Quy hoạch không gian ngầm, TPHCM cần cơ chế tự quyết

Ông Trần Nguyên Đán - Cố vấn cấp cao Hội đồng quản trị Quỹ đầu tư Dcapital Việt Nam - đã có buổi trao đổi với Báo Phụ Nữ về vấn đề quy hoạch không gian ngầm ở TPHCM.

Phóng viên: Ông nhận định thế nào về việc quy hoạch, phát triển không gian ngầm ở TPHCM?

Ông Trần Nguyên Đán: Tôi cho rằng, quy hoạch không gian ngầm là việc cần, hiện nay hệ số sử dụng đất của TPHCM bị vướng, với sự phát triển dân cư như hiện nay, TP cần một không gian công cộng rất lớn. Nhưng hiện tại, diện tích không gian chung cho người dân như: công viên, đường xá… hoàn toàn không đảm bảo. 

Thông thường quy hoạch không gian ngầm sẽ không làm dưới các tòa nhà mà phải đi theo mặt đường, công viên hoặc dưới khu vực công. Để quy hoạch không gian ngầm hiệu quả, phải quy hoạch không gian chung bên trên hiệu quả. Toàn bộ mặt đường Nguyễn Huệ (quận 1) có thể quy hoạch không gian ngầm rất tiện lợi. 

Ông Trần Nguyên Đán - Cố vấn cấp cao Hội đồng quản trị Quỹ đầu tư Dcapital Việt Nam

Với nhu cầu phát triển thêm không gian sống ngày càng lớn, TPHCM là nơi dễ thu hút nhà đầu tư nhất, không gian đô thị ngầm cũng dễ khai thác, cộng thêm sức hoàn vốn nhanh hơn những nơi khác.

* Theo ông, chúng ta nên phát triển không gian ngầm theo hướng nào?

Hiện nay, trên thế giới rất nhiều nước đã phát triển mô hình này, nên chúng ta không cần làm gì mới mà chỉ cần học hỏi. Về quy hoạch, không nên học hỏi từ Pháp hay Mỹ, vì họ đã quy hoạch cách đây hơn 100 năm, hệ thống cống, ga tàu điện ngầm của họ rất lớn. Theo tôi, nên thuê các đơn vị tư vấn thiết kế từ Singapore.

Phải thiết kế quy hoạch chuẩn ngay từ đầu, hướng đến toàn thành phố chứ không nên làm theo kiểu manh mún và tìm cách nối lại nhau. Trước tiên phải quy hoạch lại đất công bên trên mặt đất như công viên, đường xá. Khi làm phải phối hợp được cả trên và dưới, tránh làm không gian ngầm bên dưới nhà dân hay tòa nhà.

Khi khai thác không gian ngầm, để nhanh hoàn vốn, khả năng sinh lời nhanh, nên làm trung tâm thương mại. Nếu không gian ngầm chỉ để gửi xe thì quá phí phạm. Tiếp đến là phương tiện công cộng. Bãi đỗ xe ngầm chỉ là giải pháp tình thế chứ không phải lâu dài. Khi có nhiều bãi đỗ xe ngầm mà không có giải pháp công cộng thì khác nào khuyến khích mọi người mua xe, có nhiều chỗ đỗ thì tình trạng kẹt xe càng thêm nghiêm trọng. Như ở Hà Nội, xây dựng đường trên cao chỉ là giải pháp tình thế do số lượng xe quá lớn, và số lượng xe sẽ còn tăng nữa cho đến khi đường trên cao cũng quá tải.

Theo ông Trần Nguyên Đán, trung tâm thương mại là mô hình không gian ngầm nhanh hoàn vốn nhất

Khi phát triển không gian ngầm, nên bắt đầu từ khu vực trung tâm và lan ra để bọc TP lại. Tuyệt đối không có phương tiện cá nhân mà chỉ dành cho phương tiện công cộng và xe đạp. Nếu sử dụng phương tiện cá nhân, người dùng buộc phải trả phí cao. Nói như vậy, chúng ta sẽ đặt câu hỏi vậy người nghèo thì sao? Đơn giản, người nghèo có thể đi xe đạp, phương tiện công cộng, khi nền kinh tế phát triển sẽ có các chương trình ưu đãi cho người nghèo.

Về sau, chúng ta nên định hướng, khuyến khích các chủ tòa nhà xây dựng phần hầm. Hiện nay việc xin giấy phép xây dựng phần hầm rất khó, tuy nhiên nếu đã định hướng làm không gian ngầm thì vấn đề giấy phép sẽ dễ dàng hơn, nhà đầu tư sẽ hứng thú hơn.

Để làm được việc này, theo tôi, trước mắt phải có quy hoạch tổng thể thì các chủ đầu tư mới biết cách xây dựng sao cho phù hợp. Bây giờ chúng ta chỉ có quy hoạch cho từng khu vực, còn quy hoạch chi tiết 1/2.000, 1/500 thì không có sự kết nối, việc xây dựng đang rất manh mún, không có tính lâu dài.

* Hiện nay, tuyến metro của TPHCM sắp thành hình, trong khi quy hoạch không gian ngầm chỉ mới bắt đầu, theo ông, chúng ta có đang lãng phí  nguồn lực từ metro?

