Sạt lở uy hiếp cư dân đồng bằng sông Cửu Long

Ở vùng đồng bằng sông Cửu Long, chưa bao giờ, tình trạng sạt lở diễn ra trên diện rộng và phức tạp như hiện nay. Những ngày qua, sạt lở ở các tỉnh Vĩnh Long, Hậu Giang, Bạc Liêu, TP Cần Thơ khiến nhiều hộ bị mất nhà, mất đất, cuộc sống đảo lộn.

Nhà thi nhau sụp xuống sông 

Đã hơn nửa tháng, ông Phan Văn Một - ở ấp Tích Lộc, xã Tích Thiện, huyện Trà Ôn, tỉnh Vĩnh Long - vẫn chưa hết bàng hoàng khi kể chuyện 8 căn nhà bị sụp xuống sông. 

Ông Một nhớ lại: “Rạng sáng 12/6, mọi người còn đang ngủ say thì nghe tiếng nước chảy mạnh, một số vật dụng bị sụp xuống sông Trà Ôn. Tôi chạy ra ngoài thì thấy một phần căn nhà đã sụp xuống lòng sông, liền hô mọi người tháo chạy”. Theo ông Một, trước đó, phần vách nhà xuất hiện vết nứt, nhưng mọi người không ngờ sạt lở diễn ra nhanh vậy. 

Sạt lở bờ sông gây hư hại nhiều căn nhà ở xã Mỹ Khánh, huyện Phong Điền, TP Cần Thơ - Ảnh: Huỳnh Trọng

Ông kể, căn nhà ông được làm gần 20 năm trước, giờ không thể ở được do bị sụp một phần xuống sông và dòng xoáy phía dưới rất nguy hiểm. Trước mắt, cả gia đình ông phải di dời đồ đạc ra nơi ở tạm và chờ chính quyền địa phương bố trí nơi ở mới bởi gia đình khó khăn, không có đất sản xuất. 

Bà Phạm Thị Vân - hàng xóm của ông Một - cho hay: “Trước đây, nhà tui từng bị hư, được chính quyền hỗ trợ 50 triệu đồng sửa chữa lại. Tưởng ngon rồi, cả nhà yên tâm đi làm thuê kiếm sống, ai ngờ lần này bị sụp hết nửa căn, không còn ở được nữa. Giờ chưa biết tính sao”. 

UBND xã Tích Thiện đã chỉ đạo di dời khẩn cấp toàn bộ tài sản của 8 căn nhà bị sạt lở đến nơi an toàn, cắm biển cảnh báo sạt lở nguy hiểm và mượn một số phòng học để bố trí nơi ở tạm cho 8 hộ. 

UBND tỉnh Vĩnh Long cũng đã ra quyết định công bố tình trạng sạt lở bờ sông Trà Ôn thuộc ấp Tích Lộc, xã Tích Thiện, đoạn từ chợ Tích Thiện đến Trường THCS Tích Thiện với chiều dài 80m, mức độ sạt lở nguy hiểm; giao Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh chủ trì, phối hợp với các sở, ngành liên quan và UBND huyện Trà Ôn triển khai các giải pháp phi công trình và công trình nhằm hạn chế thiệt hại về người, tài sản, bảo đảm an toàn sản xuất, sinh hoạt cho người dân.

Ở tỉnh Long An, sạt lở cũng vừa xảy ra ở ấp Lũy, xã Phước Lại, huyện Cần Giuộc làm 5 ki ốt của ông Nguyễn Văn Nhãn và ông Nguyễn Hoàng Lâm sụp xuống sông. Chi cục Phát triển nông thôn và Thủy lợi tỉnh Long An cho biết, ở  khu vực sạt lở, chi cục đã khảo sát và cảnh báo từ trước, khi xuất hiện nhiều vết nứt dọc Tỉnh lộ 826C với chiều dài khoảng 1,2km. 

Sau khi xảy ra sạt lở, chính quyền địa phương đã điều động lực lượng hỗ trợ bà con trục vớt vật dụng, kiểm soát người và phương tiện qua lại. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Long An đã lập dự án xây dựng bờ kè chống sạt lở bờ sông Cần Giuộc đoạn qua xã Phước Lại với chiều dài khoảng 1,2km, tổng vốn đầu tư hơn 280 tỉ đồng, hiện đang trình bộ xem xét, hỗ trợ. 

