốt 4 năm viết Prophet Song cũng như thời gian cư trú tại Đại học Maynooth. Ngoài ra, các nhà văn cũng được hưởng ưu đãi miễn thuế thu nhập dành cho nghệ sĩ. Lynch cho biết, nhờ vậy, các nhà văn có thể dành nhiều thời gian cho việc viết lách, cống hiến những tác phẩm hay.
Những điều kể trên đạt được khi Ireland tiến hành cải tổ nhiều chính sách về văn hóa, mà một trong số đó là miễn thuế thu nhập cho nghệ sĩ.

Một số tác phẩm đã được xuất bản dưới sự hỗ trợ của Literature Ireland.

Kể từ tháng 10/2022, Chính phủ Ireland cũng đã thí điểm chương trình hỗ trợ lương 3 năm cho giới sáng tạo, bên cạnh việc hậu thuẫn cho sự phát triển của các tạp chí văn chương. Được biết, một khoản hỗ trợ gồm 350 USD (khoảng 8,5 triệu đồng) hằng tuần sẽ được gửi đến cho hơn 2.000 văn nghệ sĩ tham gia thử nghiệm và sau quá trình kéo dài 3 năm, nó có thể trở thành chính sách quốc gia nếu kết quả đạt được khả quan.

Việc đưa tác phẩm/tác giả ra thị trường nước ngoài của đất nước này cũng được thực hiện tương đối hiệu quả nhờ Literature Ireland (tạm dịch: Tổ chức trao đổi văn học Ireland) - một tổ chức phi lợi nhuận có nhiệm vụ chính là trao trợ cấp dịch thuật cho nhà xuất bản ở các quốc gia khác để chuyển ngữ văn học Ireland. Hoạt động từ năm 1995, tổ chức này đã tài trợ cho việc dịch hơn 2.000 tác phẩm văn học Ireland sang 56 ngôn ngữ trên khắp thế giới. 

Tại Việt Nam, các nhà xuất bản và công ty sách cũng đã hợp tác chặt chẽ với Literature Ireland để mang thêm những tác phẩm giá trị đến với bạn đọc. Trong tháng này, 2 cuốn tiểu thuyết - Viên cảnh sát thứ ba (Flann O’Brien) và Thế giới tươi đẹp, Người ở đâu (Sally Rooney) đã được giới thiệu với độc giả, góp phần làm rõ thêm những hình dung về nền văn chương này.  

Đại diện truyền thông của Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam - đơn vị đã cho ra mắt các tựa sách nhận được sự hỗ trợ trên như Phố Academy (Mary Costello), Sau mưa (William Trevor), Đời giáo dở khóc dở cười (Colm Cuffe)… - cho biết: “Chúng tôi đã có sự hợp tác lâu dài với Literature Ireland trong việc giới thiệu những tác giả/tác phẩm có chất lượng cao. Không chỉ hỗ trợ giới thiệu những tác phẩm ấn tượng, tổ chức này cũng giúp chúng tôi đơn giản hóa thủ tục bản quyền, đẩy nhanh quá trình ra sách, cũng như hỗ trợ tài chính để có mức giá phù hợp, từ đó đa số độc giả có thể tiếp cận”. 

Thuận Phát