Sun Group - 'ông trời' không từ trên cao - Bài 2: Danh thắng Tây Thiên trước nguy cơ sụp đổ vì dự án Tam Đảo II

Xem clip:

Rừng Tam Đảo đột nhiên bị cấm, không người dân nào được phép bước chân qua cánh cửa mới dựng lên gần trạm kiểm lâm. Cả những người dân sống ở thị trấn Tam Đảo cũng không được phép vào rừng để sửa đường ống dẫn nước như thói quen bao năm. Dân trekking (đi bộ khám phá) không có đường vào địa điểm quen thuộc sâu trong rừng già thâm u (chùa Địa Ngục), rừng ma Ao Dứa. Đi theo hướng Tây Thiên thì có nhóm bị chặn đánh đầy bí ẩn và khó hiểu. Ở cửa rừng Tam Đảo, duy nhất một phương tiện chạy ra, chạy vào, đó là xe tải.

Mười ba năm trước, nhiều nhà khoa học đã lên tiếng cực lực phản đối dự án Tam Đảo II. Nằm trên địa bàn ba tỉnh Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Tuyên Quang, có cấu trúc địa hình của một núi lửa cổ, nên những tác động của con người đối với Vườn Quốc gia (VQG) Tam Đảo nói chung và khu Tam Đảo II nói riêng đều có nguy cơ gây ra những thảm họa không chỉ đối với môi trường, mà còn với đời sống của bà con dưới chân núi.

Thế nhưng 3 năm nay, Tam Đảo II đã và đang được sửa soạn để biến thành khu du lịch, bất chấp những rủi ro, nguy cơ tiềm ẩn đã được đông đảo các nhà khoa học hàng đầu cảnh báo trước đó.

Ven đường lên Tam Đảo I cắm rất nhiều biển cấm với nội dung “Nghiêm cấm bẻ hoa, phá hoại, lấy trộm cây rừng quốc gia Tam Đảo”, trong khi ở Tam Đảo II, rừng giàu đang bị “hiến tế” cho các dự án du lịch

Rừng giàu bị “hiến tế” cho du lịch

Huyện Tam Đảo (tỉnh Vĩnh Phúc) nổi tiếng với thị trấn Tam Đảo được xây dựng từ thời Pháp thuộc làm khu nghỉ mát phục vụ các quan chức người châu Âu và gia đình của họ. Khoảng những năm 1940, người Pháp còn phát hiện một lòng chảo khác của dãy núi Tam Đảo, nằm cách khu nghỉ mát cũ khoảng 12km, cao hơn, rộng hơn. Hai thị trấn này đều nằm trên dãy núi Tam Đảo.

Nhiều năm qua, nếu Tam Đảo I “bị” đầu tư phát triển du lịch theo lối băm nát, thì Tam Đảo II vẫn được các nhà khoa học trân trọng bởi thảm rừng tại vùng đất này là đặc trưng cho kiểu rừng kín nhiệt đới ẩm gió mùa ở vùng núi cao trung bình, còn giữ được vẻ nguyên sơ, gần như chưa chịu tác động của con người. Cấu trúc rừng ở tầng cây gỗ gần như nhau, độ che phủ trên 80%. Ở tầng cây bụi và cây thảo, có sự khác biệt lớn về thành phần loài do thích nghi với các điều kiện môi trường ngập nước và không ngập nước.

Những cánh rừng ở Tam Đảo II được xếp vào loại rừng giàu theo cách phân loại lâm sinh, hoặc rừng kín ẩm thường xanh chưa bị hoặc bị tác động rất nhẹ bởi các hoạt động của con người theo quan niệm sinh thái bảo tồn. Tính nguyên sơ và sự tồn tại của các vùng rừng này là minh chứng về giá trị to lớn của vùng bảo vệ nghiêm ngặt trên các đai cao của VQG Tam Đảo. Hơn 300ha của vùng dự án cũng là vùng giàu có về đa dạng sinh học.

