Phép mầu từ căn bếp

Dự án Reclamation (reclamation.nmwa.org) ra mắt công chúng từ ngày 18/1/2021 và sẽ được duy trì đến đầu năm sau - Ảnh: Djassi daCosta Johnson/Reclamation

Tương tự nhiều sự kiện văn hóa gần đây chịu tác động từ đại dịch toàn cầu, triển lãm Reclamation (tạm dịch: Khai khẩn) của Bảo tàng Nghệ thuật Phụ nữ Hoa Kỳ đã không thể đón khách tham quan. Giám đốc tổ chức kiêm giám tuyển dự án, Melani N. Douglass, luôn muốn phản ánh hoạt động làm bếp - vốn được mặc định là công việc “không tên” dành cho phụ nữ - như một đề tài nghệ thuật có chiều sâu riêng. 

Từng hình dung về triển lãm những gian bếp sắp đặt ngay trong không gian bảo tàng tại Washington D.C., vì dịch COVID-19, Douglass buộc phải chuyển Reclamation thành một chương trình online. Ngạc nhiên thay, dự án càng cuốn hút hơn khi được “số hóa”. 

Trang chủ Reclamation nhanh chóng gây chú ý với bộ sưu tập ảnh mô tả những đôi tay tháo vát, bận rộn trên bàn bếp trước đủ loại nguyên liệu để chuẩn bị bữa ăn gia đình. Loạt ảnh biểu trưng cho chuỗi tác phẩm nghệ thuật do chín nữ nghệ sĩ cộng tác thực hiện. Phần lớn họ là người da màu, bao gồm cả Douglass. Thành quả “trực tuyến” sau cùng là tập hợp hình ảnh, video sống động gợi nhắc về niềm vui thuần túy của công việc nấu ăn, cùng sự gắn kết giữa bạn bè, người thân nơi không gian bếp. 

Những bức ảnh mang dấu ấn truyền cảm như thể người xem đang ở đó, trải nghiệm cùng họ qua từng khoảnh khắc vui chơi, thư giãn tại căn bếp gia đình. 

Ý tưởng Douglass đề xuất khá đơn giản: ghi hình sinh hoạt thường nhật trong bếp, từ việc nấu nướng đến thưởng thức món ăn. Thêm vào đó, nhóm của cô mong muốn phác họa nhiều hoạt động sống đa dạng khác cũng diễn ra nơi gian bếp thân quen Ảnh: Sharayna Ashanti Christmas/Reclamation

Phép mầu “kết nối” từ gian bếp

Douglass nảy sinh đam mê về không gian nhà bếp khi cô chuẩn bị lấy bằng thạc sĩ mỹ thuật, chuyên ngành giám tuyển. Bấy giờ, khi vất vả cân bằng giữa việc học, việc làm và nuôi con, cô đã nghĩ: “Điều mình thật sự khao khát là gì? Lối sống thường nhật - tình mẫu tử, tình thân, thức ăn ngon là những giá trị phản ánh con người mình?”.

Nỗi trăn trở trên đã khiến Douglass quyết định thành lập Bảo tàng Nghệ thuật Gia đình, một công trình bảo tàng trực tuyến với chuỗi dự án nghệ thuật đương đại xoay quanh đề tài gia đình. “Tình mẫu tử là “studio” sáng tác, ngôi nhà là không gian tiềm ẩn ý tưởng và gia đình là cảm hứng nghệ thuật lớn nhất của tôi”, Douglass nói. 

Cách đây 5 năm, vào một ngày căng thẳng vì áp lực cuộc sống, Douglass đăng câu hỏi nhờ tư vấn trên trang cá nhân: “Các bạn có phương thức truyền thống nào giúp xoa dịu mệt mỏi?”. Cô nhận về hàng loạt gợi ý thú vị từ những người bạn đa sắc tộc, đa văn hóa. Phần lớn trong số này là công thức nấu nhiều món ăn, thức uống gia truyền vừa giàu dinh dưỡng vừa giúp chữa lành căng thẳng tinh thần - từ trà, xúp đến nước chanh mật ong. Qua câu hỏi tưởng chừng đơn giản, Douglass nhận ra mối liên hệ kỳ diệu giữa việc nấu nướng với những cộng đồng xã hội, mà căn bếp gia đình là “trung tâm” khơi nguồn kết nối. Vài năm sau, nhận thức ấy được chuyển hóa thành Reclamation. 

Nghệ sĩ Djassi daCosta Johnson trong căn bếp tại nhà riêng - Ảnh: Reclamation

Trong mục “Thư viện công thức” trên website dự án, bạn có thể tìm thấy nhiều công thức chế biến món ăn gia đình mang ảnh hưởng của nền ẩm thực phương Đông lẫn Tây. Một số hướng dẫn được viết ngắn gọn với lời văn đáng yêu. Số khác lại phức tạp và gây xúc động, ẩn chứa câu chuyện ấm lòng về tình người, như công thức làm món bánh khoai tây đã giúp một gia đình sống sót qua Thế chiến thứ hai.

