NSND Hoàng Cúc: Tự lập trình cuộc đời để… đối mặt với số phận

Bao nhiêu năm rồi, khán giả xem vở Tôi và chúng ta của Lưu Quang Vũ khó có thể quên ánh mắt Thanh khi từ chối tình yêu của Hoàng Việt. Và cũng đôi mắt ấy, khi Thanh đang ở ranh giới mong manh của sự sống và cái chết, đủ sức bóp nghẹt trái tim khán giả trước số phận của một cô gái đầy nhiệt huyết, luôn sống vì mọi người, luôn khát khao yêu thương nhưng phải sớm rời xa cuộc sống. Xem NSND Hoàng Cúc thăng hoa với Thanh bằng những cảm xúc đầy đặn, bằng sự tinh tế trong diễn xuất, ít ai nghĩ khi ấy chị mới 27 tuổi.

Về Đoàn kịch Hà Nội (nay là Nhà hát kịch Hà Nội) từ năm 1982, khác với nhiều nghệ sĩ cùng thế hệ, NSND Hoàng Cúc không bao giờ chấp nhận “đóng khung” mình ở một dạng nhân vật. Những vai diễn của chị phức tạp, đa chiều và đôi khi nổi loạn.

Đó là Huệ (Đời người giấc mộng), một phụ nữ xinh đẹp nhưng đầy âm mưu, toan tính, bất chấp tất cả mọi giá trị đạo đức, tình thân… để mưu cầu lợi ích cá nhân. Là Nghiêm (Quyền được hạnh phúc) - người vợ trong một gia đình là nạn nhân của cơ chế quan liêu, của những kẻ thoái hóa luôn tìm cách hãm hại người trung thực; là Lệ Quyên (Mắt phố), cô con gái cả của một gia đình nền nếp gia phong bị rơi vào vòng xoáy nghiệt ngã của đồng tiền, chấp nhận xô ngã tất cả mối quan hệ ruột thịt…

Thậm chí có lần chị từng đảm nhận một lúc bốn vai diễn với những tính cách gai góc, xù xì hoàn toàn khác biệt ở Em đẹp dần trong mắt anh - vở diễn phê phán bệnh thành tích của ngành giáo dục…

Khó có thể nhớ hết NSND Hoàng Cúc đã đảm nhận bao nhiêu vai diễn trong 30 năm công tác ở Nhà hát kịch Hà Nội, chỉ nhớ tên tuổi của chị đã góp phần tạo dựng thành công cho nhiều vở diễn của Nhà hát: Thung lũng tình yêu, Người đàn bà sau tấm cửa xanh, Bóng râm ngày nắng, Nơi cuộc đời ẩn náu, Triều đình Ha-hu-hơ, Những linh hồn sống, Ăn mày dĩ vãng, Mùa hoa sữa, Hà nội đêm trở gió, Thầy Khóa làng tôi…

Thủy (Tướng về hưu) - một trong những dấu ấn của NSND Hoàng Cúc ở điện ảnh

Vào những năm 1980 - 1990, khi Việt Nam còn có sự phân định khá rạch ròi giữa diễn viên sân khấu (SK) và điện ảnh thì NSND Hoàng Cúc là một trong những trường hợp hiếm hoi không chỉ được đánh giá cao ở SK mà cũng rất thành công ở điện ảnh. Xem những bộ phim của NSND Hoàng Cúc, sẽ dễ dàng nhận ra ở chị một điều rất đặc biệt, đó là sự biểu cảm bằng ánh mắt. Đôi mắt của Hoàng Cúc có thể diễn tả nhiều cung bậc cảm xúc, tính cách, tâm lý khác nhau của nhân vật và để lại những dấu ấn khó phai mờ.

Khán giả như bị hút hồn bởi đôi mắt sắc nhưng chứa đựng đầy u uẩn của Tám Bính (Bỉ vỏ). Và rồi ám ảnh bởi ánh mắt ngây dại của người mẹ ở tận cùng nỗi đau đớn trước cái chết của đứa con trai bé bỏng. Cũng gương mặt ấy, đôi mắt ấy nhưng lại khiến người xem bất giác rùng mình khi chị hóa thân thành bác sĩ Thủy (Tướng về hưu). Dửng dưng, lạnh lùng trước mọi chuyện, Thủy toan tính để kiếm tiền bằng mọi cách từ việc nuôi chó bằng nhau thai lấy từ bệnh viện, đến tính toán thiệt hơn trên cái chết của bố mẹ chồng… Thủy không ác nhưng làm người ta ghê sợ. Đến Thái phi Dương Ngọc Hoan (Kiếp phù du), sự độc ác, thâm hiểm không cần được che đậy trong cuộc đối đầu, tranh giành quyền lực với Tuyên phi Đặng Thị Huệ …

Đôi mắt ấy của Hoàng Cúc cũng lọt vào “tầm ngắm” của các đạo diễn phim truyền hình. Những năm 80-90 của thế kỷ trước, NSND Hoàng Cúc thống lĩnh những bộ phim đen trắng phát sóng ngày cuối tuần: Đường dẫn đến tự do, Tình yêu của tôi, Người ra đi, Hạnh phúc và bất hạnh…

Cả ở SK lẫn phim ảnh, NSND Hoàng Cúc luôn vắt kiệt sức mình cho từng vai diễn. Ngày nhận kịch bản Tôi và chúng ta, chị mới sinh con. Mỗi ngày tập vở, chị lại canh giờ quáng quàng đạp xe về nhà cho con bú, rồi vội vã quay lại sàn tập. Đến vở Em đẹp dần trong mắt anh, đảm nhận một lúc bốn nhân vật, bước vào cánh gà chị không còn sức để thở. Bạn diễn phải thay nhau quạt vì sợ chị ngất. Nhưng đến cảnh diễn, chị lại bước ra SK tỉnh táo, lại thăng hoa với vai diễn như chưa hề có vấn đề gì trước đó.

