Nửa thế kỷ thành phố hòa trong âm nhạc

TPHCM tổ chức chương trình bình chọn và công bố 50 tác phẩm nổi bật trên các lĩnh vực. Với mảng âm nhạc, có 10 tác phẩm được đưa vào danh sách bao gồm: Mùa xuân trên TPHCM; Đất nước trọn niềm vui; Tiếng hát từ thành phố mang tên Người; Bên tượng đài Bác Hồ; Thành phố tình yêu và nỗi nhớ; Bài giao hưởng số 6 Sài Gòn 300 năm; Một đời người một rừng cây; Thành phố của tôi; Thành phố trẻ và Thành phố tôi yêu. Đây là các tác phẩm có giá trị lớn, phản ánh đời sống tinh thần của người dân thành phố.

Âm nhạc vang trong rực rỡ cờ hoa

Trong lần chia sẻ với chúng tôi, nữ chiến sĩ biệt động Sài Gòn Vũ Minh Nghĩa (bí danh Chính Nghĩa) nói 1 trong 2 khoảnh khắc đáng nhớ nhất trong cuộc đời bà là ngày miền Nam giải phóng 30/4/1975. Ngày đó, bà cùng đồng đội đi giữa rừng cờ hoa rực rỡ, trong tiếng hò reo hát vang bài ca kết đoàn. “Ký ức của ngày 30/4 in đậm mà có lẽ cuộc đời này tôi không thể nào quên. Tôi được ngồi trên chiếc xe tăng để lội qua cầu Xáng, lúc đó cầu bị đánh sập. Tôi nhìn 2 bên đường, thấy mọi người vẫy cờ hoa phất phới, cảm tưởng như đang đi giữa một ngọn lửa nung nấu mình tiếp bước. Tôi rất tự hào” - bà Vũ Minh Nghĩa nhớ lại.

Nhóm Lạc Việt, Câu lạc bộ Trung tâm ca nhạc nhẹ và nhóm múa biểu diễn liên khúc Tiến về Sài Gòn, Đất nước trọn niềm vui trong một sự kiện - Ảnh: Thành Lâm

Với những chiến sĩ cách mạng như bà và rất nhiều người khác, chiến thắng năm ấy trở thành ký ức không thể nào quên. Đó cũng là thời điểm xuất hiện nhiều sáng tác mà giờ đây đã trở thành những bài ca đi cùng năm tháng. Trong đó, những ca khúc ra đời trong giai đoạn này đáng được nhắc đến như Mùa xuân trên TPHCM (nhạc sĩ Xuân Hồng, sáng tác năm 1975), Đất nước trọn niềm vui (Hoàng Hà, 1975), Tiếng hát từ thành phố mang tên Người (nhạc: Cao Việt Bách, lời: Đăng Trung - Cao Việt Bách, 1975).

Trước đây, chúng tôi đã có dịp chuyện trò với nhạc sĩ Cao Việt Bách về hoàn cảnh sáng tác bài Tiếng hát từ thành phố mang tên Người. Dù đã ngoài 80 tuổi, trí nhớ không còn rành mạch, ông vẫn chậm rãi hát thành lời những câu đầu tiên: “Từ thành phố này Người đã ra đi/ Bao năm ước mong đón Bác trở về/ Trong chiến dịch này Bác đã cùng về với những đoàn quân/ Bác vẫn đến từng nhà thăm các cụ già, cầm tay chúng con/ Bác bắt nhịp bài ca kết đoàn”…

Nhạc sĩ Cao Việt Bách nung nấu ý tưởng và hoàn thành ca khúc trong khoảng tháng 3/1975, trước thời điểm miền Nam được giải phóng. Thời điểm ông viết lời, những sự kiện lịch sử gắn với vận mệnh dân tộc được đưa vào. Đến ngày 30/4/1975, ca khúc được phát trên Đài Tiếng nói Việt Nam mừng chiến thắng lịch sử của dân tộc, làm bùng dậy niềm tự hào to lớn trong mỗi người Việt Nam.

“Cho đến trước thời điểm 30/4/1975, khi chiến thắng lịch sử đã đến rất gần, tôi thấy lòng mình rạo rực, bồi hồi không tả được. Tôi là chỉ huy trưởng dàn nhạc của Đài Tiếng nói Việt Nam lúc bấy giờ nên sớm nhận được tin báo từ chiến trường gửi về. Hôm nay quân ta thắng ở Buôn Ma Thuột, ngày mai thắng trọn Tây Nguyên, thắng ở Đà Lạt rồi Phan Thiết… Tin chiến thắng liên tục bay về khiến lòng tôi muốn viết nên một bài ca mừng ngày quân dân ta toàn thắng” - nhạc sĩ Cao Việt Bách chia sẻ với Báo Phụ nữ TPHCM.

Trong nửa thế kỷ qua, tại nhiều chương trình âm nhạc, Mùa xuân trên TPHCM hay Đất nước trọn niềm vui, Tiếng hát từ thành phố mang tên Người vẫn luôn vang vọng, trở thành giai điệu quen thuộc với nhiều thế hệ không chỉ tại TPHCM mà trên cả nước.

