Thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 giúp cải thiện vấn đề chuyển giao công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc

Thỏa thuận thương mại mới giữa Washington và Bắc Kinh góp phần giải quyết một trong những vấn đề nhức nhối nhất giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới: Chiến thuật của Trung Quốc trong việc mua lại công nghệ từ các công ty có trụ sở ở phương Tây. Dù vậy đây là một chủ đề nhạy cảm, khó có thể giải quyết hoàn toàn chỉ với một hiệp ước thương mại.

Chính quyền Tổng thống Donald Trump đổ lỗi cho Trung Quốc ăn cắp bí mật thương mại của phương Tây và sử dụng những cáo buộc đó làm cơ sở pháp lý để khởi động cuộc chiến thương mại vào năm 2018. Tuy các cuộc đàm phán giữa hai bên nhanh chóng trở thành vấn đề rộng lớn hơn, hiệp định thương mại giai đoạn 1 được ký hôm 15/1 bao gồm các cam kết của Trung Quốc nhằm ngăn chặn một số tập quán mà các doanh nghiệp phương Tây chỉ trích. Tùy thuộc vào các quy định trong tương lai, thỏa thuận có thể đem lại lợi ích cho các doanh nghiệp Mỹ tại thị trường trị giá 40 nghìn tỷ USD của Trung Quốc.

Thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 bao gồm các điều khoản quy định về việc chuyển giao công nghệ trên nguyên tắc tự nguyện, không bị ép buộc bởi chính phủ của hai quốc gia.

Nỗi lo về tình trạng đánh cắp công nghệ

Nền tảng của những lo ngại này là Trung Quốc nhiều lần cho thấy rằng họ có thể chiếm hữu công nghệ và, thông qua các khoản trợ cấp chính phủ nhằm xây dựng đối thủ cạnh tranh với các công ty Mỹ. Các doanh nghiệp lo lắng rằng điều tương tự có thể xảy ra trong các ngành công nghiệp khác, như phần mềm và chip.

Trung Quốc luôn phủ nhận việc yêu cầu các công ty nước ngoài chia sẻ công nghệ, nói rằng doanh nghiệp “tự nguyện” nhằm tiếp cận thị trường rộng lớn và đang phát triển của Trung Quốc. Tuy nhiên, các quan chức Trung Quốc cho biết họ đang thực hiện các bước để giải quyết các mối quan ngại. Ngược lại, chính quyền Mỹ cáo buộc các công ty và cá nhân Trung Quốc xâm nhập dữ liệu, trộm cắp các bí mật của công ty Mỹ hoặc mua lại thông qua các thỏa thuận của công ty.

Các công ty Mỹ cho biết các phía Trung Quốc cũng sử dụng các chiến thuật tinh tế hơn để tiếp cận với công nghệ có giá trị, chẳng hạn như thành lập liên doanh, như trường hợp của ngành công nghiệp ô tô. Đôi khi, chính quyền cũng yêu cầu một tỷ lệ nhất định của giá trị sản phẩm được sản xuất tại địa phương, như từng làm với tuabin gió và tấm pin mặt trời.

Các công ty công nghệ Apple và Amazon phải thiết lập liên doanh với các đối tác địa phương để xử lý dữ liệu tại Trung Quốc nhằm tuân thủ luật bảo mật nội bộ. Đại diện các nhóm kinh doanh từ Mỹ nói rằng giới quan chức Trung Quốc gây áp lực nhằm tiếp cận với công nghệ nhạy cảm, như một phần của quy trình kiểm định nhằm đảm bảo những sản phẩm đó an toàn cho người tiêu dùng Trung Quốc.

Dùng bí mật của đối thủ để cạnh tranh không bình đẳng

Năng lượng tái tạo là một trong những lĩnh vực mà Trung Quốc đã sử dụng chiến thuật trên để xây dựng các ngành công nghiệp nội địa.

Hãng Gamesa của Tây Ban Nha là công ty dẫn đầu thị trường tuabin gió ở Trung Quốc khi Bắc Kinh đưa ra yêu cầu vào năm 2005 rằng 70% giá trị tuabin gió được lắp đặt ở Trung Quốc phải được sản xuất trong nước. Công ty Gamesa đã đào tạo hơn 500 nhà cung cấp ở Trung Quốc để sản xuất gần như mọi bộ phận trong tuabin của mình và đặt một nhà máy lắp ráp ở thành phố Thiên Tân.

