Thiên tình tuyệt đẹp và bền bỉ của nhà thơ Hồ Dzếnh

“Khi biết mình không sống nổi, ông đòi về nhà. Các con trai thuê xe của bệnh viện đưa ông về lúc nửa đêm vì ông đã hấp hối. Bà vẫn thức để chờ, vừa nghe tiếng còi xe đã mở toang hai cánh cửa để đón chồng lần cuối. Hai anh em cáng bố đã hôn mê đặt lên cái giường của bố mẹ.

Bà quỳ một bên giường nhìn chằm chằm vào gương mặt đã vàng như xác của chồng, ruột đau như xé nhưng không khóc được. Chợt ông cựa mình, mở mắt, ngước nhìn lơ láo, gọi nhỏ: “Mình ơi!”. Rồi ông tắt thở luôn”. Đó là ngày 13 tháng Tám năm 1991. Hà Nội đang vào thu, gió mơn trớn như bước ra từ thơ Hồ Dzếnh: “Mênh mông xanh thắm phai tờ/ Chân đi vương vấn lời thơ ngậm ngùi”.

Cảnh gà trống nuôi con

Hồ Dzếnh là nhà văn hiện đại, tác giả bài thơ Chiều nổi tiếng, được người đương thời xếp chung với Thạch Lam và Thanh Tịnh “ngồi chung một chiếu hội văn đàn”. Ông có tập truyện ngắn Chân trời cũ (1942) do Thạch Lam viết tựa, tập thơ Quê ngoại (1943) và nhiều tác phẩm khác gây được tiếng vang trong văn giới.

Nhà thơ Hồ Dzếnh.

Tham gia cách mạng ở Hà Nội năm 1945 và qua năm sau in tập thơ Hoa xuân đất Việt, tiểu thuyết Cô gái Bình Xuyên… Hồ Dzếnh tham gia Hội Nhà văn Việt Nam từ lúc mới thành lập. Ông là đứa con của mối tình Hoa Việt. Hãy nghe ông kể lại: “Một buổi chiều mùa hè vàng rực.

Trên bờ sông ghép của tỉnh Thanh Hóa, dân làng Ngọc Giáp bỗng thấy một người đàn ông ngoại quốc, tay xách một gói vải xanh và đầu chụp chiếc mũ đã vàng ỏng. Người khách lạ có chiếc trán rất lạ: nó nhỏ nhưng nhô ra một cách bướng bỉnh. Nhất là đôi mắt, sắc như dao, bén như nước, nhìn vật gì thì như hút lấy vật ấy.

Hai cái đặc điểm ấy nhất định không được tạo bằng thủy thổ Việt Nam, mà là bằng tinh hoa của một dân tộc khác. Một vẻ gì xương xương rắn rắn độn khắp mình người khách, biến cái thân thể thoạt trông thì gầy kia ra sự chịu đựng khó nhọc, ở đấy, một nghị lực bền vững tiềm tàng.

Khách mặc một bộ quần áo bằng lĩnh Quảng Đông, nguyên màu đen, nhưng sau khi trải nhiều phong trần, đã đổi sang màu xám kệch, y phục ấy gợi được trong lòng người gặp bao nhiêu cảm giác thanh tú, hương vị xa xôi. Từ đằng xa, những gợn lụa phất phơ như những gợn gió trùng dương, và khi lại gần thì gió trùng dương thì toàn xông lên một mùi cá mặn.

Linh hồn Trung Quốc phát lộ ra từng bước đi, điệu đứng, trong sự trầm mặc, trông tìm, trong cả cách đưa năm đầu ngón tay có móng dài vẩn ghét lên gãi sồn sột chiếc đầu gần như húi trọc tếch.

Đêm về trong những bước nhẹ, hắt hiu bốc hơi trên mặt sông. Nắng tắt dần chỉ còn ánh vàng pha sắc tím. Hoàng hôn ở đây không như hoàng hôn ở Giang Tây, Hồ Bắc, hoàng hôn ở đây ưu hoài như một chinh phụ nhớ chồng”.

Sau đó, người đàn ông chợt chạnh lòng, muốn bật lên tiếng khóc, nhưng nén lại và cất tiếng gọi: “Tồ ui!” (đò ơi).

Tiếng vang lao xao trên mặt sông tím ngắt. Người đàn ông khẽ thở dài… Lát sau, chiếc đò nhỏ cặp vào bờ. Từ giây phút này, người đàn ông Trung Quốc ấy tên Hà Kiến Anh được gặp cô lái đò tên Đặng Thị Văn. Họ bắt đầu một cuộc tình và để lại cho thi đài Việt Nam một Hồ Dzếnh.

Sinh ra và lớn lên tại huyện Quảng Xương (Thanh Hóa), Hồ Dzếnh đã dành trọn tâm hồn mình cho quê mẹ – nơi ông sinh ra vào mùa thu thì:“Trời không nắng cũng không mưa/ Chỉ hiu hiu rét cho vừa nhớ nhung/ Chiều buồn như mối sầu chung/ Lòng êm nghe thoảng tơ trùng chốn xa…”.

Và mối tình đầu của ông cũng bắt đầu với một thiếu nữ người Việt - như ông cho biết: “Tôi yêu như chính là say/ Tình quê hương Việt - bàn tay dịu dàng”.

Từ năm 1931, Hồ Dzếnh ra Hà Nội học bậc thành trung và dạy học. Ông bắt đầu sáng tác, cộng tác với các báo Trung Bắc chủ nhật, Tiểu thuyết thứ bảy… những tình cảm ông dành cho người tình đầu được thể hiện qua bài thơ Cảm xúc tuyệt hay: “Cô gái Việt Nam ơi!/ Từ thuở khai sinh lận đận rồi/ Tôi biết tình cô u uất lắm/ Xa nhau đành chỉ nhớ nhau thôi/ Cô chẳng bao giờ biết bướm hoa/ Má hồng mỗi tiết mỗi phôi pha/ Khi cô vui thú là cô đã…/ Bồng bế con thơ đón tuổi già”

Nhà văn Vũ Bằng có lý khi viết: “Mỗi khi thấy Hồ Dzếnh ngồi buồn ngâm bài ấy thì tôi lại yên trí rằng cô gái Việt Nam nói đó chính là vợ anh mà có biết vợ anh thì ta mới thấy thương và quý tình yêu thủy chung của Hồ Dzếnh biết ngần nào”. Người đó là bà Nguyễn Thị Hiền Nhân – là một cán bộ cách mạng hoạt động từ năm 1942.