Thiên nhiên và phụ nữ: Chất liệu sáng tạo vô tận của Hayao Miyazaki

Đây là lần thứ hai tác phẩm của tác giả kiêm đạo diễn người Nhật nổi tiếng Hayao Miyazaki được vinh danh ở giải thưởng danh giá này. Dù chỉ là phim hoạt hình nhưng mỗi tác phẩm của Hayao Miyazaki đều ẩn chứa những quan điểm, góc nhìn sâu sắc về xã hội, con người thời đại hôm nay. Trong đó, nổi trội là góc nhìn về mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên và hình ảnh những trẻ em gái, phụ nữ kiên cường.

Tác giả, đạo diễn Miyazaki Hayao

Thông điệp ý nghĩa về môi trường

Điều thú vị ở các tác phẩm của Miyazaki là lối kể chuyện mang tính ẩn dụ cao. Thông điệp bảo vệ môi trường không nằm trong lời thoại của nhân vật, không mang tính hô hào, khẩu hiệu. Người xem sẽ cảm nhận những thông điệp ý nghĩa khi theo dõi cảm xúc nhân vật và diễn tiến phim. Có lẽ Princess Mononoke (Công chúa Mononoke - 1997) là bộ phim thể hiện rõ nhất điều này.

Phim đi vào vấn đề bảo vệ môi trường trực diện và quyết liệt dù mang nhiều yếu tố thần thoại. Lấy bối cảnh thời đại Muromachi thế kỷ XIV, bộ phim mô tả một thời kỳ đầy biến động ở Nhật Bản khi những khu rừng rộng lớn bị chặt phá để lấy than cung cấp cho các lò luyện sắt, các vị thần động vật được tôn kính bị đuổi khỏi vùng đất của họ.

Công chúa Mononoke và thần rừng đại diện cho sức mạnh của thiên nhiên; Thị trấn Sắt, công nương Eboshi mô tả sự tàn phá thiên nhiên của con người. Xung đột giữa 2 bên là không thể tránh khỏi khi con người chặt phá cây cối và khai thác tài nguyên, hủy hoại môi trường.

Trailer phim Nausicaä of the Valley of the Wind

Khu rừng với vẻ đẹp mê hoặc nhưng ẩn chứa quá nhiều mối nguy hiểm khó lường cũng là 2 mặt của thế giới tự nhiên. Rừng mang lại sự sống cho con người nhưng cũng là mối đe dọa khủng khiếp, điều này tùy thuộc vào cách con người đối xử với thiên nhiên.

Nausicaä of the Valley of the Wind (Nàng công chúa ở Thung lũng Gió - 1984) cũng là câu chuyện về hành trình hàn gắn mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên. Lấy bối cảnh 1.000 năm sau cuộc chiến tranh khủng khiếp khi con người sử dụng vũ khí sinh học, hóa học, hạt nhân dẫn đến sự hủy diệt thế giới, những người sống sót ở Thung lũng Gió lại đối mặt với một cuộc chiến tranh mới giữa con người và thiên nhiên. Nausicaa phải tìm cách để ngăn cản cuộc chiến tàn khốc này. Bộ phim được Quỹ quốc tế Bảo vệ thiên nhiên (WWF) khen ngợi vì lồng ghép được những thông điệp mạnh mẽ về vấn đề môi trường sinh thái trong một cốt truyện hấp dẫn.

Phim Nausicaä of the Valley of the Wind

Ở tác phẩm đoạt giải Oscar 2003, Spirited Away (Vùng đất linh hồn), trong câu chuyện về thế giới thần bí, liên quan đến tín ngưỡng thần đạo của Nhật, mối liên hệ giữa con người và thiên nhiên được Miyazaki lồng ghép đầy sáng tạo và sinh động.

Với Hayao Miyazaki, bất kỳ điều gì xảy ra trong cuộc sống hằng ngày đều có thể đi vào tác phẩm; chỉ cần nhìn đủ lâu, nghe đủ kỹ và soi chiếu qua nhiều góc độ.