Chúng ta đang làm ngược quy trình, lẽ ra phải có tầm nhìn về không gian ngầm trước, sau đó mới gắn metro vào để đi dọc theo không gian ngầm. Bây giờ đành phải phát triển không gian ngầm theo tuyến metro, mỗi depot metro sẽ làm không gian ngầm theo đó, tương lai có nhiều tuyến metro chứ không phải 2 tuyến. Việc này không gây lãng phí tuyến metro, vì đây chỉ là kết nối, việc quy hoạch phần không gian ngầm xuất phát từ các depot là cách dễ nhất, thuận tiện giao thông nhất, nhưng khi làm phải xem xét kết nối tuyến metro kế tiếp. Dựa trên tuyến metro hiện tại, không gian ngầm này là nơi thúc đẩy tuyến metro tương lai. 

"Chúng ta có thể phát triển không gian ngầm tại mỗi depot của metro" - ông Trần Nguyên Đán tư vấn

* Để làm được điều này, theo ông, TPHCM sẽ gặp khó khăn gì?

Vấn đề quy hoạch không gian ngầm chắc chắn phải do Quốc hội thông qua, vấn đề là nó sẽ được xúc tiến trong bao lâu, đơn vị nào tham gia, liệu chúng ta có thể làm theo hình thức công tư hợp doanh hay không.

Với công tư hợp doanh thì khu vực tư phải được nhận vốn ưu đãi, nhưng ai sẽ “bật đèn xanh” cho vốn ưu đãi đó. Các định chế tài chính của TPHCM không làm được điều này mà vẫn phải về trung ương. Quan trọng là sự minh bạch, quy hoạch phải minh bạch, sự kém minh bạch sẽ khiến các tập đoàn nước ngoài ngại ngần. 

Về nguồn vốn, cũng rất dễ và rất khó, dễ là chính quyền TPHCM đang xin mức giữ lại, chỉ cần cho tăng mức giữ lại để tái đầu tư, không cần ngân sách. Nhưng chi phí đầu tư rất lớn, liệu cơ chế tự chủ tài chính của TPHCM được bao nhiêu? 

Tuy nhiên, chúng ta có thể phát hành trái phiếu đô thị, dùng trái phiếu đó đổi lấy tiền. Nếu phát hành trái phiếu đô thị thì không chỉ người dân mà các công ty nước ngoài cũng sẽ tham gia, nhưng cơ chế nào để họ tham gia một cách minh bạch, dòng vốn như thế nào? Liệu chính quyền TP có đủ quyền hạn để ra quyết định hay không. 

Theo ông Trần Nguyên Đán, trái phiếu đô thị có thể giúp TPHCM hoàn thành được quy hoạch không gian ngầm

Ngoài ra, TPHCM đang chịu tác động của biến đổi khí hậu, triều cường ở mức cao nên để làm không gian ngầm thì chi phí xử lý rất cao. Không xử lý được biến đổi khí hậu, triều cường thì không làm được gì hết. Ngay bây giờ chúng ta nên xử lý biến đổi khí hậu, tiếp đến là quy hoạch. Chúng ta nên tham khảo giải pháp của Hà Lan hoặc Nhật Bản.

Không gian sống tại TPHCM đang bị quá tải, dân số tăng chóng mặt, chỉ có xây dựng không gian ngầm và phát triển các tuyến metro thì mới cứu được TP.

* Ông đánh giá thế nào về thực lực của TPHCM khi phát triển không gian ngầm?

Theo tôi, TPHCM hoàn toàn đủ lực để làm việc này, miễn là TPHCM có một cơ chế tự quyết, có chính quyền đô thị và có quyết tâm. Quy hoạch này phải được chủ trương Quốc hội “bật đèn xanh” trong dài hạn thì ở thế hệ nào cũng phải xây xong.

Nếu dự án thông thường thu hồi trong 10 - 15 năm, thì dự án không gian ngầm phải tầm 50 năm, mà như vậy thì phần vốn Chính phủ rất lớn. Tuy nhiên, đây là công trình an sinh xã hội kích thích kinh tế bền vững. 

Không gian đô thị ngầm sẽ kích thích nền kinh tế phát triển bền vững

* Theo ông, việc phát triển không gian ngầm sẽ giúp gì cho nền kinh tế TPHCM?

Khai thác không gian ngầm sẽ tăng diện tích sử dụng và giải quyết được vấn đề giao thông. Bài toán giao thông hiện nay của TPHCM đang cản trở sự phát triển kinh tế. Hệ thống không gian ngầm giúp chúng ta không mất nhiều thời gian, nguồn lực, công việc thuận tiện hơn và đặc biệt là tiết kiệm được nhiều chi phí. 

Ngoài ra, khi quy hoạch không gian ngầm sẽ giúp giảm tải. Tôi lấy ví dụ, nếu chúng ta đi làm bằng metro thì cũng phải trồi lên mặt đất, vậy nhưng khi quy hoạch không gian ngầm, thì chúng ta sẽ không phải lên mặt đất nữa nếu không gian ngầm kết nối các trung tâm thương mại, tòa cao ốc kiểu mới có tầng hầm. Điều này sẽ thu hút đầu tư từ các công ty nước ngoài cũng như tạo điều kiện rất tốt để khai thác du lịch, từ đó kinh tế sẽ tự động tăng trưởng. 

Xin cảm ơn ông!

Bích Trần