Thế hệ Z chủ động chuẩn bị “kế hoạch B” trong thời đại số

Nhã My (ngụ quận 8, TPHCM), sinh viên ngành luật, tranh thủ thời gian rảnh học móc len từ các video trên mạng để vừa có thêm kỹ năng, vừa tạo thu nhập - Ảnh: Cát Quân

Thất thế trước AI

Sau kỳ nghỉ tết, Minh Hà (23 tuổi, nhân viên marketing, ở quận Bình Thạnh, TPHCM) vẫn chưa quay lại thành phố. Cô gái trẻ mới ra trường và làm việc chưa đầy năm tại một công ty quảng cáo đã mất việc ngay trước tết do bị cắt giảm nhân sự.

“Phòng marketing của tôi có 5 người - 1 trưởng nhóm và các nhân sự phụ trách nội dung, quay dựng clip, thiết kế hình ảnh. Trước tết, công ty quyết định cắt giảm nhân sự viết nội dung và thiết kế, trong đó có tôi” - Hà buồn bã nói.

Mỗi ngày, Hà phải viết 5 bài cho website, fanpage Facebook, Instagram. Sếp cô đánh giá hiệu suất công việc như vậy là không cao. Vì phải viết nội dung cho nhiều nhãn hàng cùng lúc, cô thường xuyên bị rối, lặp ý, lặp từ…

Thay vì tra cứu thông tin trên Google như trước, các bạn trẻ giờ đây nhờ đến ChatGPT - Ảnh do nhân vật cung cấp

Dù tự nhận còn non kinh nghiệm, Hà cho rằng, nguyên nhân chính khiến cô mất việc là do AI đang thay thế dần công việc mà cô đang đảm trách. “Chỉ cần nhập yêu cầu giới thiệu sản phẩm, nội dung mong muốn, từ khóa, AI có thể tạo ra hàng loạt bài viết trong chưa đầy 1 phút, chỉ cần chỉnh sửa thêm cho phù hợp thực tế là có thể dùng. Trong khi đó, tôi và đồng nghiệp phải mất hàng tiếng đồng hồ mới làm xong”.

Thành Nghĩa (29 tuổi, ngụ quận Phú Nhuận, TPHCM) làm công việc thiết kế đồ họa lâu năm, hiện đang gặp khó khăn khi cả công việc chính và việc làm thêm đều bị ảnh hưởng vì AI. Anh từng có mức lương cứng ở công ty 15 triệu đồng/tháng, buổi tối nhận thêm việc về nhà làm cũng kiếm được 2-3 triệu đồng/mỗi dự án nho nhỏ một cách dễ dàng.

“Giờ nộp đơn mãi mà không tìm được việc. Trước đây, các chủ shop bán hàng vẫn thuê người thiết kế để chỉnh sửa hình ảnh quảng cáo. Nay họ tự sử dụng các công cụ AI có sẵn với mức phí chỉ vài trăm ngàn đồng mỗi tháng” - Nghĩa thở dài.

Chuyện mất việc của Minh Hà, Thành Nghĩa và nhiều người trẻ khác làm trong cùng lĩnh vực đã được dự báo từ trước. Đầu năm 2024, theo Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), gần 40% việc làm toàn cầu có thể chịu tác động từ sự phát triển của AI.

Giám đốc IMF - Kristalina Georgieva - nhận định tại Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) rằng, AI vừa hỗ trợ vừa đe dọa lực lượng lao động. Mức độ ảnh hưởng sẽ khác nhau giữa các khu vực: 60% việc làm tại các nước phát triển có thể bị tác động, trong khi con số này ở các thị trường mới nổi là 40% và tại các nước nghèo là 26%.

Chuẩn bị “kế hoạch B”

Để tiếp tục theo nghề và tìm việc ở một nơi khác, Minh Hà cho biết, cô sẽ đi học vài khóa viết chuyên sâu chứ không lạm dụng hay dựa dẫm vào AI. Cô tin rằng, nếu học hành bài bản, trau dồi góc nhìn, con người vẫn có khả năng tạo sự khác biệt với công cụ AI.

Song song đó, Hà cũng nghĩ đến việc học thêm nghề làm bánh để có phương án dự phòng trong trường hợp khó tìm việc trong ngành marketing. Cô vạch kế hoạch: “Tôi mới xem chương trình học làm bánh mì. Học phí cho khóa học làm 7 loại bánh khoảng vài triệu đồng. Thời gian này, tôi sẽ vừa làm việc chính vừa học thêm nghề tay trái. Sau đó, nếu chẳng may thất nghiệp thì làm bánh mì ngọt, các loại bánh giảm cân để bán online”.

