Sau lời nói dối

Một cách tích cực, có thể xem đây như một xu hướng mới, ảnh hưởng của công nghệ lên các hành vi và thói quen của con người. Một cách tiêu cực, có thể xem đây là một biểu hiện xuống cấp của đạo đức, một mối đại họa phải tìm cách ngăn chặn. Vấn đề là chẳng có cách nào ngăn chặn được làn sóng thông tin và công nghệ toàn cầu hóa, nên chỉ còn cách nhìn nhận nó tích cực hơn.

Lá thư sau đây có thể xem là một trong những hoàn cảnh điển hình của sự dối trá trên nền công nghệ số: “Chồng em làm bảo hiểm. Dạo gần đây anh ấy có nhiều biểu hiện bất thường, hay về khuya, hay nhắn tin, điện thoại thì giữ rịt trong túi. Em nghi ngờ lắm. Hỏi thì anh ấy bảo có khách hàng thương thảo hợp đồng lớn nên phải gặp đi gặp lại người ta rất nhiều lần, ở những nơi khác nhau và với những người anh ấy cũng không biết trước được tên họ. Có lần em đã thuê xe ôm chạy theo để biết chồng em đi đâu, quả thật là anh ấy ăn uống ở một nhà hàng, dù có mấy cô gái trẻ tham dự, nhưng em không có lý do gì để làm dữ. Bữa trước, con trai em cầm được điện thoại của anh ấy, kể lại rằng trong facebook, anh ấy nói chưa có gia đình, kết nối với toàn các cô gái trẻ, nhắn tin hẹn hò. Em bất ngờ quá, và yêu cầu anh ấy không được làm vậy, phải sửa lại thông tin cho trung thực, thì anh ấy bảo nghề nghiệp bắt buộc thế, phải có khách hàng, có quan hệ rộng...”.

Hoàn cảnh thứ hai có thể làm nhiều người chạnh lòng nghĩ tới bản thân. Chị quen anh trong một câu lạc bộ, sau đó tìm hiểu tất cả thông tin về anh qua mạng xã hội. Theo chị, anh độc thân, nghề nghiệp đàng hoàng và rất ngọt ngào, rất ga-lăng, chăm sóc, an ủi, động viên chị mọi lúc dù không phải ngày nào cũng gặp. Họ nhắn tin, hẹn hò, nói chuyện online và điện thoại suốt ngày như bao nhiêu cặp tình nhân mặn nồng khác. Rồi bỗng một ngày, một người đàn bà xưng là vợ anh tới tìm chị đánh ghen ầm ĩ ngay chung cư chị ở.

Hình ảnh, tên tuổi của chị, cả thiên tình sử của chị nữa, người ta gửi tới email của công ty. Có muối mặt đi làm cũng không thể chịu đựng nổi những điều tiếng nặng nề, chị phải xin nghỉ việc. Người đàn ông kia cũng lặn mất tăm. Thế giới ảo vẫn vô vàn những cơ hội mời gọi, nhưng chị như con chim đã một lần trúng tên, sống khép mình trong sợ hãi và cô độc.

Động lực của những lời nói dối về nhân thân, về hoàn cảnh gia đình… của mỗi người có thể khác nhau, nhưng tựu trung đều nằm ở chỗ muốn tìm kiếm thêm những cơ hội khác: cơ hội được sống khác, cơ hội được tỏ ra mình sáng láng, thông minh, kiếm tiền giỏi hơn trong đời thực, cơ hội được nhiều người hâm mộ, đeo đuổi… Bản thân việc trang trí những hoa lá vay mượn lên cuộc đời mình như thế không có lỗi - ai chẳng có quyền trang trí, nhưng sẽ là có lỗi nếu đem cái ảo tưởng đó đi lừa gạt người khác, chiếm lấy lòng tin của người ta, tình cảm của người ta, đặt người ta trước những rủi ro thực tế.

Vậy có thể thấy, lời nói dối và lòng tin là khác nhau. Quyền được nói dối chẳng đã mạnh đến mức, hiển nhiên đến mức phải có một ngày trong năm dành cho nó - ngày cá tháng Tư - ngày nói dối - đó sao? Cái ngày này không phải chỉ là trò vui giải trí mà thôi. Đại văn hào Mark Twain từng viết “Ngày đầu tiên của tháng Tư giúp chúng ta hiểu ra: 364 ngày còn lại chúng ta là người khác!” - dối gạt đã trở thành một trong những đặc điểm tự nhiên của con người, một hình thức tự vệ.

Tuy nhiên không ai bắt buộc chúng ta phải đặt lòng tin vào mọi lời người khác nói. Lòng tin là quyết định của mỗi cá nhân, tùy thuộc sự gạn lọc những thông tin mình tiếp nhận được, tùy thuộc kinh nghiệm sống, và cả những cảm giác trực quan khó giải thích của mỗi người. Trong đó, điều quan trọng là kinh nghiệm sống, sự quen thuộc với môi trường và các hành vi của những người xung quanh mình.

Chỉ có cách hòa vào không gian sống này, quen thuộc với những tư duy mới mẻ của xã hội thông tin này, không quá lạ lẫm với những thiết bị công nghệ kỹ thuật số… thì mới có thể rèn luyện cho mỗi chúng ta cái trực quan nhanh nhạy trong việc trao gửi lòng tin, xây dựng và giữ gìn các mối quan hệ. Sau lời nói dối truyền thống có thể chỉ là trí nhớ của một cá nhân, nhưng sau lời nói dối hiện đại đã là một hệ thống mạng phức tạp với khả năng lưu trữ và xuất bản khổng lồ. Đừng để mình rơi vào đó một cách thụ động, hãy tìm cho mình một con đường tiếp cận tích cực hơn…

HẠNH DUNG 

(hanhdung@baophunu.org.vn)

Tư vấn trực tiếp tại tòa soạn từ 8g đến 17g các ngày thứ Hai, ba, Tư, năm, Sáu