Phim về Đại thi hào Nguyễn Du: Nỗ lực tìm hơi thở mới cho thể loại tài liệu

Trước khái niệm tài liệu nghệ thuật còn khá mới lạ của điện ảnh Việt Nam, Báo Phụ Nữ TP.HCM đã phỏng vấn ê-kíp thực hiện gồm nhà sản xuất - biên kịch - tiến sĩ Phạm Xuân Mừng và đạo diễn Nguyễn Văn Đức.

Trích đoạn mối tình Nguyễn Du - Hồ Xuân Hương trong phim:

Phóng viên: Xin ông cho biết phim tài liệu nghệ thuật được hiểu như thế nào?

Tiến sĩ Phạm Xuân Mừng: Với mong muốn có cách thể hiện mới, tạo được sự hấp dẫn với khán giả, ê-kíp đã quyết định chuyển từ thể loại phim tài liệu sang tài liệu truyện, tức là phim tài liệu có cốt truyện nhưng chỉ được sáng tạo trong sự thật. Khái niệm phim tài liệu nghệ thuật được hiểu là như vậy.

* Vậy biên kịch đã sáng tạo những gì trong sự thật đó?

- Tiến sĩ Phạm Xuân Mừng: Sự thật ở đây là những tư liệu, dữ liệu căn cứ vào gia phả của dòng họ Nguyễn Tiên Điền và niên biểu về cuộc đời Nguyễn Du đã được công bố chính thống. Kịch bản phim xây dựng hai hệ thống nhân vật gắn với cuộc đời Nguyễn Du. Hệ thống nhân vật thứ nhất là những người trong đời thực có quan hệ trực tiếp với Nguyễn Du như ông bà, bố mẹ, anh chị em, vợ con, người thân và quan hệ xã hội. Hệ thống nhân vật thứ hai là những nhân vật trong Truyện Kiều như bố mẹ, chị em Thúy Kiều, Kim Trọng, Tú Bà, Thúc Sinh, Hoạn Thư, Từ Hải…

Diễn viên Sỹ Hưng vai thi hào Nguyễn Du trong phim Đại thi hào Nguyễn Du

Với hệ thống nhân vật thứ nhất, việc tạo hình, xây dựng tính cách, tên tuổi, nghề nghiệp, trình độ… phải giống những gì được ghi chép trong gia phả và niên biểu của sự thật. Với hệ thống nhân vật thứ hai, việc tạo hình nhân vật, tính cách, ngoại hình phải trung thành với nguyên mẫu mà tác giả đã định danh. 

* Đoàn phim gặp những khó khăn gì trong quá trình thực hiện?

- Tiến sĩ Phạm Xuân Mừng: Phim do tôi và các tác giả Trần Đình Tuấn, Nguyễn Văn Đức, Lương Xuân Trường viết kịch bản, khi còn trên giấy cho đến hoàn thành kéo dài từ năm 2017 đến tháng Năm năm nay. Vì phim có bối cảnh lịch sử nên đoàn phim gặp nhiều khó khăn. Chúng tôi phải phục dựng lại hầu hết bối cảnh nơi cụ Nguyễn Du sinh ra, làm việc, rồi mất như Bích Câu - Thăng Long, Tiên Điền - Nghi Xuân - Hà Tĩnh, Từ Sơn - Bắc Ninh, Quỳnh Côi - Thái Bình - Huế, vì tất cả không còn như xưa.

Thời gian trong phim trải qua ba triều đại: cuối thời Lê - Trịnh, thời Tây Sơn và đầu thời Nguyễn, nên phần trang phục cũng công phu. Khó nhất là chọn diễn viên theo hai tiêu chí gương mặt không có sự can thiệp thẩm mỹ và ưu tiên người mới. Riêng với hình ảnh Nguyễn Du, vì phim thể hiện suốt quá trình từ khi ông sinh ra, lớn lên tới lúc tạ thế, nên yêu cầu bốn diễn viên đảm nhận vai này ở các độ tuổi 5-6 tuổi, 8-10 tuổi, 13-15 tuổi và 18-55 tuổi cơ bản có nét mặt hao hao nhau. Thúy Kiều, Hoạn Thư, Tú Bà, tuy chỉ là hình tượng tưởng tượng, nhưng đoàn phim cũng cố gắng chọn diễn viên sao cho gần đúng với cách tả của tác giả về cả ngoại hình và tính cách, để gần gũi nhất với khán giả.

