Quê hương Lệ Thủy trong lòng Đại tướng Võ Nguyên Giáp

Dọc con đường về Nhà lưu niệm Đại tướng ở làng An Xá, Lộc Thủy, Lệ Thủy, Quảng Bình, nhiều người dân nước mắt chảy dài, tay cầm hương hoa đến viếng.

Mấy ngày mưa bão cây cối đổ ngổn ngang chắn cả lối vào làng An Xá, nhưng giờ đường làng vào nhà lưu niệm Đại tướng đã được người làng quét dọn sạch sẽ, tinh tươm. Đó là một ngôi nhà cấp bốn với ba gian nếp xưa, nằm nép mình dưới những tán cây xanh. Hơn 30 năm qua, ngày ngày ông Võ Đại Hàm (người gọi Đại tướng bằng ông thúc bá) vẫn đều đặn thức khuya, dậy sớm nâng niu từng kỷ vật trong nhà. Bộ bàn ghế, chiếc giường, những bức ảnh... sau hàng chục năm vẫn nguyên vẹn bởi bàn tay chăm sóc tỉ mẩn của ông Hàm.

Mỗi lần về thăm quê, Đại tướng lại ra bờ sông Kiến Giang trước nhà xem lễ hội đua thuyền truyền thống

Năm 1947, biết Đại tướng Võ Nguyên Giáp đi làm cách mạng, giặc Pháp đốt cháy trụi ngôi nhà hơn 100 năm tuổi của gia đình Đại tướng. Năm 1977, ngôi nhà của Đại tướng mới được gia đình và chính quyền địa phương phục dựng trên nền đất cũ. Lúc đầu, chính quyền địa phương định xây dựng ngôi nhà khang trang nhưng gia đình không đồng ý. Sau đó, ngôi nhà gỗ ba gian, hai chái, lợp ngói theo nếp nhà truyền thống của vùng quê Lệ Thủy kiểu xưa được phục dựng.

Lúc làm nhà, địa phương muốn dùng gỗ lim nhưng Đại tướng kiên quyết không đồng ý vì theo ông, làm thế sẽ trở thành tiền lệ cho người khác phá rừng dùng gỗ lim dựng nhà. Theo ý Đại tướng, nhà chỉ làm gỗ vườn, trồng ở quê nhà Lệ Thủy. Gian giữa ngôi nhà đặt bàn thờ tổ tiên, trên bàn thờ treo di ảnh hai cụ thân sinh của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Phía ngoài bàn thờ đặt chiếc bàn tiếp khách đơn sơ, gian bên cạnh là phòng ngủ có chiếc giường trải chiếu cói. Trong nhà treo một số ảnh của Đại tướng chụp chung với Bác Hồ và ảnh Đại tướng chụp chung với nhiều chiến sĩ. Những vật dụng gia đình ở nông thôn vùng lúa Lệ Thủy như cày, bừa, cuốc, xẻng, chum, vại... được sắp đặt ngăn nắp. Trong những lần về thăm quê, Đại tướng đã rất xúc động khi thấy ngôi nhà của gia đình được phục dựng tỉ mỉ như những tháng năm Đại tướng còn ở nhà.

Phía sau nhà Đại tướng có cây khế ngọt trĩu quả đã hơn 100 năm tuổi. Nhờ cây khế ấy, người ta đã xác định được vị trí chính xác để phục dựng ngôi nhà Đại tướng trên nền đất cũ. Lúc còn khỏe, mỗi lần về thăm nhà, Đại tướng vẫn thường ngắm cây khế với nhiều ký ức trong vắt tuổi thơ. Dưới tán gốc khế này, thuở thiếu thời, Đại tướng thường ngồi học bài và cùng bạn bè đồng lứa vui chơi đánh khăng, đánh đáo. Sinh thời, mỗi khi trở về thăm quê, nơi đầu tiên Đại tướng đến là nghĩa trang liệt sĩ huyện, để thắp hương cho người cha kính yêu của mình - liệt sĩ Võ Quang Nghiêm và những chiến sĩ của ông. Rồi Đại tướng đến thắp hương trên mộ mẹ và những người thân đã khuất, sau đó, về ngôi nhà nhỏ, Đại tướng kính cẩn thắp hương lên bàn thờ tổ tiên. Ông hỏi thăm những người bạn thuở thiếu thời xem ai còn ai mất, bắt tay, ôm hôn từng người bà con, làng xóm. Ra vườn, Đại tướng tự tay tưới cây, tỉa cành... Đứng dưới gốc khế đã trăm năm tuổi, ông Hàm bùi ngùi: “Sau này sức khỏe không cho phép Đại tướng về thăm quê, nhưng nhiều dịp, nhất là sau những lần bão lũ, Đại tướng vẫn gọi điện về nhà hỏi: “Bà con làng xóm thế nào, có bị thiệt hại chi không? Nhà mình có sao không, cây cối trong vườn, đặc biệt là cây khế có bị đổ không?”...

