Sức hấp dẫn ma mị của những địa danh “du lịch đen”

Aokigahara, hay “khu rừng tự sát”, là một trong những điểm đến du lịch đen nổi tiếng nhất Nhật Bản - Ảnh: The New York Times

Mỗi năm, hàng triệu du khách khắp thế giới mạo hiểm tìm tới những điểm đến đau thương nhất địa cầu: tàn tích chiến tranh, hiện trường tai nạn, mảnh đất từng xảy ra thảm họa thiên nhiên hay nơi một người nổi tiếng qua đời. Chúng ta đang tìm kiếm điều gì khi ngắm nhìn lại bi kịch quá khứ? Là sự tò mò đơn thuần về trải nghiệm cận kề lằn ranh sinh - tử của người xưa hay ẩn sau đó còn có nguyên do khác?

Từ trại tập trung Auschwitz khét tiếng của Đức Quốc xã (Ba Lan), thành phố bỏ hoang Pripyat (nơi tọa lạc nhà máy điện hạt nhân Chernobyl, Ukraine), địa điểm cựu tổng thống Kennedy bị ám sát… đến bảo tàng Tưởng niệm sự kiện 11/9 tại New York (Mỹ), các địa danh phản ánh khía cạnh đen tối của lịch sử nhân loại dường như ngày càng nổi bật trên bản đồ du lịch toàn cầu. Thế nhưng, theo giới nghiên cứu, đây hoàn toàn không phải một trào lưu mới. 

Giúp con người hoài niệm và nhìn lại bản thân

Tàn tích Bệnh viện Renwick tại đảo Roosevelt (New York, Mỹ) - nơi từng điều trị cho bệnh nhân đậu mùa trong cơn đại dịch những năm 1800 - góp phần nhắc nhở con người về sự nguy hiểm khôn lường của dịch bệnh - Ảnh: The New York Times

Làn sóng tham quan những điểm đến đen tối, hay “du lịch đen”, khởi đầu gần như song hành với tiến trình phát triển lịch sử. “Xu hướng này đã bắt nguồn từ lâu” - J.John Lennon - giáo sư chuyên ngành du lịch công tác tại Đại học Glasgow Caledonian (Scotland), nhận định. Năm 1996, ông cùng một đồng nghiệp đã nghĩ ra cụm từ “du lịch đen” để mô tả một xu hướng du lịch mà ông cho là dị biệt. 

“Một minh chứng tiêu biểu về hoạt động du lịch đen liên quan đến trận chiến Waterloo kinh điển, diễn ra ở Bỉ từ thời Napoleon. Một số dân thường đã đến gần chiến trường, ngồi trên xe ngựa quan sát vụ giao tranh ác liệt” - Lennon chia sẻ.    

Cuộc chiến Waterloo nổ ra năm 1815 nhưng vị giáo sư tin rằng công chúng đã nảy sinh hứng thú lui tới những địa danh mang tính chất bi đát hoặc nguy hiểm từ trước đó. Những màn xử tử công khai tù nhân tại London, Anh ở thế kỷ XVI từng thu hút rất nhiều người đến xem. Xưa hơn nữa là các cuộc so tài đẫm máu giữa nhóm đấu sĩ trong đấu trường La Mã thuộc Rome, được cổ vũ bởi hàng chục ngàn khán giả.

Philip Stone - Giám đốc điều hành Viện Nghiên cứu Du lịch Đen tại Đại học Central Lancashire (Anh) - dự đoán những địa danh du lịch đen sẽ không ngừng thu hút công chúng: “Dù chịu tác động bởi phương diện nào, du khách dường như muốn nhắc nhở bản thân về sự suy tàn, thảm họa cũng như sự mong manh của đời người. Các điểm đến biểu trưng cho góc khuất lịch sử giúp chúng ta hoài niệm và nhìn lại mình”. 

Cảm hứng sống khi nhìn về bi kịch

Trước đại dịch và chiến tranh Ukraine, Chernobyl từng là điểm đến du lịch hấp dẫn với 125.000 lượt khách tham quan năm 2019 - Ảnh: Getty

Một trang web dành cho cộng đồng chung sở thích, dark-tourism.com, giới thiệu thông tin của gần 900 điểm đến du lịch đen tại 112 quốc gia.

Dẫu còn thiếu thống kê hoàn chỉnh, ngành du lịch quốc tế không thể phủ nhận làn sóng du lịch đen đang được hưởng ứng tích cực. Một phần nguyên nhân đến từ ảnh hưởng của những tác phẩm tài liệu ăn khách như Dark Tourist (Netflix) hay Chernobyl (HBO)… vài năm trở lại đây. 

