Suýt mất mạng do tự ý uống thuốc giảm đau

Nhiều người không nhận thức được điều này, thêm tâm lý ngại dịch COVID-19, khi có bệnh không đi khám mà tự mua thuốc giảm đau về uống. Uống thuốc giảm đau không theo chỉ định của bác sĩ có thể gây ra những hậu quả khôn lường.

Loét dạ dày, ngất xỉu vì uống giảm đau quá liều

Theo bác sĩ Diêu Hà Lam - Trưởng khoa Cấp cứu Bệnh viện Quận 2 (TP.HCM) - những trường hợp phải đi cấp cứu vì tác dụng phụ của thuốc giảm đau do dùng sai cách đa phần là bệnh nhân lớn tuổi. Người già hay cảm thấy mệt mỏi, đau nhức. Các bệnh nhân này thường tới bệnh viện khi đã có biến chứng nặng nề bởi sau một thời gian uống thuốc giảm đau, cơ thể xuất hiện các triệu chứng báo hiệu nhưng họ không nhận biết được rõ ràng do người cao tuổi lúc nào cũng cảm thấy không khỏe.

Uống thuốc giảm đau sai cách, quá liều có thể gây nguy hiểm tính mạng

Ca nặng nhất phải nhập viện cấp cứu là trường hợp của cụ bà P.T.B. (76 tuổi, ngụ Q.2, TP.HCM). Cụ B. được người nhà đưa đến viện vì mệt mỏi và ngất xỉu. Con cụ B. kể, dạo gần đây mẹ mình cứ xanh xao, nghi bị tụt đường huyết vì ăn ít.

Tuy nhiên, sau khi làm tất cả các chẩn đoán cận lâm sàng, bác sĩ phát hiện dạ dày bệnh nhân có vết trợt loét, đang rỉ rả chảy máu. Hỏi ra, bệnh nhân kể mình đi cầu phân đen cả tuần nay. Bác sĩ nghi ngờ bệnh nhân đang tự ý sử dụng một loại thuốc nào đó gây biến chứng; điều tra bệnh sử, bà B. cho biết mình hay bị nhức mỏi xương khớp nên mỗi lần như thế thường mua thuốc giảm đau về uống. Bà đã uống thuốc giảm đau cả tháng nay.

Tương tác thuốc, thuốc giảm đau thành độc dược

Mới đây, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM cũng tiếp nhận một ca nguy kịch vì sử dụng thuốc giảm đau sai cách. Bệnh nhân là bà N.T.S. (53 tuổi, quê quán Bến Tre) cũng nhập viện vì đi tiêu phân đen và nôn ra máu. Khi được hỏi về tiền sử sử dụng thuốc, bà S. cho biết, trước đó bốn ngày bà bị bong gân ở mắt cá chân, sưng đau không đi lại được. Vì thế, bà đã mua thuốc giảm đau Celecoxib loại 200mg, uống liều 2 lần/ngày. 

Điều đáng lưu ý là bệnh nhân lại đang được điều trị bệnh tim mạch (tăng huyết áp và rung nhĩ) với thuốc Bisoprolol 5mg, 1 lần/ngày và Rivaroxaban 20mg, 1 lần/ngày. Lúc mua thuốc giảm đau, bà S. không báo cho dược sĩ về việc đang điều trị tăng huyết áp và rung nhĩ bằng các loại thuốc nêu trên. Bà S. được bác sĩ chẩn đoán xuất huyết dạ dày nghi do thuốc giảm đau Celecoxib (nhóm NSAID).

Bác sĩ cho biết, bà S. đang được điều trị bệnh tim mạch với thuốc kháng đông là Rivaroxaban có nguy cơ gây xuất huyết, trong khi thuốc giảm đau bà tự ý mua và sử dụng là Celecoxib - một thuốc giảm đau nhóm NSAID với tác dụng phụ điển hình là gây viêm loét dạ dày và nặng hơn có thể xuất huyết đường tiêu hóa. Việc kết hợp hai loại thuốc như vậy làm tăng nguy cơ xuất huyết tiêu hóa. Trường hợp của bà S. cho thấy, việc trao đổi với bác sĩ và dược sĩ về tất cả các thuốc mà người bệnh đang dùng là vô cùng quan trọng. Nếu được tham vấn kỹ, bà có thể được tư vấn sử dụng biện pháp giảm đau không dùng thuốc như chườm đá chỗ bong gân hoặc nếu đau nhiều có thể thử giảm đau với Paracetamol trước. 