Ở tỉnh Bạc Liêu, vụ sạt lở bờ sông Cà Mau - Bạc Liêu đoạn qua thị xã Giá Rai đã ảnh hưởng gần 100 căn nhà. Theo đó, trong 2 ngày 7 và 8/6, đoạn bờ sông ở xã Tân Phong, thị xã Giá Rai dài 65m đã sạt lở với bề rộng (ăn vào bờ) từ 4 - 7m và một đoạn sông dài hơn 100m có nguy cơ sạt lở. Vụ sạt lở làm sụp một phần của 13 căn nhà ven sông và nứt 83 căn nhà khác. Ngành chức năng đã huy động lực lượng giúp các hộ dân di dời đồ đạc đến nơi an toàn, khoanh vùng khu vực nguy hiểm để cảnh báo phòng tránh.

Thiệt hại tiền tỉ 

Giữa tháng 6/2023, khi chúng tôi trở lại “điểm nóng” sạt lở ở xã Mỹ Khánh, huyện Phong Điền, TP Cần Thơ, nhiều người dân vẫn còn tiếc nuối bởi tài sản gầy dựng cả đời phút chốc bị chìm hoặc trôi sông. 
Ông Nguyễn Văn Lắm - ở ấp Mỹ Phước, xã Mỹ Khánh - nói, sạt lở diễn ra rất nhanh vào khoảng 3g sáng, khi mọi người còn ngủ say nên không ai trở tay kịp: “Hôm đó (8/5), khi căn nhà rung lắc mạnh, mọi người vừa chạy thoát ra ngoài thì nghe tiếng ầm, phần sau của căn nhà chìm xuống sông, kéo theo cái máy giặt và nhiều tài sản khác”.

Theo ông Phạm Hoàng Kha - Phó chủ tịch UBND xã Mỹ Khánh - sạt lở trên tuyến sông Cần Thơ qua xã Mỹ Khánh rất phức tạp. Khu vực sạt lở mới ở đây dài hơn 50m, lấn sâu vào bờ khoảng 5m. Tại đây, 7 căn nhà vừa bị sụp một phần xuống sông và xuất hiện vết nứt ở một số căn khác, thiệt hại ban đầu hơn 10 tỉ đồng. 

“Do điểm sạt lở mới này nằm ở vị trí xung yếu, có nhiều nhà dân và phương tiện giao thông qua lại nên bên cạnh việc di dời dân đến nơi an toàn, UBND xã cũng kiến nghị cấp trên mở rộng ranh giải phóng mặt bằng của dự án kè tuyến sông Cần Thơ, rà soát các vị trí nền tái định cư để di dời người dân ra khỏi khu vực nguy hiểm càng sớm càng tốt” - ông Phạm Hoàng Kha nói. 

Theo Văn phòng Ban Chỉ huy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tỉnh Hậu Giang, chỉ trong 4 ngày đầu tháng 6/2023, huyện Châu Thành liên tiếp xảy ra 11 điểm sụp và sạt lở đất nghiêm trọng. 

Cụ thể, dọc bờ kênh Mái Dầm (thị trấn Mái Dầm), xảy ra sạt lở với chiều dài 17m, nơi ăn vào bờ rộng nhất là hơn 6m, làm 1 căn nhà tường sụp xuống sông, ước thiệt hại hơn 330 triệu đồng. Dọc kênh Cái Côn (xã Phú Tân), xảy ra sạt lở với chiều dài 50m, sâu vào bờ khoảng 10m, gây thiệt hại hơn 340 triệu đồng. Trong 6 tháng đầu năm 2023, toàn tỉnh Hậu Giang xảy ra 39 điểm sạt lở, tăng 11 điểm so với cùng kỳ năm ngoái, làm mất 5.031m2 đất, ước tổng thiệt hại gần 3 tỉ đồng.