Chính quyền Mỹ thời Tổng thống Obama cho rằng chính sách này là vi phạm các quy tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới và Trung Quốc đã rút lại yêu cầu, nhưng khi đó đã quá muộn. Các doanh nghiệp do nhà nước Trung Quốc kiểm soát bắt đầu lắp ráp tuabin bằng cách sử dụng cùng các nhà cung cấp. Trung Quốc hiện là thị trường lớn nhất thế giới về tuabin gió và chúng chủ yếu được sản xuất bởi các công ty Trung Quốc.

Trung Quốc thường đưa ra các quy định về tỷ lệ nội địa hoặc thuế quan nhằm buộc doanh nghiệp nước ngoài đưa dây chuyền sản xuất sang Trung Quốc.

Một sự phát triển tương tự xảy ra ngay sau đó trong lĩnh vực pin năng lượng mặt trời. Trung Quốc yêu cầu dự án năng lượng mặt trời thành phố phải sử dụng các tấm pin mặt trời được sản xuất ít nhất 80% tại Trung Quốc. Các công ty đổ xô đi sản xuất tại Trung Quốc và chia sẻ công nghệ để rồi giờ đây Trung Quốc sản xuất hầu hết các tấm pin mặt trời trên thế giới.

Do đó, chính quyền Tổng thống Trump lo sợ điều tương tự đang xảy ra đối với xe hơi. Trung Quốc hiện là thị trường xe hơi lớn nhất thế giới. Nhưng ngoại trừ một vài mẫu xe hạng sang, thực tế tất cả những chiếc xe bán ở Trung Quốc đều được sản xuất tại đây. Thuế quan của Trung Quốc đối với ô tô nhập khẩu và phụ tùng xe hơi khá cao, buộc các công ty nước ngoài tìm cách sản xuất nội địa để tránh các chi phí và rủi ro khi vận chuyển ô tô từ địa điểm sản xuất xa.

Thỏa thuận thương mại mới liệu có giúp giải quyết vấn đề?

Trong thỏa thuận mới, Trung Quốc đã đồng ý không yêu cầu các công ty chuyển giao công nghệ như một điều kiện để kinh doanh và cam kết tiến hành trừng phạt các công ty xâm phạm hoặc đánh cắp bí mật thương mại. Trung Quốc cũng đồng ý không sử dụng các công ty Trung Quốc để chiếm hữu công nghệ nhạy cảm thông qua việc mua lại.

Câu hỏi đặt ra là liệu Trung Quốc có tuân thủ các cam kết của mình hay không. Các quan chức Trung Quốc đã ban hành bộ quy tắc vào tháng trước, đưa ra phần lớn những gì họ hứa trong thỏa thuận hôm 15/1. Nhưng luật sư nước ngoài nói rằng các quy tắc mới có lỗ hổng lớn, cho phép cơ quan quản lý từ Trung Quốc có toàn quyền hành động khi họ thấy phù hợp trong các trường hợp liên quan đến hoàn cảnh đặc biệt của quốc gia, lợi ích nhà nước và nhiều trường hợp ngoại lệ mờ nhạt khác.

Dù phía Bắc Kinh đã có một số động thái tích cực về quy định quản lý, thỏa thuận cũng chỉ khắc phục một phần rạn nứt giữa Trung Quốc và Mỹ về bí mật công nghệ.

Hiệp định thương mại kêu gọi tham vấn trong vòng 90 ngày nếu Washington nghĩ rằng Bắc Kinh không tuân thủ các cam kết của mình, nhưng không rõ liệu chính quyền Tổng thống Trump có thể buộc Trung Quốc tuân thủ hay không. Nhìn rộng hơn, hiệp ước không đề cập đến các khoản trợ cấp của Trung Quốc cho những ngành công nghiệp mới. Trung Quốc thường từ chối yêu cầu kiềm chế trợ cấp cho các đối thủ cạnh tranh nội địa trong các ngành công nghiệp như chất bán dẫn, máy bay thương mại, xe điện và các công nghệ khác của ngày mai.

Chính quyền Mỹ đang dựa vào thuế quan để đối trọng với điều đó. Hiệp định thương mại một phần vẫn giữ thuế quan rộng rãi đối với nhiều ngành công nghiệp quan trọng nhằm ngăn chặn các đối thủ cạnh tranh từ Trung Quốc tràn ngập thị trường Mỹ. Thuế quan rộng rãi cũng mang lại cho các công ty phương Tây một động lực tài chính mạnh mẽ để xem xét lại chuỗi cung ứng phụ thuộc nhiều vào Trung Quốc.

Tấn Vĩ (Theo NY Times)