NSƯT Thanh Điền: “Tôi mang ơn nghề mãi mãi”

Một đêm đã rất lâu, có người dân bên bờ bắc Vàm Cống cho biết họ nằm mơ thấy hai người đánh nhau ngoài sông. Một người mặc đồ đen, dáng vẻ bặm trợn và một người vận đồ trắng, râu dài tóc bạc. Người ta tin đó là hình ảnh của thủy thần và ông Tổ nghề sân khấu. Thủy thần nói: “Ta sẽ bắt hết các con của ngươi!”. “Ta sẽ không bao giờ để mất con!” - người râu dài tóc bạc khẳng khái trả lời. Vậy là họ lao vào hỗn chiến. Tinh mơ hôm sau, chính ở quãng sông ấy, ghe của đoàn hát Hoa Phượng bị chìm, trên ghe có Thanh Điền và Thanh Kim Huệ…

Cha cấm hát, mẹ cấm học võ 

Năm 1982, với vở Ngao Sò Ốc Hến, Thanh Điền (vai Huyện Trìa) cùng vợ - nghệ sĩ Thanh Kim Huệ (vai Thị Hến) - đã tạo dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả. Đến giờ, khi nhắc lại những dấu mốc vàng son trong sự nghiệp, NSƯT Thanh Điền cũng nhớ ngay đến vai Huyện Trìa. Nhưng đó đã là 20 năm sau kể từ vai diễn đầu tiên của ông trên sân khấu cải lương. Quãng thời gian ấy là một đoạn đường đầy thử thách cho người nghệ sĩ vùng đất Long Xuyên (An Giang) này.

NSƯT Thanh Điền thời trẻ - ẢNH: DUYÊN DÁNG VIỆT NAM

“Hồi đó tôi mê cải lương lắm, thích nhất là giọng ca tự nhiên và lối diễn hết sức nhẹ nhàng, chân thật của NSND Út Trà Ôn. Đam mê giống như sự sống của tâm hồn mình vậy, tôi đi học đờn ca tài tử và tự thấy mình cũng có chất giọng khá tốt, tôi tự tin mình có thể theo nghề, sống được với nghề” - NSƯT Thanh Điền hồi tưởng.

Cha ông là nghệ sĩ đờn ca tài tử Nguyễn Thành Long, mẹ là võ sư Nguyễn Thị Tâm. Nhưng cả hai đều không muốn các con đi theo con đường của cha mẹ. Bị cấm cả học hát lẫn học võ, cậu bé bèn… học lén. Tối tối ăn cơm xong là chạy đến lò luyện võ, và học hát từ người thầy là “đệ nhất danh ca miền Tây” Ngọc Ẩn. Rồi những khi luyện tập lại chọn nơi nào vắng vẻ để không bị ai phát hiện. Niềm đam mê dẫn lối, cứ thế mà Thanh Điền mỗi ngày một phát triển các kỹ năng ca diễn, võ thuật. Năm 1959, khi mới 14 tuổi, Thanh Điền chính thức đi theo đoàn Kim Hoàng Như Mai, được giao vai diễn đầu tiên là kép con Tấn Lực, trong vở Phạm Công Cúc Hoa. 

Nhưng cậu không thể ngờ rằng đến tuổi vỡ giọng, lời ca tiếng hát không còn được như trước nữa. “Có người trong đoàn hát đã nói một câu mà suốt đời tôi cũng không thể quên được: “Thôi bây giờ ca không được, mày về quê mót lúa đi, chứ hát gì nữa!”. Câu nói ấy khiến tôi tự ái, càng đặt quyết tâm phải luyện tập tìm lại hơi và giọng ca. Người khác nhìn mình bằng con mắt kiểu “thằng này không có tương lai” thì tôi lại càng phải tin bản thân, cố gắng nhiều hơn. Lúc nào tôi cũng tin mình sẽ làm được” - NSƯT Thanh Điền tâm tình.

Thuở ấy, chàng trai nhỏ không sợ vất vả gian khổ. Cậu đã từng ròng rã mấy năm trời, vừa đi học vừa đi bán bánh mì ở quê nhà. Cứ đều đặn 4 giờ sáng là chạy chiếc xe đạp đòn dông ra chợ, lấy vài chục ổ bánh mì đi bán đến 6 giờ sáng mới đi học. Rồi những buổi trưa chở thùng kem đi bán dạo mà mệt đến ngủ gục. Điều khiến cậu đau đáu là phải vượt qua chính mình để có thể bước tiếp với nghề. Sau hai năm luyện giọng, cuối cùng Thanh Điền cũng tìm lại được giọng ca, tự tin trở lại sân khấu. Nhưng trớ trêu thay, khi đã là chàng trai 18, cậu lại cao đến 1,75m. “Mà hồi đó, kép chính chỉ cần cao khoảng 1,65m là vừa đủ. Cao quá khó lọt vào mắt khán giả, cũng khó tìm được bạn diễn phù hợp. Vậy là tôi quyết định chuyển sang đóng vai kép độc” - NSƯT Thanh Điền nhớ lại. 