Một cảnh trong phim Đại thi hào Nguyễn Du (ảnh: internet)

* Phim do đạo diễn Nguyễn Văn Đức thực hiện. Một cái tên chưa quen lắm với khán giả liệu có mạo hiểm?

- Tiến sĩ Phạm Xuân Mừng: Đạo diễn Nguyễn Văn Đức tốt nghiệp Khoa Quay phim Trường đại học Điện ảnh Quốc gia Liên Xô cũ (sau là Đại học Điện ảnh Quốc gia). Anh đã được học khá kỹ về thể loại phim tài liệu truyện và ấp ủ làm phim về thể loại này. Anh từng quay chính nhiều phim truyện nhựa, video dài tập và ngắn tập, trong đó có phim Thái sư Trần Thủ Độ và Huyền sử thiên đô nên ít nhiều có kinh nghiệm làm phim lịch sử. Sau anh chuyển sang làm đạo diễn phim truyền hình.

* Trong Đại thi hào Nguyễn Du, chân dung Nguyễn Du sẽ hiện lên thế nào?

- Đạo diễn Nguyễn Văn Đức: Phim gồm ba phần “Gia thế và tuổi thơ”, “Mười năm gió bụi”, “Nghiệp văn và quan trường”. Nguyễn Du từ nhỏ đã là một cậu bé thông minh khác người, sách đọc một lần là nhớ, hát qua một lần là thuộc, người lớn giảng giải chuyện đời nghe một lần là hiểu. Là cậu ấm trong gia đình đại quý tộc, cậu lại có tấm lòng nhân ái, yêu thương con người. Đặc biệt với tài ứng tác thơ ca, cậu đã được cha là tể tướng Nguyễn Nghiễm đặt hết niềm tin. Tể tướng đã nhìn thấy một nhà thơ lớn tiềm ẩn ngay trong đứa con bé bỏng của mình.

Từ một gia đình quý tộc quyền cao chức trọng, bỗng “Một phen thay đổi sơn hà” mà bị lâm vào cảnh “Tan tác như hoa giữa đường”, khiến cuộc đời ông đầy thăng trầm trong “một cuộc bể dâu”. Cũng chính vì vậy mà ông đã viết nên những trang thơ trứ danh cả chữ Hán và chữ Nôm, đặc biệt tuyệt phẩm Đoạn trường tân thanh đã làm nên tên tuổi của ông, góp phần đưa văn học nước nhà vượt ra khỏi bờ cõi một quốc gia, trở thành di sản quý báu của nhân loại.

Phân cảnh thời thơ ấu của Nguyễn Du bên cạnh mẹ (ảnh: internet)

* Lịch sử ghi nhận mối tình văn chương giữa Nguyễn Du và nữ sĩ Hồ Xuân Hương, liệu sự thật này cũng có trong phim?

- Đạo diễn Nguyễn Văn Đức: Phần hai của phim có khắc họa mối tình văn chương lãng mạn giữa Nguyễn Du và nữ sĩ Hồ Xuân Hương, ví như Kim Trọng với Thúy Kiều. Trước một Hồ Xuân Hương xinh đẹp nhưng tinh nghịch, mạnh mẽ nhưng đầy nữ tính, Nguyễn Du có phần e dè vì bản tính nhút nhát của mình. Nữ sĩ Hồ Xuân Hương do Nguyễn Thị Thanh Nhàn - hoa khôi năm thứ hai lớp diễn viên của Trường đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội đảm nhận. Cùng với Sỹ Hưng - vai Nguyễn Du lúc trưởng thành - hai diễn viên đã rất ăn ý khi thể hiện những phân đoạn trên phim. 

* Hiện đoàn phim đã có kế hoạch phát hành phim ra sao?

- Tiến sĩ Phạm Xuân Mừng: Sau khi được Cục Điện ảnh cấp phép, đoàn phim dự kiến phát hành vào tháng 7/2021 nếu các rạp được mở cửa trở lại. Hiện mọi công tác chuẩn bị cho ra mắt phim đã hoàn tất. Tuy nhiên chúng tôi cố gắng ra mắt công chúng trước thời điểm tháng Chín diễn ra Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 22 tại Huế.

* Xin cảm ơn hai ông. 

Hương Nhu