Nhiều người dân đến nhà lưu niệm Đại tướng thắp hương, tiếc thương và kể những kỷ niệm về Đại tướng

Theo nhiều sử gia, trong cuộc đời hoạt động cách mạng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, có hai vấn đề xuyên suốt tư tưởng và hành động của Đại tướng qua đôi câu nói mà Bác Hồ từng căn dặn: “Chú Văn ạ! Làm cách mạng phải dĩ công vi thượng” và “có dân là có tất cả”. Thấm nhuần lời dạy của Bác, suốt cuộc đời Đại tướng Võ Nguyên Giáp không hề thấy bóng dáng tư lợi, nhân cách của Đại tướng trong sáng, giản dị, cao thượng.

Ông Võ Đại Hàm kể, lúc còn khỏe, mỗi lần về thăm quê, thăm nhà, Đại tướng đều khuyên con cháu phải tự lực, phải phấn đấu rèn luyện, không được xin xỏ ai bất cứ việc gì. Mỗi lần về quê, khi xe đến đầu làng, Đại tướng thường nói lái xe cho ông xuống đi bộ, Đại tướng ôm hôn người già, xoa đầu con trẻ, bắt tay mọi người, ân cần thăm hỏi từng gia đình; căn dặn mọi người sống hòa thuận, chăm chỉ làm ăn, gắng sức xây dựng quê hương giàu đẹp. Trải qua bao năm tháng sống xa quê lo việc nước, nhưng Đại tướng vẫn nhớ những kỷ niệm tuổi thơ bên dòng Kiến Giang. Đại tướng thường hỏi ông Hàm: “Trẻ con làng mình bây giờ còn tắm sông nữa không? Năm nay đua thuyền làng nào về nhất?...”. Trong ký ức của vị tướng huyền thoại luôn đầy ắp hình ảnh dòng Kiến Giang trong xanh, hiền hòa cùng làn điệu hò khoan Lệ Thủy, Quảng Bình. Với ông đó là một phần máu thịt quê hương.

Về quê hương Lệ Thủy, người dân vẫn kể lại câu chuyện hết sức xúc động về Đại tướng. Năm 1983, gia đình Đại tướng đưa phần mộ cụ Võ Quang Nghiêm từ Huế về Lệ Thủy, Quảng Bình. Trong khu vực nghĩa trang của huyện có khu đất dành để an táng các anh hùng, khi an táng cụ thân sinh của Đại tướng, nhân dân và chính quyền địa phương muốn đưa phần mộ cụ Nghiêm vào khu đất đó, nhưng Đại tướng dứt khoát “Ba tôi là liệt sĩ, phải đặt đúng chỗ chứ”. Sau đó 10 năm, phần mộ mẹ của Đại tướng cũng được đưa về quê hương, chính quyền địa phương lại muốn đưa phần mộ của bà vào nghĩa trang để an táng gần cụ ông, Đại tướng không chịu “Mẹ tôi không phải là liệt sĩ nên không thể an táng trong nghĩa trang. Chuyện này để gia đình tôi tự lo”.

Rời khu lưu niệm nhà Đại tướng, tôi ra bờ sông Kiến Giang nhìn dòng nước lững lờ trôi lại chợt nhớ đến hình ảnh Đại tướng đứng bên bờ sông cổ vũ cho các mái chèo bơi quê nhà mới hôm nào. Đâu đó, tiếng hò khoan Lệ Thủy cất lên nghe lòng phiêu diêu trong chiều quê êm ả.

 VIẾT CHIẾN