Các nhà sinh vật học đã nghiên cứu, thống kê: ở Tam Đảo II, có không dưới 58 loài có giá trị bảo tồn, trong đó 40 loài có tên trong Sách đỏ Việt Nam và 18 loài đặc hữu. Ở đây, các nhóm có mức độ rủi ro cao trong sự tồn vong như thú lớn, bò sát, lưỡng cư chiếm tỷ lệ rất lớn so với toàn bộ VQG Tam Đảo.

Từ năm 1975, VQG Tam Đảo nói chung và Tam Đảo II nói riêng là nơi lý tưởng cho nhiều thế hệ sinh viên Trường đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Trường đại học Khoa học Tự nhiên thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội) nghiên cứu. Thế nhưng, hiện nay cánh rừng nguyên sinh giàu có, đa dạng vào bậc nhất ấy đang bị “hiến tế” cho sự phát triển du lịch.

Dù ít dù nhiều, những khoảng rừng, những tán cây chắc chắn bị hạ xuống để nhường chỗ cho cả một tổ hợp nghỉ dưỡng. Đó là chuyện trong lõi rừng. Còn ở ngoài bìa rừng, ven đường lên Tam Đảo I hiện nay, người ta lại cắm rất nhiều biển cấm với nội dung: “Nghiêm cấm bẻ hoa, phá hoại, lấy trộm cây rừng VQG Tam Đảo”.

Chùa Địa Ngục sẽ nằm ở trung tâm đại dự án của Sun Group

Những nguy cơ, thảm họa luôn rình rập

Nhà sinh vật học, tiến sĩ Trần Đình Nghĩa - nguyên giảng viên Khoa Sinh học, Trường đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội - là một trong số những người gắn bó, hiểu rõ nhất về VQG Tam Đảo. 13 năm trước, ông Nghĩa là một trong số những nhà khoa học lên tiếng phản đối quyết liệt dự án Tam Đảo II. Ông không ngờ, giờ đây, những nỗ lực, tiếng nói của các nhà khoa học năm xưa là vô ích.

Ông phân tích: vùng Tam Đảo II có vai trò đặc biệt đối với bảo vệ môi trường, bởi Tam Đảo II nằm trong vùng có lượng mưa cao nhất của dãy núi Tam Đảo. Tam Đảo II cân bằng nước dư thừa, là nguồn cung cấp nước quan trọng cho các vùng đồng bằng và trung du ở chân núi. Tỷ lệ nước thấm vào các kẽ nứt, các mạch trong lòng đất, giữa các khối đá mẹ và chuyển sang dạng nước ngầm ở Tam Đảo II là rất cao nhờ cấu trúc đặc trưng của nền địa chất. Nhờ vậy, cường độ các dòng chảy bề mặt giảm bớt, nên trong mùa mưa, nước lũ chảy mạnh nhưng chưa xảy ra lũ quét với sức tàn phá lớn bao giờ. Thảm thực vật vùng Tam Đảo II không chỉ là một bộ phận của vẻ đẹp kỳ vĩ cho mục đích du lịch sinh thái mà còn là tác nhân gia cố cho các cấu trúc địa chất, địa hình vốn đã ẩn chứa nhiều tiềm năng tai biến.

Bất kỳ một cây nào bị chặt, rễ bị phân hủy thì cấu trúc gia cố này cũng suy giảm, tạo nguy cơ mất cân bằng trong cấu trúc địa hình dẫn đến nguy cơ sụt lở tăng lên. Nguy cơ đó, sự gia cố bằng bê tông, nhựa đường không thể cứu vãn được. Mảnh đất có cảnh quan thiên nhiên đẹp, giá trị đa dạng sinh học cao ở chính trung tâm vùng bảo vệ nghiêm ngặt của VQG Tam Đảo đang đứng trước những thử thách tồn vong của đa dạng sinh học và những biến đổi khó lường của môi trường sống.

Tam Đảo II như một cái phễu gom góp nước từ các vùng cao hơn trên đỉnh núi, chuyển chúng sang dạng nước ngầm cung cấp cho các dòng suối vùng chân núi, nhờ vậy vào mùa đông, ít mưa, nhưng các dòng suối trong vùng vẫn không hết nước.

