Thế giới bảo bọc những đứa trẻ mồ côi do COVID-19

Theo một báo cáo trên tạp chí y khoa The Lancet, chỉ tính đến tháng 4/2021, hơn một triệu trẻ em khắp thế giới đã mất cha hoặc mẹ vì COVID-19 và tổng cộng hơn 1,5 triệu trẻ đã mất người chăm sóc chính của mình.

Shawez, Shoaib và Kahkashan Saifi - những đứa trẻ mất cha mẹ vì COVID-19 - bảo bọc nhau tại căn nhà xiêu vẹo ở bang Uttar Pradesh - Ảnh: NY TIMES

Tiến sĩ Susan Hillis thuộc Nhóm ứng phó COVID-19 của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Mỹ nói: "COVID-19 đã tạo ra cuộc khủng hoảng khẩn cấp, ảnh hưởng đến trẻ em ở hầu hết mọi quốc gia. Cứ hai trường hợp tử vong do COVID-19 thì có một đứa trẻ phải đối mặt với cái chết của cha mẹ hoặc người chăm sóc chính".

Những đứa trẻ ấy không chỉ đối mặt áp lực tinh thần ngay lập tức mà còn nhiều khả năng mắc bệnh, bị lạm dụng và nghèo đói hơn bạn bè đồng trang lứa.

Những gia đình tan vỡ

Đối với anh em nhà Fryson, năm 2020 khởi đầu đầy hy vọng khi được đoàn tụ với mẹ sau nhiều năm được nhân viên xã hội chăm sóc. Cô Beatrice McMillian, mẹ họ, được trợ giúp tiền thuê căn hộ để dọn ra khỏi nơi tạm trú dành cho người vô gia cư. Người anh lớn, Kasaun, ở tuổi trưởng thành bắt đầu làm việc bán thời gian và theo học đại học cộng đồng. Cậu em EJ sống với mẹ và học trung học. Thế nhưng tháng 4/2020, cô McMillian qua đời vì COVID-19.

Cái chết của cô đã làm tan nát cả gia đình. Fryson, 22 tuổi, phải đến tòa án để giành quyền giám hộ em trai 16 tuổi của mình, nếu không EJ sẽ bị đưa trở lại trung tâm bảo trợ. 

Khi đại dịch giết chết hàng chục ngàn người ở thành phố New York, nó đã khiến không biết bao nhiêu trẻ em trở thành mồ côi. Sự mất mát đột ngột đã đẩy một số thanh niên như Fryson vào vai trò phụ huynh giám hộ, chiến đấu để giữ những gì còn lại của gia đình.

Karen J. Freedman - người sáng lập và Giám đốc điều hành Tổ chức Lawyers for Children (Mỹ) - chia sẻ: “Ngôi nhà không còn, tổ ấm cũng mất đi. Sau đó, bạn sẽ được giao cho một người xa lạ nuôi dưỡng. Đó là viễn cảnh đáng sợ đối với bất kỳ đứa trẻ nào”.

G. Sonali Reddy (14 tuổi) ở làng Pattapur thuộc bang Odisha, Ấn Độ giúp các em của mình học sau khi mẹ của cả ba qua đời vì COVID-19 - Ảnh: NY TIMES

Tại một nghĩa trang ở đông Kalimantan, Arga, 13 tuổi, đứng trước mộ của cha mẹ cùng họ hàng. Khuôn mặt Arga bị che đi bởi bộ đồ bảo hộ nhưng những lời cầu nguyện vẫn hòa cùng tiếng nấc nghẹn. Cả cha mẹ cậu bé đều chết vì COVID-19 vào tháng Bảy. Khắp Indonesia, ngày càng nhiều trẻ em phải đối mặt với chấn thương và đau buồn do mất người thân.

Dino Satria từ Tổ chức Cứu trợ Trẻ em Indonesia cho hay, rất khó để biết chính xác bao nhiêu trẻ em đã mất cha mẹ vì tỷ lệ xét nghiệm COVID-19 của Indonesia thấp và thu thập dữ liệu không đầy đủ. Satria lo sợ những đứa trẻ bỏ lỡ sự giúp đỡ vì cái chết của cha mẹ chúng không được báo cáo.

Bộ Xã hội Indonesia từ lâu đã yêu cầu các bệnh viện ghi lại thông tin về người nhà bệnh nhân nhằm giúp đỡ con cái họ khi cần. Song, do các bệnh viện của Indonesia đã quá tải và số ca tử vong tại nhà gia tăng, việc tìm kiếm và hỗ trợ trẻ mồ côi càng khó khăn hơn. Việc tìm nơi nuôi trẻ cũng không dễ vì nhiều gia đình họ hàng của trẻ gặp khó khăn về kinh tế do COVID-19.

Xã hội chở che và đùm bọc

Bộ trưởng Xã hội Indonesia Tri Rismaharini cho biết, tính đến ngày 20/7, quốc gia vạn đảo có ít nhất 11.045 trẻ mồ côi do COVID-19. Một quan chức của bộ tiết lộ rằng con số này chỉ là ước tính, dựa trên dữ liệu của những người từ 19 đến 45 tuổi có con và đã chết vì COVID-19.

Dù dữ liệu khá thô sơ, Bộ trưởng Trao quyền cho Phụ nữ và Bảo vệ Trẻ em Bintang Puspayoga cho hay, văn phòng bà đang hỗ trợ các nỗ lực của chính quyền khu vực trong việc trợ giúp sức khỏe tâm lý, xã hội và giáo dục cho 1.500 trẻ em đã mất cha, mẹ hoặc người chăm sóc chính 
vì COVID-19. 

