Tán dù mơ mộng của nữ hoàng điện ảnh Catherine Deneuve

Chiếc dù hoa mộng ở Cherbourg

Catherine Deneuve bước đầu đến với thế giới điện ảnh vào năm 1957, khi cô 13 tuổi, trong phim The Dormitory Girls (Les collégiennes) của đạo diễn André Hunebelle. Catherine Deneuve được nhìn nhận rằng vai diễn đầu tay này lém lỉnh hơn nhiều so với một số vai diễn trưởng thành của cô. Dẫu vậy, phải đến phim điện ảnh thứ tám (chưa kể hai phim ngắn) là The Umbrellas of Cherbourg, Catherine Deneuve mới thực sự thăng hoa với nghiệp diễn xuất giai đoạn đầu đời. Đó cũng chính là bộ phim mang tính bước ngoặt, khiến cô sau một đêm thức dậy thấy mình đã trở thành một ngôi sao điện ảnh chẳng những ở Paris mà còn vươn tới Hollywood.

Buổi ra mắt phim tại Paris năm 1964 (trong ảnh: Catherine Deneuve (áo trắng), cùng các bạn diễn trong phim)

Để có được thành tựu này, không thể không tri ân đạo diễn Jacques Demy, người có cặp mắt xanh tinh đời thạo nghề khi quyết định chọn Catherine Deneuve vào vai nữ chính trong bộ phim thể loại nhạc kịch để đời của mình. 

Trước đó, Catherine Deneuve đã lọt vào tầm ngắm của Jacques Demy khi cô lần đầu cộng tác với đạo diễn tài danh Roger Vadim, trong phim Le vice et la vertu ra mắt năm 1963. Xuất hiện ở đỉnh cao của phong trào điện ảnh Làn sóng mới tại Pháp, đạo diễn Jacques Demy cũng chính thức bước lên đài danh vọng của điện ảnh Pháp và thế giới với bộ phim có sự tham gia diễn xuất của Catherine Deneuve tuổi 19 hừng hực sức sống thanh xuân.

Riêng về điểm này, tờ The Guardian đã từng nhận định rằng nếu thiếu Catherine Deneuve, The Umbrellas of Cherbourg sẽ chỉ đơn giản là “sacaroza” - một cách chơi chữ nhiều hàm nghĩa về một con đường đơn thuần, bởi hoa thơm cỏ lạ như gái đương xuân Catherine Deneuve năm ấy mới chính là linh hồn của tác phẩm điện ảnh kinh điển này. Catherine Deneuve như thể một làn gió mát giữa mùa hè rực nắng, mang đến một sự quyến rũ gợi tình vô biên.  

Phim nhạc kịch Pháp trong mắt giới phê bình quốc tế

Hẳn nhiên bộ phim lúc mới ra mắt cũng đã nhận được sự hoan nghênh rộng khắp của giới phê bình quốc tế, hiện được coi là một trong những vở nhạc kịch điện ảnh hay nhất mọi thời đại. Trang web tổng hợp đánh giá Rotten Tomatoes vốn có tiếng khắt khe đã cho phim số điểm 97% - dựa trên đánh giá từ 69 nhà phê bình với đánh giá trung bình 8,8/10, đồng thời ghi nhận: “Jacques Demy đã nâng tầm câu chuyện cơ bản của cuộc sống hàng ngày thành một vở opera bay bổng, tràn đầy đam mê với buồn vui lẫn lộn mà cũng không kém phần quyến rũ, trong màn trình diễn vượt thời gian của Catherine Deneuve”. 

Roger Ebert, nhà phê bình phim của Chicago Sun-Times (từng đoạt giải Pulitzer năm 1975 cho những lời phê bình xuất sắc), vào năm 2004 cũng từng nhận xét những lời có cánh về phim, rằng: “Cảnh cuối cùng, về cuộc gặp cuối cùng giữa cặp đôi nhân vật chính, là một trong những cảnh sâu sắc đến mức đáng kinh ngạc, hình thành từ kết cấu và nhịp xuyên suốt của một vở nhạc kịch”; “Tất nhiên, bộ phim phong phú và cảm động hơn thế, so với mọi lời tóm tắt câu chuyện. Và mặc dù ý tưởng để các diễn viên hát (hay chính xác hơn là hát nhép) từng câu thoại nghe có vẻ khó hiểu nhưng thật ngạc nhiên khi giới làm nghề phê bình chúng tôi đã chấp nhận nó nhanh như thế nào, bởi cách kể chuyện ngọt ngào của Jacques Demy”.

The Umbrellas of Cherbourg là một trong những bộ phim nhạc kịch lãng mạn nổi tiếng của điện ảnh Pháp

Sức nặng của một câu chuyện phim 

The Umbrellas of Cherbourg là một bộ phim nhạc kịch lãng mạn do Jacques Demy viết kịch bản và đạo diễn, với phần nhạc và lời của Michel Legrand, lấy bối cảnh chính ở thành phố Cherbourg của Pháp. Tuy nhiên, tình cảnh chủ đạo của phim lại liên quan mật thiết đến chiến tranh Algérie (còn được gọi là chiến tranh giành độc lập Algérie hoặc là Cách mạng Algérie), diễn ra từ năm 1954 đến năm 1962, kết quả là Algérie đã giành độc lập từ Pháp. 