Tham gia dự án, nữ nghệ sĩ Sharayna Ashanti Christmas bày tỏ: “Nấu ăn, với chúng ta cũng như tổ tiên chúng ta, là một cách để thể hiện tình yêu thương”.
Reclamation đồng thời giúp “lan tỏa” dấu ấn nghệ thuật bắt nguồn từ gian bếp đến với một số tổ chức xã hội địa phương (tại thủ đô Washington D.C.) - nơi cung ứng thực phẩm, dịch vụ sức khỏe hỗ trợ người nghèo, cộng đồng đa sắc tộc - thông qua những video phỏng vấn đăng trên trang web dự án. 

Trong số hội nhóm được giới thiệu, đáng chú ý có Dreaming Out Loud, một tổ chức phân phối thực phẩm tự nhiên với tiêu chí “trồng trọt để kết nối cội nguồn”. Samaria King, giám đốc nông trang tại đây, cho biết: “Việc trồng thảo dược, rau củ quả và tận tay thu hoạch, nấu nướng nguyên liệu tươi ngon giúp tôi nhận ra sự kết nối với thế hệ cha ông đi trước”.

Nấu ăn để “chữa lành” tinh thần 

Thảo dược sử dụng trong nấu nướng là đề tài đặc sắc khác Reclamation muốn nhấn mạnh. Qua nhiều bài chia sẻ, giới thiệu công thức chế biến độc đáo, nhóm nghệ sĩ đứng sau dự án hy vọng có thể lần nữa gợi nhắc về vai trò dược liệu song song với giá trị của đa dạng loại thực phẩm. 

“Cả khi nấu ăn tại nhà không được chủ động nhìn nhận như hoạt động chữa bệnh, luôn tồn tại một ý nghĩa chữa trị kỳ diệu nơi những món ăn chúng ta trân trọng tạo ra dành cho người thân, bạn bè khi họ cần chúng nhất”, Douglass nói. 

“Hẳn bạn đã ít nhất một lần trải qua đau ốm và được ai đó trong gia đình vào bếp làm một món ngon nóng sốt hay pha ly trà ấm, giúp bạn thấy khá hơn”. 

Bàn bếp bày cốc trà và những cuộn chỉ may nhuộm màu tự nhiên của nữ nghệ sĩ Maggie Pate - Ảnh: Reclamation

Tính chữa lành diệu kỳ của gian bếp truyền thống là khái niệm không hề xa lạ với nhiều cộng đồng dân cư gốc Á, người da màu và tộc người châu Mỹ bản địa tại Mỹ. Minh chứng cho điều này, nghệ sĩ kiêm vũ công djassi daCosta Johnson thuật lại một câu chuyện. Con gái cô ưa thích trà hoa đậu biếc - thứ trà giúp an thần, giảm stress với sắc xanh thẫm lôi cuốn, có thể chuyển thành màu tím hoa cà khi nhỏ thêm vài giọt nước chanh. Cô bé thích thú gọi đây là “một phép mầu”.

“Mẹ thiên nhiên đã làm nên thức uống kỳ diệu ấy, tương tự như cách tự nhiên đã tạo nên chúng ta. Nếu chỉ với vài giọt chanh, chúng ta có thể chứng kiến sự thay đổi nhiệm mầu bên trong tách trà nhỏ, căn bếp gia đình còn cất giữ bao nhiêu “phép mầu” khác ta chưa khám phá hết?”, Johnson nói với con gái.

Nấu ăn, nuôi nấng con cái là những nghĩa vụ thường được “đẩy” vào tay phụ nữ. Thế nhưng, với Douglass và nhóm nghệ sĩ của dự án Reclamation, căn bếp - chốn quen thuộc trong gia đình, do phái đẹp chăm chút - luôn chứa đựng sức mạnh riêng biệt. “Gian bếp không chỉ là nơi bạn ăn uống, nghỉ ngơi mà còn là không gian giúp “chữa lành” căng thẳng, tái tạo sức khỏe tinh thần”, Douglass khẳng định. 

Từ việc nâng tầm gian bếp thành một chủ đề nghệ thuật cộng đồng đậm chất nhân văn, Douglass hy vọng có thể truyền đạt thông điệp mang giá trị kết nối đến thế hệ trẻ, nhằm đổi mới tư duy về công việc chăm sóc gia đình. “Tôi muốn con gái tôi và nhiều người trẻ khác hiểu rằng, bất kể giới tính, độ tuổi, đừng bao giờ đánh mất sức mạnh tinh thần của bạn - những yếu tố tốt đẹp làm nên con người chúng ta, vốn được nuôi dưỡng từ mái ấm gia đình”.

Như Ý (theo Atlas Obscura)