Thanh âm của giai đoạn kiến thiết

Trong 10 ca khúc được đề cử để người dân bầu chọn, ở khoảng thời gian tiếp theo sau giai đoạn 1975, những nhạc phẩm như Một đời người một rừng cây (Trần Long Ẩn, 1979), Thành phố của tôi (Phan Nhân, 1981), Thành phố trẻ (Trần Tiến, 1981) hay Thành phố tôi yêu (Hoàng Hiệp, 1996)… như khoác lên cho vùng đất một màu sắc khác. Âm nhạc bấy giờ thể hiện sức sống mới trong công cuộc kiến thiết, xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Nghệ sĩ nhân dân Tạ Minh Tâm là ca sĩ thể hiện thành công nhiều bài hát về TPHCM - Ảnh: Thành Lâm

Nhạc sĩ Trần Tiến nói ông sáng tác ca khúc Thành phố trẻ ở thời điểm sức sáng tạo dồi dào nhất. Ông kể có tháng mình viết được tới 3 bài mà bài nào cũng nổi tiếng và trong chuỗi đó có ca khúc Thành phố trẻ. Ông nhớ có lần được mời lên một sân khấu giao lưu, ông ngẫu hứng hát một vài câu trên sân khấu rằng “Thành phố tôi rất trẻ. Bạn hãy nghe họ hát bằng trái tim rất trẻ” và được khen, sau đó ông về tiếp tục hoàn thiện và ra mắt.

Tính ngẫu hứng của nhạc sĩ Trần Tiến là điều mà nhiều khán giả đã biết, nhưng những ca khúc được ông viết ra cũng dựa trên một số câu chuyện, tình huống ông quan sát từ cuộc sống. Như với Thành phố trẻ, đó là giai đoạn mà những chàng trai, cô gái của thành phố nô nức đi xây dựng vùng kinh tế mới nên giai điệu và lời ca mới tươi trẻ, giàu sức sống và tình yêu như thế.

Ngoài Thành phố trẻ, cụm 2 ca khúc Thành phố của tôi và Thành phố tôi yêu khá giống nhau khi cùng thể hiện tình cảm với vùng đất giàu trầm tích nhưng hiện đại như TPHCM. Các ca khúc này vừa thể hiện tình cảm của cá nhân tác giả vừa nói thay tiếng lòng của nhiều người dân đến đây sinh sống, lập nghiệp.

Trong chuỗi ca khúc sau năm 1975, Một đời người một rừng cây của nhạc sĩ Trần Long Ẩn là một trong những nhạc phẩm nằm lòng với khán giả cả nước. Ca khúc được nhạc sĩ viết sau chuyến đi cùng lãnh đạo thành phố đến rừng đước Cần Giờ (TPHCM). Ông đã ấn tượng với những chia sẻ từ vị lãnh đạo với lực lượng bộ đội, rằng những cây đước phải trồng gần nhau thì thân mới thẳng, nghĩa là càng trong gian khó, càng phải biết đoàn kết, hỗ trợ nhau thì việc lớn mới thành. Đồng thời, vị lãnh đạo cũng gửi gắm, dặn dò người trẻ phải biết sống vì người khác, đừng chỉ tư lợi cá nhân hoặc đùn đẩy trách nhiệm thì mới có thể làm việc lớn, có ích.

Những chia sẻ này, khi vào bài hát, được nhạc sĩ Trần Long Ẩn thể hiện: “Ai cũng chọn việc nhẹ nhàng/ Gian khổ sẽ dành phần ai?/ Ai cũng một thời trẻ trai/ Cũng từng nghĩ về đời mình” hay “Và tôi vẫn nhớ hoài một loài cây/ Sống gần nhau thân mới thẳng/ Có một cây là có rừng/ Và rừng sẽ lên xanh, rừng giữ đất quê hương”… Không ngoa khi nói sáng tác của nhạc sĩ Trần Long Ẩn trở thành kim chỉ nam cho nhiều bạn trẻ lúc bấy giờ. Lời nhạc như soi sáng, nâng bước cho họ trong hành trình trưởng thành, sống có ích hơn cho quê hương, đất nước.

Ngoài ra, trong 10 ca khúc tiêu biểu cho TPHCM nửa thế kỷ qua còn có 2 ca khúc đang được bạn đọc bình chọn là Thành phố tình yêu và nỗi nhớ (nhạc: Phạm Minh Tuấn, thơ: Nguyễn Nhật Ánh, 1979) và Bài giao hưởng số 6 Sài Gòn 300 năm của tác giả Nguyễn Văn Nam. So với tác phẩm còn lại, ca khúc Thành phố tình yêu và nỗi nhớ được nhiều người biết đến hơn vì cho đến nay, không ít ca sĩ nổi tiếng đã thể hiện như Trọng Tấn, Cẩm Vân, Nguyễn Phi Hùng… Trong một chương trình tham gia gần đây, nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn cho biết: viết về TPHCM, có nhiều nhạc sĩ chọn các chủ đề rất độc đáo và sáng tác rất hay. Trong đó, ông may mắn được khán giả đón nhận với ca khúc Thành phố tình yêu và nỗi nhớ. “Tôi chỉ là giọt nước trong biển rộng mênh mông” - nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn khiêm tốn khi nói về ca khúc của mình trong kho tàng những bài nhạc hay về thành phố.

10 ca khúc tiêu biểu cho thành phố trong nửa thế kỷ qua nhận được tình cảm rất lớn từ công chúng. Từ ngày đầu xuất hiện cho đến hôm nay, những nhạc phẩm này vẫn tồn tại theo hành trình phát triển, đổi mới của thành phố. Ngoài ra, vẫn còn nhiều sáng tác khác ấn tượng. Tất cả góp phần làm nên sức sống của một vùng đất có bề dày lịch sử như TPHCM.

Diễm Mi