Những phụ nữ thép

Để giải quyết những vấn đề đặt ra, các nhân vật của Miyazaki luôn phải trải qua một cuộc phiêu lưu khám phá thế giới, nỗ lực vượt qua nhiều thử thách để hóa giải mọi mâu thuẫn thay vì tiêu diệt nhân vật phản diện.

Các nhân vật nữ của Hayao Miyazaki đi ngược lại những khuôn mẫu quen thuộc của ngành công nghiệp điện ảnh. Tất cả đều không phải là những người xuất chúng nhưng đều trở thành anh hùng trong câu chuyện của mình. Hành trình của mỗi nhân vật khác nhau nhưng đều là hành trình hướng đến việc hoàn thiện bản thân, giúp đỡ lẫn nhau và kết nối nhân loại. Trong hành trình đó, ở họ vẫn bộc lộ cả 2 mặt tốt xấu như con người vốn có.

Chihiro ở Spirited Away - cô bé 10 tuổi bị đưa vào thế giới linh hồn - ban đầu cũng là một cô bé bướng bỉnh nhưng nhút nhát. Trong hành trình tìm cách giải cứu cha mẹ, cô bé đã học được nhiều bài học bổ ích về lòng khoan dung, khả năng thích ứng, trách nhiệm, sự chăm chỉ và lòng dũng cảm.

Phim Spirited Away

Trong số các nhân vật của Miyazaki, cả công nương Eboshi và công chúa Mononoke ở Princess Mononoke đều được xem là biểu tượng nữ quyền. Họ mạnh mẽ, quyết đoán và có ý chí kiên cường.

Công nương Eboshi đại diện cho con người luôn khao khát biến thiên nhiên thành công cụ phục vụ nhân loại. Eboshi cực đoan và cố chấp, đã hủy hoại núi rừng của các vị thần và cho rằng đó là cách tốt nhất giúp thị trấn Tatara cải thiện cuộc sống. Nhưng ở góc nhìn khác, Eboshi vẫn là một phụ nữ giàu lòng nhân ái. Cô sẵn lòng cưu mang những con người bị hắt hủi, khinh rẻ. Cô trả lại cho họ vị thế trong xã hội và cho họ một cuộc sống hạnh phúc, no ấm.

Công chúa Mononoke là đại diện cho thiên nhiên. Được nuôi dưỡng bởi loài sói, Mononoke mạnh mẽ, dũng cảm nhưng đầy sự hoang dã và tính cách bạo lực. Mononoke vì khao khát bảo vệ núi rừng mà chỉ có một mục tiêu: giết Eboshi. May mắn, cuối cùng cả hai đã nhận ra những sai lầm của mình và thay đổi.

Là người có quan điểm rõ ràng về bảo vệ môi trường nên các nhân vật nữ của Miyazaki cũng thể hiện sự quyết tâm và niềm tin vào những lý tưởng đó.

Phim Princess Mononoke

Cách sáng tạo của Miyazaki rất khác biệt. Ông không làm phim theo kịch bản cố định mà để câu chuyện đi theo mạch cảm xúc và trí tưởng tượng của mình. Các tác phẩm của Hayao Miyazaki dù phức tạp, nhiều phân đoạn nhưng câu chuyện vẫn có tiết tấu nhanh, chặt chẽ, hấp dẫn và chuyển tải được nhiều thông điệp.

Miyasaki nhiều lần chia sẻ ông được truyền cảm hứng rất nhiều từ mẹ - người phụ nữ duy nhất trong gia đình. Bà rất mạnh mẽ, đã nuôi dạy anh em ông trưởng thành. “Nhiều bộ phim của tôi có nữ chính mạnh mẽ, những cô gái dũng cảm, tự lập, không ngần ngại đấu tranh cho những gì họ tin tưởng bằng cả trái tim. Họ luôn cần một người bạn, một người hỗ trợ, nhưng không bao giờ cần một vị cứu tinh. Bất kỳ người phụ nữ nào cũng có khả năng trở thành anh hùng” - ông nói.

Anh Vy