Tê giác và động vật hoang dã bị đe doạ trước dịch COVID-19

Gần đây, Cơ quan điều tra môi trường (một tổ chức phi chính phủ, có trụ sở tại London và Washington DC) đã vạch trần việc buôn bán các sản phẩm bất hợp pháp. Trong đó trên bao bì của Angong Niuhuang Wan (được cho là có nguồn gốc từ Bắc Triều Tiên, do một thương nhân Trung Quốc quảng bá trên Wechat) có ghi sừng tê giác là một trong những thành phần tạo nên. Loại thuốc này được quảng bá có thể chữa COVID-19.

Các quốc gia có nhiều động vật hoang dã như Nam Phi, Zimbabwe, Zambia, Kenya và Tanzania đã phải vật lộn trong nhiều thập niên để kiểm soát nạn săn trộm vảy tê tê, ngà voi và sừng tê giác, thường để đáp ứng nhu cầu ở Trung Quốc và Đông Nam Á. 

Angong Niuhuang Wan được quảng bá như phương thuốc chữa COVID-19

Ngành du lịch bảo tồn động vật hoang dã được phát triển không chỉ giúp kiềm chế nạn săn trộm, mang lại nguồn thu 169 tỷ USD, trong đó sử dụng và tạo việc làm cho khoảng 24,6 triệu người trên khắp châu Phi, thường là những nơi xa xôi mà động vật hoang dã phát triển.         

 Với ảnh hưởng từ dịch COVID-19, biên giới đóng cửa, các chuyến bay đã bị hủy bỏ, và du lịch đến các khu bảo tồn động vật hoang dã ở châu Phi đã bị hoãn lại. Một nghiên cứu của Liên minh châu Phi ước tính khoảng 20 triệu việc làm có nguy cơ bị ảnh hưởng trên khắp lục địa và các chính phủ sẽ mất tới 500 tỷ USD doanh thu tài chính do tác động của COVID-19.

Trong khi Kenya và Tanzania đã kiểm soát được nạn săn trộm thì Botswana gần đây đã mất gần 50 con tê giác, trong đó có 3 con chỉ trong vòng 2 tuần của tháng Sáu. 

Mary Rice, Giám đốc điều hành tại EIA cho biết các mạng lưới mua bán, vận chuyển rất tinh vi, khi biết có thể bị chú ý, họ lập tức thay đổi lịch trình. 

Trong các khu du lịch bảo tồn động vật hoang dã, du khách đóng vai trò chống săn trộm ngẫu nhiên, khi họ góp thêm một đôi mắt, một đôi tai. “Nhưng hiện tại, chúng ta có vẻ như đang bị mù dần”, tiến sĩ Timothy Wittig, người đứng đầu bộ phận truyền thông, tin tức và phân tích thuộc Liên minh vì động vật hoang dã có trụ sở tại Nairobi (Kenya) chia sẻ. 

Ngành du lịch trì trệ cũng kéo theo lo ngại ảnh hưởng đến động vật hoang dã, trong đó có tê giác

“Ở Kenya, hầu hết công ty đều cắt giảm 30-50% lương của nhân viên hoặc cho nghỉ không lương”, ông Gerard Beaton, giám đốc khu vực của Asilia Africa (một đơn vị tổ chức du lịch bảo tồn động vật hoang dã) cho biết. Hiện, một số địa điểm được mở cửa cho người dân trong nước, còn việc mở cửa trong tương lai cho những đối tượng khác, sớm nhất là vào tháng Mười tới đây.

“Nếu mọi người bị giảm lương, điều đó làm gia tăng nguy cơ tham nhũng”, Krissie Clark, đồng sáng lập PAMS Foundation (một tổ chức phi chính phủ bảo tồn động vật hoang dã, chống nạn săn trộm ở Tanzania) nói. Từ năm 2009 đến 2014, quốc gia này mất khoảng 60% số lượng voi, nhưng sau nỗ lực chống tham nhũng của chính phủ và các cuộc điều tra do tình báo dẫn đầu, nạn săn trộm bắt đầu giảm.

Clark lo rằng những nỗ lực bảo tồn sẽ bị xé manh mún khi ngành du lịch đang suy giảm và nhu cầu từ Trung Quốc vẫn tiếp tục. Clark cho rằng đại dịch gây thiệt hại cho ngành du lịch và có thể xoá sạch những cố gắng của họ trước đây.

“Chúng tôi đã thấy sự gia tăng của những chiếc bẫy. Không biết đây là sự trùng hợp ngẫu nhiên hay là tín hiệu khởi đầu cho một thời kỳ kinh tế khó khăn. Nhưng tôi ngờ rằng nạn săn trộm đã trở lại”, Clark nói.

Tuy nhiên, tại Nam Phi, Bộ trưởng Bộ Môi trường, Lâm nghiệp và Thủy sản Barbara Creecy cho biết có rất ít tê giác bị săn trộm vào tháng Tư năm nay tại Vườn quốc gia Kruger (kể từ tháng 9/2013). Việc phong toả đất nước, kiểm soát chặt việc di chuyển của người dân được lý giải là nguyên nhân giúp các vụ săn trộm giảm.      

Một con tê giác được chữa trị tại Nam Phi năm 2016 sau khi bị cưa trộm sừng

Hiện, có những mối lo ngại khi tình trạng phong toả được nâng lên cũng là lúc nạn săn trộm trở nên phức tạp hơn. Tổ chức bảo vệ tê giác thế giới tin rằng thời gian phong toả giúp các nhóm tội phạm ở châu Phi tuyển thêm người, xây dựng thêm nguồn lực. Tuy nhiên, thách thức lớn của các nhóm này là việc vận chuyển đến châu Á khi các quốc gia đóng cửa biên giới. Hiện tại, việc di chuyển của con người bị hạn chế nhưng các lô hàng vẫn có thể tiếp tục do các công ty vận chuyển vẫn hoạt động.

Liên minh động vật hoang dã và Uỷ ban Tư pháp động vật hoang dã cho biết đã theo dõi những chuyến hàng từ châu Phi đi châu Á.

“Trong khi cấm mua bán thịt động vật hoang dã và đóng cửa thị trường, trang trại nhưng nó vẫn quảng bá như một phương thuốc chữa COVID-19, và xuất khẩu đến những nơi dễ bị tác động như Afghanistan và Pakistan”, Vanda Felbab-Brown, một thành viên cấp cao tại Viện Brookings (nhóm chuyên gia nghiên cứu về kinh tế, chính sách đô thị…) đồng thời là tác giả của sách Thị trường tuyệt chủng: Buôn bán động vật hoang dã và cách chống lại nó (2017) chia sẻ.

Luật bảo vệ động vật hoang dã của Trung Quốc được thông qua vào năm 1989 và có ít thay đổi kể từ đó. Tháng 1 vừa qua, chính phủ Trung Quốc tuyên bố sẽ có lệnh cấm tạm thời đối với buôn bán động vật hoang dã, sau đó, vào cuối tháng 2, đã đưa ra quyết định cấm buôn bán thương mại và chăn nuôi động vật hoang dã trên cạn để làm thức ăn. Nhưng luật này không đề cập đến việc sử dụng động vật hoang dã như thuốc y học cổ truyền, vật trang trí hoặc vật nuôi.            

Thuỳ Anh (theo SCMP)