Đó cũng là thời gian mang tính cột mốc cho câu chuyện phim trong 5 năm (với cảnh mở đầu từ năm 1957), khi Guy Foucher - nhân vật nam chính - hoàn thành nghĩa vụ bất đắc dĩ trong đoàn quân viễn chinh của Pháp và trở lại quê nhà, với tâm thế nhiều phần tuyệt vọng chán chường. Bởi lẽ, anh đã mắc phải “hội chứng chiến tranh” PTSD (post-traumatic stress disorder: Hậu chấn tâm lý hay Rối loạn căng thẳng sau sang chấn), tương tự lính Mỹ từng mắc phải sau khi trở về từ chiến trường Việt Nam. 

Bất kể đoạn mô tả của Guy được kể bằng giai điệu du dương theo thể loại nhạc kịch của phim, câu chuyện về 3 người đồng đội của anh đã bị tấn công bằng lựu đạn cầm tay và chết tan xác nơi chiến trường xa ắt hẳn cũng chứa đựng đầy tính ám ảnh chiến tranh đối với nước Pháp thời điểm ấy. Cuộc chiến này đã dẫn đến các cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng ở Pháp những năm đó. Khi người làm phim đặt nhân vật chính vào bối cảnh cùng hoàn cảnh xung đột tầm cấp quốc gia như thế, chuyện tình trái ngang trong phim càng trở nên có sức nặng hơn với khán giả đương thời.

Trailer phim The Umbrellas of Cherbourg:

Hậu trường nhạc phim 

Mặt khác, âm nhạc được ý thức giữ nhịp liên tục trong toàn bộ cách kể câu chuyện phim cùng hình ảnh màu sắc rực rỡ… đã góp phần tạo nên hiệu ứng cảm xúc và sự nổi tiếng của The Umbrellas of Cherbourg. Đối thoại của bộ phim hoàn toàn được hát xuyên suốt, giống như một số vở opera và nhạc kịch sân khấu. Về mặt hình thức, tác phẩm mang tính chất hành động liền mạch, với cốt truyện được nâng cao hoàn toàn thông qua lời thoại được hát bằng nhiều âm điệu, đa sắc thái, trên nhạc nền. Hình ảnh phim hầu như luôn tươi sáng và sống động.

Jim Ridley - một nhạc sĩ người Mỹ, là tay trống cho ban nhạc đồng quê Rascal Flatts, từng được tạp chí Modern Drummer bình chọn là “Tay trống đồng quê xuất sắc nhất” năm 2017 - đã không ngần ngại gọi The Umbrellas of Cherbourg là “tác phẩm có sức ảnh hưởng lớn nhất đến các vở nhạc kịch điện ảnh đương đại và có lẽ là biểu hiện đầy đủ nhất cho niềm đam mê trong sự nghiệp của Jacques Demy, với sự quấn quýt của cuộc sống thực hòa quyện cùng kỹ xảo mê hoặc của ảo ảnh điện ảnh”.

Bởi dàn diễn viên của The Umbrellas of Cherbourg không phải là ca sĩ được đào tạo bài bản nên hầu hết giọng của các diễn viên đều được lồng tiếng và đệm môi, hát nhép song song cùng hành động diễn. 

Đặc biệt, bài hát nhạc nền chính do Catherine Deneuve thể hiện với hành động diễn trên phim (thực ra là từ giọng lồng tiếng của ca sĩ Danielle Licari người Pháp), I Will Wait for You, là sáng tác của nhà soạn nhạc Michel Legrand người Pháp thành danh ở Hollywood (lời ban đầu được viết bởi đạo diễn Jacques Demy). Sau khi phim ra mắt, sáng tác này đã trở thành bản hit độc lập, là ca khúc vượt thời gian, truyền lưu qua nhiều thế hệ người nghe nhạc trên thế giới dù có thể chưa xem phim. 

I Will Wait for You là phiên bản tiếng Anh của bài gốc tiếng Pháp Je ne pourrai jamais vivre sans toi, với phần lời tiếng Anh được Norman Gimbel viết. Ca khúc nhạc phim này đã được đề cử giải Oscar Bài hát hay nhất, tại lễ trao giải Oscar lần thứ 38 được tổ chức vào năm 1966. 

Michel Legrand cũng nhận được các đề cử Oscar nhạc nền cho phim đầu tiên trong sự nghiệp, thông qua The Umbrellas of Cherbourg năm 1964, từ đó tạo đà chiến thắng 3 giải Oscar cho các phim kế tiếp. 

Ca sĩ Danielle Licari cũng chính thức thành danh sau khi hát thay cho Catherine Deneuve trong phim, bằng phong cách hát đặc trưng là truyền cảm xúc qua âm thanh, giống như cách một cây vĩ cầm ngân âm.  

Vĩ thanh

The Umbrellas of Cherbourg đã ảnh hưởng sâu đậm đến các thế hệ người làm phim tiếp nối. Đạo diễn Damien Chazelle người Mỹ cho biết đó là một trong những bộ phim yêu thích của mình và là tác phẩm có ảnh hưởng lớn đến phim nhạc kịch La La Land của anh, ra mắt năm 2016, chiến thắng 6 giải Oscar 2017 trong tổng số 14 hạng mục nhận được đề cử. 

Vào năm 2018, trong một cuộc xếp hạng từ các nhà phê bình của BBC Culture, The Umbrellas of Cherbourg đã đứng vào Top 100 phim không phải tiếng Anh hay nhất mọi thời đại. 

Châu Quang Phước