NSƯT Thanh Điền và NSƯT Thanh Kim Huệ vai Huyện Trìa và Thị Hến trong vở Ngao Sò Ốc Hến, diễn cả ngàn suất vào những năm 1980 - ẢNH: TƯ LIỆU

Những người thầy âm thầm trên sân khấu lúc ấy của Thanh Điền chính là những nghệ sĩ tên tuổi: NSND Diệp Lang, NSƯT Hùng Minh, Trường Xuân, NSƯT Hoàng Giang… Những vai diễn ấn tượng của Thanh Điền mà khán giả mộ điệu vẫn nhớ đến bây giờ: Thành Cát Tư Hãn (vở Kiếp nào có yêu nhau), Tống Từ Ly (vở Nhất kiếm bá vương), Hắc Vạn (vở Chiều thu sầu ly biệt)… 

Làm gì cũng cần phải có niềm tin và sự chân thành

Kể từ duyên may đầu tiên với đoàn cải lương Kim Hoàng Như Mai, Thanh Điền đã trải qua rất nhiều đoàn hát lớn: Hương Mùa Thu, Hoa Thế Hệ, Sao Ngàn Phương, Kim Chung, các đoàn cải lương Sài Gòn 1, 2, 3… Trước năm 1975, đôi lần ông cùng các nam nghệ sĩ gian nan trốn quân dịch. Dưới thùng xe chở thiết bị trang trí sân khấu thường có hầm để anh em nghệ sĩ trú ẩn khi qua trạm kiểm soát. Hoặc cũng có khi đoàn lưu diễn bằng xe đò thì trưởng đoàn đứng ra xin giúp. “Nghệ sĩ cũng được thương nên thường được cho qua. Nếu không, có lẽ giờ tôi cũng đã xanh cỏ rồi” - NSƯT Thanh Điền cười. 

Nhưng không ai tránh được mệnh trời. Năm 1969, khi đi theo đoàn Hoa Phượng, Thanh Điền và Thanh Kim Huệ (lúc ấy mới 12 tuổi) đã gặp tai ương. Buổi tinh mơ ghe hát xuôi sông Hậu, đến gần bến phà Vàm Cống thì gặp tai nạn. Chiếc ghe chỉ va chạm nhẹ vào nhà sàn của dân nhưng lại nhanh chóng chìm xuống. Trên ghe lúc ấy có đến mười mấy trẻ nhỏ. Thanh Kim Huệ và mẹ cô không biết bơi, mọi người la hét hỗn loạn. Thanh Điền đặt Thanh Kim Huệ lên cái trống, tay còn lại dìu đỡ mẹ cô vào bờ an toàn rồi lại tiếp tục cứu người. Dân bên bờ phát hiện kịp thời cũng lao ra ứng cứu. 

NSƯT Thanh Điền bồi hồi: “Thật may mắn là chỉ thiệt hại trang thiết bị vật chất, còn các thành viên đoàn hát đều an toàn. Sau đó tôi nghe một người dân kể rằng đêm trước họ đã nằm chiêm bao thấy trên quãng sông này, có hai người mặc đồ đen và đồ trắng đánh nhau. Người ta nói đó là thủy thần và ông Tổ nghề của sân khấu”. Ông nói, mãi mãi mang ơn nghề và tin rằng Tổ nghề vẫn luôn dõi theo, phù hộ mình và các nghệ sĩ. Tai nạn lần ấy cũng gắn kết mối duyên giữa Thanh Điền và Thanh Kim Huệ.

Mãi về sau, NSƯT Thanh Kim Huệ vẫn nhớ hoài hình ảnh Thanh Điền “đầu trọc, xấu hoắc, đàn dở” mà cứ đi theo trêu ghẹo, tán tỉnh mình. Còn NSƯT Thanh Điền thì bảo: “Hồi đó Thanh Kim Huệ nhìn cưng lắm. Mới 14 tuổi mà rất thông minh, biết làm thơ, say mê học hỏi, giọng ca thì rất hay, rất ngọt”. Từ “cưng” đến yêu thương là một đoạn thanh xuân thật dễ thương của hai người. NSƯT Thanh Điền nói, từ lúc biết Thanh Kim Huệ đã tin rằng “cô bé” này về sau sẽ nổi tiếng - giống như niềm tin ông dành cho chính mình khi xưa.

Năm 1974, ông thành lập gánh hát Xuân Liên Hoa cũng là vì Thanh Kim Huệ. Ngoài vai trò đào kép chánh, hai vợ chồng nghệ sĩ còn đảm nhận vai trò đạo diễn, soạn giả kịch bản, cùng tạo dấu ấn sâu sắc trong lòng khán giả và cùng nhận được những vinh quang: NSƯT Thanh Điền được trao tặng huy chương vàng với vai diễn Bác Hồ trong vở Đêm trắng tại Hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc 1990, huy chương vàng với vai Huỳnh trong vở Nước mắt đen tại Hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc 1995. Và năm 2003, cả hai nghệ sĩ đều được trao huy chương vàng với vở Khúc ly hương (NSƯT Thanh Điền ở vai trò diễn viên chính, NSƯT Thanh Kim Huệ ở vai trò tác giả)…

“Làm gì cũng cần phải có niềm tin và sự chân thành” - NSƯT Thanh Điền vẫn luôn tâm niệm như vậy từ thuở vào nghề cho đến mãi về sau. Niềm tin vào chính mình và chân thật với vai diễn, với mọi người. Bằng suy nghĩ ấy, ông đã hóa thân trọn vẹn các nhân vật trên sân khấu cải lương. Và khi dấn bước sang điện ảnh, ông cũng đã thành công ngay từ vai diễn chạm ngõ - thầy giáo Bảy trong bộ phim Đất phương Nam (đạo diễn Vinh Sơn, 1997)… 

Bùi Tiểu Quyên