Ở điện ảnh, Tám Bính là một trong những kỷ niệm không thể quên của Hoàng Cúc về thời tuổi trẻ đầy nhiệt huyết và đam mê với nghề; thời chị làm việc không biết mệt mỏi với khát khao được hóa thân trọn vẹn cho nhân vật. Ngày đó chị có thể dầm mình dưới mưa nhân tạo suốt đêm giữa mùa đông rét mướt để lấy cho được vài cảnh quay ưng ý. Thời phim ảnh chưa có cascadeur, chị phải tự thực hiện những cảnh quay nguy hiểm như nhảy tàu, nhảy sông… và vẫn nghĩ đó là chuyện bình thường.

Những tháng ngày lăn lóc ở trường quay, sàn tập; những chuyến lưu diễn đã lấy của chị một trong những thứ quý nhất của cuộc đời: sức khỏe. Chị bị bệnh bướu cổ, ngày bác sĩ chỉ định mổ cũng là lúc nhà hát đã hoàn tất kế hoạch lưu diễn. Không thể bỏ chuyến đi, chị hứa với bác sĩ về đến Hà Nội sẽ nhập viện ngay. Xong đợt lưu diễn chị lại bị cuốn vào những kế hoạch làm việc mới. Khi không còn đủ sức chịu đựng, chị quyết định gác hết mọi việc để nhập viện. Nhưng khi ấy bệnh đã biến chứng, dẫn đến suy tim.

Phải điều trị bằng phương pháp uống thuốc có phóng xạ, sức khỏe chị ổn hơn nhưng chị không thể tiếp tục với niềm đam mê SK bởi bác sĩ nói chị phải giữ sự cân bằng trong cảm xúc, tránh quá buồn hoặc quá vui sẽ ảnh hưởng đến tim mạch. Một lần nữa chị lại “cãi” lời bác sĩ bởi với chị, SK, vai diễn như một lẽ sống. Nhưng cứ sau mỗi buổi tập về chị lại không thở được, lại nằm bẹp mất mấy ngày.

NSND Hoàng Cúc và gia đình nhỏ

Phải chăng vai diễn vận vào cuộc đời người nghệ sĩ khiến cuộc sống của NSND Hoàng Cúc cũng đầy thử thách như những nhân vật? Nhìn nụ cười rạng rỡ hạnh phúc của chị trong ngày cưới cậu con trai duy nhất, người thân, bạn bè vui mừng chúc mừng chị có cô con dâu vừa xinh đẹp, vừa ngoan hiền. Vậy mà sau ngày ấy chưa lâu, tin chị bị ung thư khiến mọi người bàng hoàng, chết lặng.

Nhưng sự mạnh mẽ ở chị lại khiến mọi người bất ngờ. Hoàng Cúc nửa đùa, nửa thật: “Có chết ngay đâu mà lo!”. Khác với những người bệnh khác, chính chị lại là người trấn an người thân, bạn bè. Hóa trị, phẫu thuật rồi xạ trị… chị đã kiên cường vượt qua tất cả những giai đoạt khủng khiếp nhất của người bệnh.

Không phải đến bây giờ mà ngay cả lúc hóa trị, đầu không còn một sợi tóc, vừa tỉnh dậy sau cơn vật vã vì thuốc, mọi người đã lại nhìn thấy chị cười. “Nghe đến ung thư ai cũng hoảng sợ. Tôi không là ngoại lệ. Nhưng khi bình tĩnh, tôi xác định dù có phải đối mặt với bất kỳ biến cố nào cũng không được nghĩ cuộc đời mình đã khép lại. Có những điều thuộc về định mệnh mà con người không thể thay đổi. Vậy thì cớ sao phải tự dằn vặt mình bằng nỗi buồn? Đôi khi tôi nghĩ mình phải cảm ơn biến cố này, bởi nó giúp tôi nhận ra thêm nhiều ý nghĩa, giá trị của cuộc sống. Bốn mươi năm làm nghề, sống với biết bao nhiêu số phận, cuộc đời. Có cuộc đời thấm đẫm nước mắt; có cuộc đời kết thúc bằng cái chết. Cái chết với tôi giờ nhẹ lắm, không còn khiến tôi sợ hãi”.

Giọng chị nhẹ tênh, nụ cười rất đẹp trên khuôn mặt vẫn còn những nét quyến rũ, dù đã trải qua nhiều thăng trầm của cuộc đời.

Ngôi nhà luôn đầy ắp tiếng cười của NSND Hoàng Cúc ở phố Linh Lang vừa có thêm thành viên mới: một bé trai kháu khỉnh - cháu đích tôn của chị. Diễn viên nhí từng đóng vai con trai Tám Bính trong bộ phim Bỉ vỏ là con trai chị, giờ đã là bố của hai con. Cô cháu gái hơn hai tuổi giống hệt bà nội từ khuôn mặt, khóe miệng đến ánh mắt. Gác lại hào quang một thời của nghệ sĩ nổi tiếng, cuộc sống của chị giờ là gia đình nhỏ. Chị vẫn luôn mạnh mẽ, quyết đoán và tự “lập trình” cho cuộc đời mình, để không bị động hoàn toàn khi phải đối mặt với những khúc quanh của số phận.

 THẢO VÂN