Sách và “quyền lực mềm” của độc giả

Tìm lối kết nối bạn đọc

Giải thưởng Sách quốc gia lần 7/2024 sẽ có thêm hạng mục “Sách được bạn đọc yêu thích”, do bạn đọc bình chọn. Đây là điểm mới rất đáng khích lệ của giải thưởng sau 6 lần tổ chức. Giải thưởng Sách quốc gia thường niên được tổ chức quy mô, tôn vinh tác phẩm ở nhiều lĩnh vực và là vinh dự cho tác giả lẫn nhà làm sách. Nhiều tác phẩm được vinh danh đã lan tỏa sau giải thưởng, nhưng cũng có không ít tựa/bộ sách được trao giải lại rất kén bạn đọc hoặc là sách đặt hàng, không được phát hành rộng rãi ngoài thị trường.

Dịch giả Nguyễn Lệ Chi - Giám đốc Công ty sách Chibooks - từng nói, giải thưởng Sách quốc gia đã được các chuyên gia thẩm định, chọn ra những tựa/bộ sách không chỉ có giá trị trong nước mà hoàn toàn xứng đáng để giới thiệu ra thế giới. Thế nhưng, làm thế nào để tác phẩm đoạt giải đến gần hơn với người đọc trong nước vẫn còn là vấn đề bao lâu nay.

Tại hội nghị quán triệt về điều lệ, quy chế giải thưởng Sách quốc gia lần 7 (tổ chức tại Hà Nội mới đây), ông Nguyễn Nguyên - Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành - nhìn nhận: nhiều sách được tôn vinh trong những mùa giải trước còn hàn lâm. Điều này có thể được thấy rõ với rất nhiều tựa/bộ sách được tôn vinh từ giải khuyến khích đến giải A. Sách văn hóa, lịch sử và văn học thường có lợi thế hơn về sự tiếp cận của số đông, nhưng sách ở các lĩnh vực kinh tế, chính trị, khoa học dù được đánh giá đồ sộ, có giá trị vẫn gần như xa lạ với công chúng.

Sách được vinh danh bởi các giải thưởng danh giá nhưng không đến được với bạn đọc, không xuất hiện trên thị trường là một thiệt thòi cho cả tác giả lẫn bạn đọc. Đây không chỉ là câu chuyện của giải thưởng Sách quốc gia mà còn được nhìn thấy ở nhiều giải thưởng khác. Với giải Sách hay thường niên, các hạng mục rất đa dạng, nhưng rất nhiều tựa sách nghiên cứu, giáo dục, kinh tế, quản trị sau khi được tôn vinh lại dễ rơi vào quên lãng. Sự tiếp cận của bạn đọc ở phân khúc hẹp cũng như tính hàn lâm khiến cho nhiều tựa/bộ sách không đến được với cộng đồng. Nhìn nhận ở một khía cạnh nào đó, đây cũng là một thất bại và bế tắc của các giải thưởng sách hay.

Sự thay đổi của giải thưởng Sách quốc gia lần 7 cho thấy sự tiến bộ của ban tổ chức, tiệm cận với nhu cầu và xu hướng của thời đại; đồng thời cũng là dịp để ban tổ chức các giải thưởng sách/văn chương khác cùng nhìn nhận lại. Sự tôn vinh tác phẩm hay không chỉ dừng lại ở danh mục kết quả và truyền thông trên báo chí, mà quan trọng nhất chính là đường đi đến công chúng. Thời đại công nghệ, các giải thưởng sách cũng rất cần được tạo fanpage vừa góp phần giới thiệu, quảng bá sách hay vừa tạo kênh kết nối với bạn đọc nhanh chóng, dễ dàng nhưng rất hiệu quả. Điều này lại chưa được ban tổ chức các giải thưởng sách quan tâm, thực hiện trong những năm qua.

Cầu nối lan tỏa giá trị

Thế giới sách vốn trầm lắng hơn nhiều so với các lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật khác. Tuy nhiên, thời gian qua, nhiều câu chuyện về sách nổi cộm lại cho thấy sức ảnh hưởng từ những điểm nhìn và lựa chọn giá trị của bạn đọc. Sách hay được bạn đọc cùng góp phần lan tỏa cũng như nhiều vấn đề cộng đồng lên tiếng đều tạo làn sóng thay đổi tích cực. “Quyền lực mềm” của bạn đọc thời công nghệ đã và đang có tác động mạnh mẽ đến ngành xuất bản.

Rất nhiều vụ việc liên quan đến sách được độc giả phát hiện, lên tiếng đã gây tác động lớn. Sự cố vạ miệng của họa sĩ Tạ Quốc Kỳ Nam - người vẽ bìa bộ truyện tranh Dấu ấn hoàng gia - khiến Nhà xuất bản Kim Đồng buộc phải thay họa sĩ hay những tranh luận của công chúng xung quanh tác phẩm Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian của Ocean Vuong mới đây đều cho thấy công chúng có thể dõi theo/tiếp nhận tác phẩm trong âm thầm nhưng sẵn sàng lên tiếng, phản biện mạnh mẽ để bảo vệ giá trị. Dư luận không chỉ phần nào cho thấy thẩm mỹ đọc mà còn tạo sức ảnh hưởng lớn cho văn hóa đọc hiện nay.

Bộ Thông tin và Truyền thông đang thực hiện cuộc khảo sát quy mô lớn về nhu cầu đọc của công chúng nhiều độ tuổi. Kết quả khảo sát được dùng để xây dựng chiến lược phát triển văn hóa đọc trong phạm vi cả nước. Khi bạn đọc cùng tham gia bình chọn những tựa/bộ sách yêu thích tại các giải thưởng cũng là cơ hội cho các chuyên gia ngành sách/nhà làm sách hiểu hơn về nhu cầu đọc của cộng đồng. FAHASA từng có giải thưởng Sách được bạn đọc yêu thích bình chọn, nền tảng bookish.vn cũng từng tổ chức giải thưởng Bookish Best (với những hạng mục chi tiết cho sách hư cấu/phi hư cấu/tác giả trong và ngoài nước). Những tựa sách đoạt giải, nổi bật cũng như tác giả được yêu thích qua bình chọn của bạn đọc cũng phần nào cho thấy thị hiếu của số đông.

Sách được trao giải thưởng, sách đặt hàng có giá trị, được giới chuyên môn đánh giá cao thì đích đến cuối cùng vẫn là sự đón nhận của công chúng. Tạo được sự kết nối tích cực với bạn đọc cũng là cách ban tổ chức/các chuyên gia ngành sách tạo thêm cơ hội cho sách hay được lan tỏa và tôn vinh xứng đáng. Trên nhiều diễn đàn/hội nhóm mạng xã hội hiện nay, những chủ đề liên quan đến sách được cộng đồng trao đổi, bình luận rất sôi nổi ở nhiều lĩnh vực/thể loại. Cộng đồng yêu sách hiện nay rất đa dạng (nhiều độ tuổi và đối tượng). Điều còn thiếu chính là kênh kết nối ở phạm vi rộng hơn để cùng sẻ chia giá trị và lan tỏa tích cực cho văn hóa đọc.

Đường đến với công chúng cho những tác phẩm được vinh danh tại các giải thưởng sách vẫn còn là vấn đề nan giải