Nhiều căn nhà ở tỉnh An Giang bị sụp xuống sông - Ảnh: Huỳnh Trọng

Theo Chi cục Thủy lợi tỉnh Đồng Tháp, từ đầu năm 2023 đến nay, toàn tỉnh xảy ra 19 vụ sạt lở ở các huyện Cao Lãnh, Châu Thành, TP Sa Đéc, làm sập 3 căn nhà, ảnh hưởng trực tiếp nhiều hộ dân, ước thiệt hại trên 1,3 tỉ đồng. Trong giai đoạn 2005-2020, tổng diện tích đất bị mất do sạt lở ở tỉnh Đồng Tháp khoảng 330ha (bình quân 22ha/năm), thiệt hại trên 415 tỉ đồng. 

Bờ biển cũng sạt lở gần 1/3 chiều dài

Ngoài sạt lở bờ sông, nhiều tỉnh ở đồng bằng sông Cửu Long còn hứng chịu nạn sạt lở bờ biển, thiệt hại lớn về tài sản. 

Mới đây, ông Phạm Văn Thiều - Chủ tịch UBND tỉnh Bạc Liêu - đã ký quyết định công bố tình huống khẩn cấp sạt lở đê Biển Đông (đoạn thuộc xã Vĩnh Trạch Đông, TP Bạc Liêu) có chiều dài là 46m. Đoạn đê này sạt lở là do rừng phòng hộ không còn. 

Tỉnh Cà Mau có chiều dài bờ biển khoảng 254km thì 188km bị sạt lở. Trong 10 năm (2011-2021), toàn tỉnh có khoảng 5.250ha đất rừng ven biển bị mất. Cấp trung ương đã hỗ trợ cho tỉnh xây dựng và hoàn thành hơn 56km kè kiên cố bảo vệ bờ biển với tổng kinh phí hơn 1.848 tỉ đồng, giúp chống sạt lở, tạo bãi bồi và khôi phục khoảng 1.000ha rừng phòng hộ. Tuy nhiên, do khu vực sạt lở còn nhiều, nguồn kinh phí để làm kè quá lớn nên không thể đầu tư cùng lúc được. 

Lực lượng chức năng gia cố kè phòng, chống sạt lở ở đê biển tỉnh Cà Mau - Ảnh: Huỳnh Trọng

Tỉnh Kiên Giang có hơn 200km bờ biển thì có khoảng 80km bị sạt lở, có nhiều đoạn nghiêm trọng. Trong giai đoạn 2021-2025 và định hướng năm 2030, UBND tỉnh Kiên Giang có kế hoạch đầu tư 200 công trình phòng, chống sạt lở bờ biển, bờ sông với tổng vốn hơn 17.400 tỉ đồng.

Theo Viện Khoa học thủy lợi Miền Nam, toàn vùng đồng bằng sông Cửu Long có chiều dài bờ biển khoảng 744km thì đang có hơn 268km trong tình trạng sạt lở nghiêm trọng. Các nhà khoa học của viện này lưu ý, bờ biển vùng này đang chịu nhiều áp lực trước sự thay đổi của tự nhiên và hoạt động của con người. Tình trạng sạt lở ngày càng tăng là do nguồn phù sa từ thượng nguồn về suy giảm; hệ sinh thái ven bờ biển và rừng ngập mặn ven biển đang bị mất dần; nước biển dâng. Sạt lở bờ biển gia tăng đã làm mất đi nhiều đất sản xuất nông nghiệp, đất nuôi trồng thủy sản, nhà cửa, tài sản, sinh kế của người dân. 

Mới đây, trong chuyến khảo sát đê biển ở tỉnh Cà Mau, ông Lê Minh Hoan - Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - lưu ý, các khu vực ven biển thuộc vùng bán đảo Cà Mau chịu nhiều ảnh hưởng của biến đổi khí hậu. Thời gian qua, cấp trung ương đã hỗ trợ đầu tư hạ tầng đê biển nhằm giảm thiểu tác động, thiệt hại do sạt lở gây ra. Tuy nhiên, về lâu dài, UBND tỉnh Cà Mau và các địa phương khác cần có kế hoạch, tầm nhìn dài hạn về ứng phó với sạt lở. 

Theo ông, cùng với biện pháp công trình, cần giải pháp phi công trình phù hợp với chủ trương “thuận thiên” theo Nghị quyết 120 của Chính phủ về phát triển bền vững vùng đồng bằng sông Cửu Long, thích ứng với biến đổi khí hậu. 

Huỳnh Trọng - Văn Tín