Phụ nữ vẫn là "phái yếu" trong lĩnh vực thiên văn học

Bà Cecilia Payne-Gaposchkin (hàng thứ 3, bên trái) là người phụ nữ duy nhất chụp ảnh chung cùng các nhà thiên văn học là nam giới tại Đài thiên văn McDonald năm 1939 - Ảnh: McDonald Observatory

Thiên văn học - lãnh địa của đàn ông

85 năm trước, một nhóm gồm hàng chục nhà thiên văn học nổi tiếng đã cùng nhau chụp ảnh phía trước Đài thiên văn McDonald mới được xây dựng gần Fort Davis (tiểu bang Texas, Mỹ).

Như thường lệ, tất cả những nhân vật hiện diện trong tấm ảnh này đều là đàn ông - ngoại trừ một phụ nữ lẻ loi bị lọt thỏm giữa những đồng nghiệp nam - thậm chí khuôn mặt của bà còn bị che khuất phần lớn bởi một người đàn ông đứng ở hàng trước.

Người phụ nữ đặc biệt này chính là bà Cecilia Payne-Gaposchkin, một nhà nữ thiên văn học tài ba, mà tác động của bà đối với sự hiểu biết của loài người về vũ trụ mang dấu ấn rất sâu sắc.

Bà Cecilia khẳng định rằng, các vì sao trên bầu trời chủ yếu được cấu thành từ hydro và heli - vốn hoàn toàn mâu thuẫn với hiểu biết khoa học chính thống của những năm 1920, khi cho rằng chúng được làm từ một loạt các nguyên tố khác.

Bà Cecilia Payne-Gaposchkin là người phụ nữ hiếm hoi tham gia lĩnh vực thiên văn học vốn được xem là địa hạt riêng của đàn ông suốt một thời gian dài - Ảnh: Hiệp hội Thiên văn Thái Bình Dương

Và với tình trạng bất bình đẳng giới nặng nề trong giới hàn lâm khoa học thời bấy giờ, những phát hiện của nữ khoa học gia này bị dập tắt hoàn toàn cùng với sự nghiệp bị lu mờ, giống như hình ảnh của bà trên bức ảnh chụp tại Đài quan sát McDonald vào năm 1939.

“Bà ấy đã phải đối mặt với quá nhiều khó khăn thách thức bởi thời bấy giờ, Thiên văn học, cũng giống như rất nhiều ngành khoa học khác, là lãnh địa riêng của đàn ông” - Giáo sư Meg Weston-Smith - một người bạn của bà Cecilia cho biết

Một thời gian dài, giới thiên văn học, hầu hết là nam giới, đều đồng ý rằng hệ thống các ngôi sao và vũ trụ được tạo thành từ các nguyên tố giống như chúng ta tìm thấy trên Trái đất.

“Thế nhưng, cho dù là một nhà khoa học nữ giới và bị cô lập, bà ấy đã đúng, bởi vũ trụ có 98% hydro và heli” - Giáo sư Meg xác nhận.

Vẫn đang tồn tại tình trạng bất bình đẳng giới

Bà Cecilia Payne-Gaposchkin không phải là cá nhân đơn độc khi ban đầu bị chê bai và xem thường chỉ bởi vì họ là phụ nữ. Hai nữ khoa học gia thuộc lĩnh vực thiên văn học trong thế kỷ 19 là Annie Maunder và Alice Everett cũng từng phải chịu đựng sự phân biệt này.

Giống như tất cả các nữ sinh viên theo học tại Đại học Cambridge hồi những năm 1948, Maunder và Everett không được cấp bằng tốt nghiệp mặc dù cả 2 đã vượt qua kỳ thi tốt nghiệp với điểm số xuất sắc.

Tiến sĩ Vera Rubin đã giúp phát hiện ra bằng chứng về "vật chất tối", nhưng không được Ủy ban Nobel công nhận - Ảnh: AP

Một trường hợp khác là nữ Tiến sĩ Vera C. Rubin, một nhà viên văn học người Mỹ - tên của bà được đặt cho Đài quan sát thiên văn Vera C. Rubin ở Chile – cũng từng bị kỳ thị kể cả khi bà đã trở thành nhà khoa học nổi tiếng.

Người ta đã ngăn cản bà làm việc tại đài thiên văn này, chỉ vì không có nhà vệ sinh được bố trí cho phụ nữ tại đây.

“Tên của bà Rubin thường xuyên đứng đầu danh sách những người được đề cử cho giải Nobel. Thế nhưng đối với Ủy ban Nobel thì bà ấy như bị vô hình” - nữ khoa học gia Shohini Ghose viết trong quyển sách Her Space, Her Time: How Trailblazing xuất bản tháng 10/2023.

Sue Bowler - Biên tập viên tạp chí chuyên ngành của Hiệp hội Thiên văn Hoàng gia Anh - cho biết, kể từ đầu thế kỷ này, đã có nhiều phụ nữ theo đuổi sự nghiệp trong thiên văn học hơn, mặc dù lĩnh vực này vẫn chủ yếu áp đảo bởi nam giới.

“Khi bạn đến các cuộc họp về các chủ đề liên quan khác như vật lý khí quyển chẳng hạn, bạn sẽ thấy khán giả là 50-50 cho cả nam giới và nữ giới.

Thế nhưng, tại các cuộc hội thảo thuộc lĩnh vực thiên văn học, phụ nữ chỉ chiếm khoảng 10% mà thôi. Tôi thực sự không biết tại sao lại như vậy” - bà Sue Bowler thú nhận.

Phụ nữ vẫn đang là thiểu số trong lĩnh vực thiên văn học - Ảnh: Fox

Nguyễn Thuận (theo The Guardian, ThoughtCo)