Nhận thấy tương lai ngành thiết kế chắc chắn sẽ thay đổi, Nghĩa quyết định học thêm nghề chụp ảnh sản phẩm để cung cấp dịch vụ trọn gói, thay vì chỉ làm thiết kế. Ngoài ra, anh cũng đang học thêm về in ấn và sản xuất các sản phẩm thủ công như bao bì quà tặng và đang thảo một ý tưởng tổ chức một nhóm khoảng 3-4 người làm dịch vụ trang trí tiệc thôi nôi, đầy tháng tại nhà, vì cho rằng đây là lĩnh vực không thể bị AI thay thế.

Minh Lê - một bạn trẻ khác - cho biết: sẽ tìm hiểu và học thêm ngành “lao động chân tay”, như pha chế đồ uống chẳng hạn, sẽ khó bị AI thay thế hơn. “Nếu mất việc, tôi sẽ gom vốn mở quán cà phê” - anh nói.

Nhân viên viết nội dung như Minh Lê xem AI là công cụ hỗ trợ đắc lực - Ảnh: Thành Vũ

Cơ hội đan xen thách thức

Ông Phạm Phúc Anh - nhà sáng lập công ty Media Review Travel, cho biết: AI đang tạo ra một cuộc cách mạng trong ngành marketing. “Chỉ cần 1 người viết nội dung, 1 người chỉnh sửa video, 1 người quay phim, họ đã có thể đảm nhiệm công việc của cả một phòng marketing truyền thống. Chi phí nhân sự giảm đáng kể và vì thế, nhiều bạn trẻ bị mất việc”.

Theo ông Anh, AI không chỉ hỗ trợ sáng tạo nội dung mà còn tạo ra hình ảnh, video chân thực, giúp doanh nghiệp kiếm tiền từ YouTube, TikTok, Facebook Watch. Tuy nhiên, nhiều bạn trẻ hiện vẫn chưa quan tâm đến việc ứng dụng AI vào công việc. Nếu không biết dùng AI, họ có thể bị tụt hậu và mất việc là chuyện tất yếu.

Ông Trần Anh Tuấn - chuyên gia dự báo nhân lực, Phó chủ tịch Hội Giáo dục nghề nghiệp TPHCM - cho rằng, đây là một xu hướng dễ hiểu trong thời kỳ chuyển đổi số. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh việc lựa chọn nghề nghiệp không chỉ dựa trên yếu tố AI có thể thay thế hay không, mà quan trọng hơn là phải có kiến thức, nghề nghiệp vững vàng và năng lực tổ chức công việc hiệu quả. “Bất kỳ ngành nghề nào cũng đòi hỏi sự đầu tư về thời gian, kiến thức và kỹ năng chuyên môn để có thể phát triển bền vững” - ông Tuấn nhận định.

Về xu hướng thị trường lao động, ông Tuấn cho biết: hiện tại và tương lai, các doanh nghiệp luôn cần nguồn nhân lực chất lượng cao, có tay nghề và chuyên môn tốt để ứng dụng công nghệ mới, gia tăng năng suất lao động. Điều này không chỉ đúng với các ngành liên quan đến công nghệ, mà cả những lĩnh vực tưởng chừng ít chịu ảnh hưởng từ AI cũng phải đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng gay gắt. Để thích ứng với sự thay đổi, người trẻ cần tập trung vào việc phát triển các kỹ năng số, khả năng làm việc độc lập và làm việc nhóm, tư duy logic, phân tích, cũng như rèn luyện thêm các kỹ năng mềm.

Về lựa chọn học thêm nghề tay trái, ông Tuấn cho rằng, đây có thể là một hướng đi phù hợp với một số người, nhưng không nên là quyết định mang tính tạm bợ.

“Việc chọn học một nghề mới cần có sự quyết tâm và lộ trình học tập phù hợp. Quan trọng là người lao động phải trang bị đầy đủ kỹ năng và sự sẵn sàng cạnh tranh trong thị trường lao động ngày càng biến động. Sự cạnh tranh hiện nay không chỉ nằm ở bằng cấp mà còn ở chất lượng công việc, sự đam mê và trách nhiệm với nghề nghiệp” - ông chia sẻ.

Như vậy, thay vì chỉ tìm kiếm một công việc an toàn, trước sự phát triển của AI, người lao động trẻ cần chủ động học tập thường xuyên để thích ứng với sự thay đổi. Bằng cách đó, họ còn tận dụng được cơ hội phát triển nghề nghiệp trong một thế giới việc làm ngày càng đa dạng và linh hoạt.

Thành Vũ