Thuốc giảm đau là con dao hai lưỡi

Theo dược sĩ Đặng Nguyễn Đoan Trang - Trưởng khoa Dược Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, thuốc giảm đau có thể được chia thành hai nhóm lớn. Nhóm thứ nhất là các loại thuốc giảm đau không kê đơn (còn gọi là thuốc giảm đau OTC). Đây là những loại thuốc người bệnh có thể tự mua ở các nhà thuốc dưới sự tư vấn của dược sĩ mà không cần đơn của bác sĩ. Nhóm thuốc này rất hữu ích đối với những cơn đau ở mức độ nhẹ như đau đầu, đau răng, đau bụng kinh, viêm khớp… Về cơ bản, có thể chia nhóm thuốc này thành hai loại chính: Paracetamol (Acetaminophen) và một số loại thuốc giảm đau nhóm kháng viêm không Steroid (NSAID) có thể kể đến như Aspirin, Ibuprofen…

Nhóm thứ hai là các loại thuốc giảm đau kê đơn. Khi cơn đau không thể xoa dịu bởi các loại thuốc giảm đau OTC, người bệnh cần gặp bác sĩ để được kê các thuốc giảm đau mạnh hơn. Các loại thuốc giảm đau kê đơn cũng được chia thành hai loại: các thuốc không Opioid và Opioid. Các thuốc không Opioid bao gồm một số NSAID (ví dụ Celecoxib, Diclofenac…) mà người bệnh có thể được bác sĩ kê khi bị viêm, thoái hóa khớp…

Các thuốc opioid là loại thuốc giảm đau mạnh nhất trong nhóm này, có thể kể đến như Morphin, Fentanyl. Những thuốc này cho hiệu quả giảm đau rất mạnh nhưng cũng có thể gây nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng nếu sử dụng không đúng cách. Do đó, thuốc giảm đau Opioid thường được bác sĩ kê đơn trong trường hợp đau nặng, không đáp ứng với các nhóm thuốc giảm đau khác như đau hậu phẫu, đau do ung thư… và luôn cần được theo dõi, giám sát chặt chẽ bởi nhân viên y tế khi sử dụng. 

Người bệnh thường có thói quen tự mua thuốc giảm đau ở nhà thuốc mà không cần sự tư vấn của dược sĩ, bác sĩ hoặc sử dụng thuốc giảm đau không đúng cách (dùng quá liều, tự ý ngưng thuốc…). Một số người bệnh vì ngại đi tái khám định kỳ nên tự mua thuốc giảm đau theo đơn thuốc cũ để sử dụng (như các trường hợp viêm khớp, thoái hóa khớp) mà không biết rằng tình trạng bệnh sẽ diễn biến khác nhau theo thời gian, cần được bác sĩ điều chỉnh lại thuốc để đảm bảo hiệu quả, hạn chế tối đa những tác dụng phụ có thể gặp phải. 

Một số thống kê trên thế giới đã cho thấy, tình trạng báo động cũng như những hậu quả khôn lường từ việc sử dụng không hợp lý thuốc giảm đau. Tại Anh, trong số các trường hợp nhập viện do tác dụng phụ của thuốc, số trường hợp liên quan đến thuốc giảm đau nhóm NSAID chiếm đến 30%. Tại Mỹ, Opioid là một trong bốn nhóm thuốc chiếm tỷ lệ cao nhất trong số các nguyên nhân nhập cấp cứu liên quan đến sử dụng thuốc.

Nhóm thuốc này cũng là nguyên nhân gây ra gần 70% tổng số ca tử vong do sử dụng thuốc quá liều và khiến việc lạm dụng Opioid trở thành một vấn nạn tại đây. Có thể thấy, việc sử dụng thuốc giảm đau được xem là “con dao hai lưỡi”, nếu không sử dụng hợp lý sẽ để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng. Đối với các loại thuốc giảm đau nhóm OTC, dù được đánh giá là khá an toàn nhưng không đồng nghĩa những loại thuốc này không gây tác dụng phụ và không cần thận trọng khi sử dụng. Trên thực tế, đã có những trường hợp ngộ độc Paracetamol do dùng không đúng, dẫn đến suy gan cấp, đe dọa đến tính mạng. 

Nhóm thuốc NSAID với tác dụng phụ điển hình là gây viêm loét dạ dày và có thể dẫn đến biến chứng xuất huyết tiêu hóa nên thường được bác sĩ kê với liều thấp nhất, trong thời gian ngắn nhất có thể. Ngoài ra, việc sử dụng NSAID cũng có thể làm tăng nguy cơ bị tổn tương thận cấp và các biến cố trên tim mạch. Phụ nữ mang thai từ tháng thứ 6 thai kỳ là đối tượng chống chỉ định dùng NSAID vì nguy cơ tổn thương thận, tim, phổi có thể gây tử vong cho thai nhi. 

Nhóm Opioid (Tramadol, Morphin, Fentanyl…) được biết đến với các tác dụng phụ như buồn nôn, táo bón, lệ thuộc thuốc… Thông thường, nếu người bệnh tuân thủ hướng dẫn của dược sĩ hoặc bác sĩ thì việc sử dụng nhóm thuốc này sẽ giảm đau hiệu quả, cải thiện chất lượng sống của người bệnh, đặc biệt là người bệnh ung thư. Tuy nhiên, việc người bệnh sử dụng không đúng cách (như tự ý tăng, giảm liều, đổi thuốc, ngưng thuốc hoặc tự phối hợp nhiều loại thuốc giảm đau…) đều có thể dẫn đến các biến cố nghiêm trọng như hội chứng cai thuốc, ức chế hô hấp, đe dọa đến tính mạng. 

Trâm Anh