Nguyên nhân khác thúc đẩy du lịch đen chính là cơn đại dịch làm đảo lộn nhịp sống toàn cầu vừa qua. “Khi chứng kiến cảnh thế giới chìm trong lo âu, rối loạn, tôi cảm thấy xấu hổ khi mường tượng việc dành kỳ nghỉ của mình ở một khách sạn 5 sao” - Jodie Joyce - một nhân viên văn phòng đang sống tại Anh, người từng đến tham quan Chernobyl và Triều Tiên - bày tỏ.  

Tương tự Joyce, nhiều du khách thừa nhận khám phá những địa điểm mang dấu ấn lịch sử gai góc là cách giúp họ thấu hiểu hơn thực tế khắc nghiệt của tự nhiên và đời sống. “Tôi đoán khả năng khơi gợi sự đồng cảm là yếu tố làm nên sức hấp dẫn của du lịch đen” - nhà nghiên cứu Philip Stone tán thành. 

Thảm kịch tàu lặn Titan phát nổ ngày 18/6 vừa qua tại biển Atlantic trong hành trình khám phá xác tàu Titanic huyền thoại lần nữa làm dấy lên các cuộc thảo luận về du lịch đen - Ảnh: Insider

Du lịch đen lôi cuốn du khách nhiều tầng lớp, từ giới khoa học gia cần khai thác tư liệu, nhóm khách gia đình muốn có chuyến hành trình mới lạ cho đến các du khách đơn lẻ.     

Vẫn luôn tồn tại tranh cãi xoay quanh các địa danh du lịch được cho là đen tối. Thế nhưng, với những ai thật sự yêu thích trải nghiệm du lịch đen, trào lưu này ẩn chứa nhiều thông điệp không nên xem nhẹ. Một số du khách tin rằng điểm đến mang ý nghĩa lịch sử, dẫu đen tối hay không, có thể giúp mỗi người suy ngẫm về quá khứ, nhìn nhận rõ hiện thực và sống đúng đắn hơn cho tương lai.     

Để quá khứ không tái diễn

Giới nghiên cứu đang kỳ vọng sớm mở rộng trải nghiệm du lịch đen, như một cách khuyến khích trẻ em và gia đình tìm đến các điểm đến có ý nghĩa giáo dục quan trọng. Giáo sư ngành giáo dục và tâm lý học Mary Margaret Kerr (Đại học Pittsburgh, bang Pennsylvania, Mỹ) đứng đầu một dự án lý thú với ý tưởng kết nối trẻ em và du lịch. “Ban đầu, Cục Công viên quốc gia Mỹ đề nghị tôi giúp xây dựng tài liệu hướng dẫn tham quan cho các gia đình có con nhỏ khi đến thăm công trình tưởng niệm chuyến bay 93 của United Airlines. Chiếc máy bay bị không tặc tấn công ngày 11/9/2001 và rơi xuống một cánh đồng ở Pennsylvania”. 

“Chúng tôi không làm dự án này vì mục đích quảng bá du lịch. Chúng tôi mong mỗi bậc phụ huynh và con em có thể thoải mái trải nghiệm, suy ngẫm về chuyến đi theo cách riêng. Điều chúng tôi muốn làm là cung cấp cho mọi người những hướng dẫn - gợi ý tham quan an toàn, lành mạnh về một địa danh du lịch phản ánh góc khuất lịch sử nhạy cảm hay đôi khi khó tiếp thu với một số đối tượng” - Kerr bày tỏ. Kerr kỳ vọng du lịch đen sẽ tiếp tục được hưởng ứng như một trải nghiệm giáo dục bổ ích dành cho mọi độ tuổi. 

Du khách quan sát di hài người cổ đại thiệt mạng trong vụ phun trào núi lửa đã nhấn chìm thành cổ Pompeii (La Mã) năm 79 sau Công nguyên - Ảnh: Getty

Sian Staudinger đã nghe về vài trường hợp khách tham quan chụp ảnh tự sướng, cười nói khiếm nhã khi đến một số địa danh từng xảy ra thiên tai, tai nạn thảm khốc. Tuy nhiên, nữ giám đốc điều hành văn phòng du lịch Dark Tourist Trips (trụ sở tại Áo) chuyên tổ chức tour du lịch đen đến nhiều địa điểm nổi tiếng của châu Âu, không nghĩ đây là lối hành xử phổ biến. 

Tạm bỏ qua một số hạn chế vốn có thể khắc phục trong tương lai, làn sóng du lịch đen sở hữu tiềm năng cùng sức hút rất riêng. Giáo sư Lennon giải thích: “Các địa danh này nhắc nhở chúng ta về cách sống tử tế. Có những bài học lịch sử khó học nhưng chúng ta cần nhắc lại để không tái diễn chúng”. 

Như Ý