Thay đổi lớn trong quan niệm tình yêu của giới trẻ

Sau chuyên đề Người trẻ và những mối quan hệ không dễ gọi tên. Báo Phụ nữ TPHCM nhận được ý kiến của nhà đào tạo tâm lý học ứng dụng Phan Tường Yên - Giám đốc hệ thống Tâm lý doanh nghiệp và Hành vi tổ chức tại Tổ hợp dịch vụ tâm lý Saigon Psychub - về phương thức nhận diện cũng như giải pháp cho vấn đề này. Xin giới thiệu cùng bạn đọc.

Bà Phan Tường Yên - Ảnh do nhân vật cung cấp

Cô đơn dù đang ở trong nhiều mối quan hệ

Hiện nay, việc yêu mập mờ, không ràng buộc có thể xem là một hiện tượng, phản ánh sự thay đổi lớn trong quan niệm về tình yêu, sự cam kết và nhu cầu cá nhân của giới trẻ.

Có 2 nhóm người dễ rơi vào mối quan hệ này. Thứ nhất là những người đề cao sự tự do cá nhân. Họ chưa muốn bị ràng buộc bởi trách nhiệm hoặc cam kết lâu dài, muốn dành thời gian để khám phá bản thân và trải nghiệm cuộc sống. Thứ hai là những người từng bị tổn thương tình cảm, mất niềm tin vào tình yêu bền vững và lựa chọn sự “mập mờ” như một cách tự bảo vệ bản thân khỏi tổn thương lần nữa.

Ngoài ra, còn có một số trường hợp khác cũng góp phần vào xu hướng này: những người đã có gia đình hoặc có người yêu rồi, nhưng vẫn muốn duy trì các mối quan hệ ngoài luồng để thỏa mãn nhu cầu cá nhân; những người thuộc cộng đồng LGBTQ+ gặp khó khăn trong việc công khai hoặc xác định tình cảm; và những người có tuổi thơ thiếu thốn tình cảm, dẫn đến kiểu gắn bó tránh né - avoidant attachment (Thuyết gắn bó - J.Bowlby, 1982), ngại thân mật và tìm kiếm các mối quan hệ không ràng buộc để tránh bị tổn thương.

Ông Zygmunt Bauman - triết gia, nhà xã hội học người Ba Lan có một lý thuyết rất hay mà tôi cho rằng ý niệm đó khá khớp với câu chuyện mối quan hệ mập mờ này. Đó là khái niệm “tình yêu lỏng” (liquid love). Một số đặc điểm chính của “tình yêu lỏng” bao gồm: tính tạm thời, thiếu cam kết, sự mong manh, phản ánh lối sống hiện đại ưu tiên tự do cá nhân.

Một mối quan hệ không rõ ràng có thể là giai đoạn tự nhiên ban đầu khi 2 người đang tán tỉnh hoặc tìm hiểu nhau. Nhưng khi trở thành lối sống, nó cho thấy sự ngại ngần và e dè đối với một mối quan hệ chính thức. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng: sự thiếu cam kết lâu dài có thể làm giảm giá trị của tình yêu đích thực, khiến người trẻ trở nên thiếu trách nhiệm trong các mối quan hệ tình cảm. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là họ hoàn toàn mất khả năng yêu thương mà là chưa sẵn sàng đối mặt với rủi ro của sự gần gũi và thân mật.

Về mặt xã hội, yêu mập mờ có thể khiến người trẻ không nhận được sự hỗ trợ cần thiết từ gia đình, bạn bè, do mối quan hệ không công khai. Trong một (hoặc nhiều) mối quan hệ như vậy, người trẻ được tự do, được trải nghiệm mà không áp lực, nhưng có nguy cơ mất đi sự kết nối sâu sắc (relatedness), dẫn đến cảm giác cô đơn ngày một lớn hơn hoặc cảm giác trống rỗng dù bản thân đang ở trong một (hoặc nhiều) mối quan hệ.

Ảnh mang tính minh họa - Shutterstock

Nguy cơ bị lạm dụng tình cảm, tình dục, tài chính và trầm cảm

Song song đó, việc lạm dụng xu hướng yêu mập mờ để dụ dỗ, đặc biệt với những người trẻ thiếu kinh nghiệm, là một thực trạng đáng lo ngại. Một số đối tượng lợi dụng sự thiếu rõ ràng trong mối quan hệ để thao túng, thỏa mãn nhu cầu cá nhân như tình dục mà không chịu trách nhiệm. Từ đó, dễ dàng dẫn đến các rủi ro như bị lạm dụng tình dục, tài chính, bạo lực tình cảm mà không có sự bảo vệ về pháp lý và xã hội.

Nạn nhân của những mối quan hệ mập mờ có thể mang tổn thương tâm lý sâu sắc, mất niềm tin vào tình yêu, vào các mối quan hệ xã hội nói chung và có nguy cơ lây nhiễm bệnh tình dục. Nhiều nghiên cứu trong khu vực Đông Nam Á cho thấy, nạn nhân khi bước ra khỏi mối quan hệ như vậy đã trải qua trầm cảm và tự ti kéo dài.