Hai chị em sinh đôi 6 tuổi ở Ấn Độ đã mất cả cha lẫn mẹ vào tháng 5/2021 vì COVID-19, hiện đang được người chú đã lớn tuổi của mẹ chăm sóc - Ảnh: AFP

Tương tự, ở Ấn Độ, Akancha Srivastava - một chuyên gia an ninh mạng tại Mumbai - đã mở đường dây trợ giúp cho trẻ em mất cha mẹ vì COVID-19. Trong đợt bùng phát dịch bệnh từ tháng 4/2021 đến đầu tháng 6/2021, Ủy ban Quốc gia Bảo vệ Quyền Trẻ em (NCPCR) thuộc Bộ Phụ nữ và Phát triển Trẻ em Ấn Độ ghi nhận 3.632 trường hợp trẻ mồ côi cha mẹ và 26.176 trường hợp trẻ mồ côi cha hoặc mẹ.

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi thông báo, mỗi trẻ mất cả cha mẹ hoặc người giám hộ hợp pháp vì COVID-19 sẽ nhận được số tiền hỗ trợ đại học từ khi đủ 18 tuổi cho đến 23 tuổi, tổng cộng khoảng 14.000 USD. Chính phủ các bang của Ấn Độ cũng thông báo gói cứu trợ tài chính hằng tháng trong khoảng từ 25-35 USD cho mỗi trẻ mồ côi. 

Nhu cầu quan trọng hơn là đảm bảo an toàn về thể chất cho trẻ mồ côi. Vào tháng 5/2021, ngày càng nhiều tin nhắn gửi đến thông báo cho Akancha Srivastava về những đứa trẻ mồ côi do COVID-19 trong khu phố của họ.

Srivastava đã lập đường dây riêng, nhận cuộc gọi và chuyển thông tin cho chính quyền. Đường dây trợ giúp này đã nhận được rất nhiều sự chú ý nhờ nỗ lực chia sẻ từ những người nổi tiếng tại Bollywood. Kể từ đó, Srivastava nhận hơn 100 cuộc gọi mỗi ngày.

Cô nhớ lại cuộc gọi về cậu bé bảy tuổi mất mẹ cách đây vài năm. Mùa xuân năm nay, cha cậu bé nhiễm COVID-19, phải nhập viện và qua đời hai ngày sau đó. Cậu bé không còn người thân nào khác. Hàng xóm trong tòa nhà lo lắng về hoàn cảnh đứa trẻ nhưng chỉ dám để thức ăn trước cửa nhà vì sợ lây nhiễm.

Đáng buồn hơn, họ không biết làm thế nào để báo tin dữ cho đứa trẻ. Trong vài giờ, Srivastava đã thông báo cho các sĩ quan mà cô biết và tin tưởng, sắp xếp để Ủy ban Phúc lợi Trẻ em chăm sóc cho cậu bé.

Aisyah mất mẹ vì COVID-19 bảy tháng trước và hiện đang xây dựng lại cuộc sống tại gia đình mới do trung tâm nuôi dưỡng chỉ định - Ảnh: AL JAZEERA

Khi một đứa trẻ mất cha mẹ, còn có những mối đe dọa nghiêm trọng khác đối với sức khỏe tinh thần và thể chất của chúng. Yasmin Haque - người đứng đầu tổ chức UNICEF Ấn Độ - cho biết những đứa trẻ mất cha mẹ vì COVID-19 "không chỉ sống trong một bi kịch tình cảm mà còn có nguy cơ cao bị bỏ rơi, lạm dụng và bóc lột".

Vào tháng Sáu, Tòa án Tối cao Ấn Độ đã bày tỏ lo ngại về việc nhận con nuôi bất hợp pháp đối với những đứa trẻ có cha mẹ đã chết vì COVID-19. Một số thẩm phán đã yêu cầu các bang và lãnh thổ liên minh có hành động chống lại các tổ chức phi chính phủ hoặc cá nhân nhận con nuôi bất hợp pháp. Nguồn tin từ phía cảnh sát và tổ chức phi chính phủ Bachpan Bachao Andolan (BBA) cho thấy, việc nhận nuôi bất hợp pháp trẻ mồ côi vì COVID-19 đang gia tăng.

Những kẻ buôn người thậm chí còn sử dụng các nền tảng truyền thông xã hội để rao bán trẻ em. Theo nghiên cứu trên tạp chí The Lancet, Brazil có số trẻ mồ côi do nhiễm COVID-19 cao thứ hai thế giới, sau Mexico. Vì vậy, cơ sở hạ tầng dịch vụ xã hội của Brazil đã tập trung cung cấp một số hỗ trợ cho trẻ mồ côi, bao gồm phân phối thực phẩm cho người thân có hoàn cảnh khó khăn về kinh tế nhận quyền chăm sóc trẻ em. Nếu một người họ hàng nghèo đồng ý nuôi đứa trẻ, họ có thể nhận một khoản trợ cấp xã hội.

Gần đây, chính phủ thông qua luật quy định rằng các gia đình đảm nhận quyền trông nom trẻ mồ côi phải được trả khoảng 100 USD mỗi tháng cho đến khi trẻ bước sang tuổi 18. Lựa chọn cuối cùng là gửi trẻ đến nơi cư trú do các tổ chức dân sự điều hành, theo quy định của chính phủ. Tuy nhiên, đó là giải pháp cuối cùng vì không gì có thể thay thế được sự bảo bọc từ người thân cùng huyết thống. 

Ngọc Hạ