Khi bê tông hóa, diện tích thấm nước ở bề mặt giảm không những làm sông suối cạn kiệt, ảnh hưởng đến nhiều vùng, cả đồng bằng và trung du Bắc bộ (sông Cà Lồ bắt nguồn từ dãy Tam Đảo), mà còn khiến lượng nước chảy trên bề mặt nhiều hơn, dòng chảy mạnh hơn, gây ra lũ lụt ở cả sườn và chân núi.

Với cấu tạo địa hình của Tam Đảo - một vùng núi khối tảng nâng trồi mạnh với các hệ thống đứt gãy địa chất phức tạp, tạo ra nhiều vách dốc đứng, các đới phiến hóa, kaolin hóa, nhất là ở phần phía nam của Tam Đảo II - thì khi xảy ra thảm họa, toàn bộ danh thắng Tây Thiên vốn tựa lưng vào dãy núi sẽ là nơi phải gánh chịu đầu tiên và nặng nề nhất.

Chưa kể, Tam Đảo II là vùng có nguy cơ trượt lở cao ở các sườn núi dốc, các sườn đồi dốc thoải, các bề mặt đỉnh, vai địa hình và trung tâm lòng chảo. Và vùng có nguy cơ ngập lụt chính là trung tâm lòng chảo.

Ông Nghĩa lo - nỗi lo 13 năm trước như vẫn còn vẹn nguyên: việc xây dựng ở Tam Đảo II sẽ phá hủy mối cân bằng của địa hình do thiên nhiên tạo ra, do đó sẽ khởi phát các quá trình tai biến động lực như trượt lở, lũ quét, lũ bùn đá, gây ảnh hưởng khó lường đến vùng sườn và chân núi trên một diện tích chắc chắn lớn gấp nhiều lần diện tích xây dựng.

“Đánh lận” khái niệm du lịch

Có lẽ, không ở đâu làm du lịch sinh thái mà trang bị tiện nghi đến tận răng như ở ta. Dự án nào cũng nói mục tiêu hướng đến khách du lịch nước ngoài nhưng thực tế, người nước ngoài không bao giờ có khái niệm hưởng các dịch vụ hiện đại khi đi du lịch sinh thái.

Rất nhiều nhóm khách du lịch nước ngoài muốn cõng lều bạt, lội bộ xuyên qua những trảng rừng tuyệt đẹp của Việt Nam. Du lịch sinh thái đúng nghĩa cũng không phải là điều mới mẻ đối với VQG Tam Đảo. Từ năm 1914, người Pháp đã giới thiệu Trạm nghỉ mát mùa hè Tam Đảo như là một vùng thiên nhiên đẹp với các tuyến đi nguyên sơ nhưng rất thuận tiện cho việc khảo cứu động thực vật và thưởng ngoạn cảnh rừng.

Ngay trong quyết định thành lập VQG Tam Đảo, nhiệm vụ tuyên truyền, giáo dục phổ cập lòng yêu thiên nhiên và ý thức bảo vệ rừng cho nhân dân, tạo môi trường tốt phục vụ công tác nghiên cứu khoa học, du lịch và nghỉ mát đã được xác định. Nhiệm vụ ấy đã được VQG Tam Đảo thực hiện khá thành công trong nhiều năm qua. Hằng năm, VQG đã hợp tác, tạo điều kiện cho các nhà khoa học quốc tế nghiên cứu sinh học, lâm học. Về thực chất, đó cũng là hoạt động du lịch sinh thái.

Câu chuyện của Tam Đảo II hôm nay khiến chúng tôi nhớ đến cố giáo sư - tiến sĩ khoa học Nguyễn Văn Trương, nhà sinh thái học hàng đầu, chuyên gia rừng nhiệt đới, là người lập ra Viện Kinh tế sinh thái, viện dân lập đầu tiên ở nước ta.

13 năm trước, trong một hội thảo về việc biến Tam Đảo II thành khu du lịch, giáo sư Trương có nói đại ý, nếu không giữ được Tam Đảo II, đó sẽ là sự xấu hổ của những người làm khoa học. Khi tôi nhắc lại lời giáo sư Trương, đôi vai tiến sĩ Nghĩa chùng xuống, mái tóc bạc lòa xòa che kín mặt, ông ngồi lặng im như một pho tượng.

Nhóm phóng viên