Để giảm rủi ro tổn thương trong một mối quan hệ, người trong cuộc cần giao tiếp trung thực, thiết lập ranh giới rõ ràng và duy trì sự tôn trọng lẫn nhau. Việc xây dựng niềm tin và trách nhiệm chung cũng giúp giảm thiểu xung đột, đồng thời tạo ra một môi trường an toàn để cả hai cùng phát triển.

Tình yêu cam kết không chỉ mang lại giá trị lâu dài mà còn là lá chắn bảo vệ trước những nguy cơ tiềm ẩn trong xã hội hiện đại. Về tâm lý, nó giúp hạn chế cảm giác cô đơn, bất an và mất phương hướng do thiếu sự rõ ràng.

Về mặt xã hội, mối quan hệ công khai, có cam kết, được gia đình và cộng đồng công nhận, sẽ giảm nguy cơ bị phán xét hoặc cô lập, đồng thời tạo điều kiện để nhận được sự hỗ trợ khi cần thiết. Cam kết rõ ràng giúp giảm nguy cơ bị lạm dụng tình dục, bạo lực hoặc lừa đảo tài chính.

Nghịch lý của sự gần gũi (Kalia, 2021) cho thấy rủi ro bị tổn thương là không thể tránh khỏi trong bất kỳ mối quan hệ nào, nhưng sự sẵn sàng chấp nhận rủi ro này thể hiện sự trưởng thành về tinh thần, đồng thời giúp giảm thiểu các nguy cơ lớn hơn từ những mối quan hệ mập mờ.

Cha mẹ nên là hình mẫu về các mối quan hệ lành mạnh

Để giảm tình trạng giới trẻ tìm đến các mối quan hệ không tên, cha mẹ trước hết cần là hình mẫu cho con cái về một mối quan hệ lành mạnh, bền vững. Ngay cả khi hôn nhân của cha mẹ không thể tiếp diễn, việc giáo dục con, hướng cho con trải nghiệm yêu lành mạnh và sâu sắc là điều đáng quý, cũng sẽ giúp con trẻ nuôi dưỡng niềm tin và hình thành ý niệm đúng đắn về tình yêu chân chính.

Đồng thời, cha mẹ có thể giúp con xây dựng lòng tự trọng, khả năng tự nhận thức bản thân và kỹ năng thiết lập ranh giới để tránh những mối quan hệ tiềm ẩn nguy cơ. Giáo dục và làm gương cho con cái về trách nhiệm trong mối quan hệ từ sớm cũng rất quan trọng. Chúng ta không tự dưng hiểu và hành động có trách nhiệm, đó là “hành vi học được”.

Thay vì áp đặt kỳ vọng lên con cái, cha mẹ hãy bắt đầu với giao tiếp cởi mở, không phán xét để con chia sẻ về đời sống tình cảm. Nếu phát hiện con rơi vào mối quan hệ mập mờ, cha mẹ nên lắng nghe, tìm hiểu nguyên nhân (như tổn thương tâm lý hay áp lực xã hội) và khuyến khích con sẵn lòng dấn thân vào mối quan hệ cam kết và chất lượng.

Nhã Chân (ghi)

Làm sao để biến quan hệ mập mờ thành quan hệ nghiêm túc? Tiến sĩ Marianne Dainton - giảng viên chuyên ngành giao tiếp cá nhân tại Đại học La Salle (Philadelphia, Mỹ), nói: các mối quan hệ không ràng buộc thường bắt đầu khi một mối quan hệ lãng mạn không phát triển. “Có thể một người muốn nhiều hơn, nhưng không muốn đẩy người kia đi. Hoặc có thể cả hai đều không chắc chắn về những gì họ muốn, vì vậy, họ đang chơi trò chờ đợi” - bà nói. Ảnh mang tính minh họa - Shutterstock Trong trường hợp 1 trong 2 người muốn tiến tới một mối quan hệ chính thức, cách tốt nhất là nên trò chuyện thẳng thắn với nhau. Tiến sĩ Dainton khuyên các đôi nên chọn thời điểm thích hợp, nơi cả hai có thể trò chuyện trung thực mà không bị cảm xúc nhất thời chi phối. Tránh đề cập đến chuyện này trước hoặc sau khi quan hệ tình dục, vì lúc đó cảm xúc thường không ổn định. Bỏ qua trường hợp cả hai đều muốn xác lập mối quan hệ nghiêm túc, nếu một người có ý định lảng tránh hoặc không chắc chắn thì đó có thể là dấu hiệu cho thấy mối quan hệ này không thể đi xa hơn. Ngoài ra, nếu 1 trong 2 bên cảm thấy không thoải mái khi nói về mối quan hệ thì có lẽ mối quan hệ này không thực sự phù hợp để họ theo đuổi lâu dài. Tiến sĩ Dainton cũng nhấn mạnh rằng, mọi người đều xứng đáng có một mối quan hệ lành mạnh và hạnh phúc. Nếu đối phương không muốn cam kết, trong khi bạn cần điều đó, hãy mạnh dạn buông bỏ và tìm một người biết trân trọng bạn hơn. Khánh Vinh (tổng hợp)