Nỗi đau ở Nobel văn chương

Ngày 6/5, Viện Hàn lâm Thụy Điển khẳng định việc không trao giải Nobel Văn chương 2018 là lựa chọn thể hiện thái độ tôn trọng công chúng, tôn trọng kỳ vọng của số đông vào một giải thưởng minh bạch, không bị chi phối hay vẩn đục bởi bất cứ yếu tố bên ngoài nào.

Vợ chồng bà Katarina Frostenson và Jean-Claude Arnault

Vì sao lại là Nobel Văn chương mà không phải giải Nobel nào khác? Lật lại hồ sơ là vô vàn nghi vấn về vai trò của Jean-Claude Arnault - người đang đối mặt với cáo buộc quấy rối tình dục 18 phụ nữ, đồng thời bị cho là gây rò rỉ kết quả giải thưởng trong nhiều năm qua.

Jean-Claude Arnault là một nhiếp ảnh gia tên tuổi, với nhiều đóng góp quan trọng cho hoạt động văn hóa nghệ thuật của Thụy Điển. Ông là chồng thi sĩ Katarina Frostenson - thành viên Viện Hàn lâm Thụy Điển - cơ quan quyết định kết quả giải Nobel Văn chương. Rắc rối của viện hôm nay không phải sự bộc phát. Đó là quá trình tích tụ lâu dài của những phản ánh tiêu cực liên quan đến Jean-Claude.

Những lần Jean-Claude Arnault tiết lộ tên người thắng giải Nobel Văn chương, kết quả cuối cùng luôn “ngẫu nhiên” chính xác. Công chúng hoài nghi phải chăng vợ ông, bà Katarina, đã làm sai quy định bảo mật của viện.

Bản thân ông Jean-Claude còn bị 18 phụ nữ tố quấy rối tình dục. Jean-Claude Arnault đã phủ nhận mọi cáo buộc, nên áp lực đổ dồn lên bà Katarina, đến mức Viện Hàn lâm Thụy Điển phải tổ chức bỏ phiếu để quyết định nên hay không khai trừ tư cách thành viên của bà.

Kết quả bỏ phiếu ủng hộ bà Katarina, nhưng cũng khiến viện chịu tổn thất nặng nề: 5/18 thành viên của Viện Hàn lâm Thụy Điển đã từ chức để thể hiện thái độ dứt khoát, trong đó có Thư ký thường trực viện - bà Sara Danius. Chính bà Katarina, không chịu nổi áp lực, cũng rút lui, thôi tư cách thành viên.

Đây không phải lần đầu những câu hỏi liên quan đến tiêu chuẩn công tâm, trong sáng của Viện Hàn lâm Thụy Điển được đặt ra, nhưng ngọn lửa giận dữ của công chúng chỉ thật sự bùng nổ khi Jean-Claude dính cáo buộc quấy rối tình dục. Lễ trao giải Nobel Văn chương, theo thông lệ, sẽ diễn ra vào tháng Mười hằng năm, nhưng cơn thịnh nộ yêu cầu làm sáng tỏ sự việc đã khiến viện không thể im lặng mà không có động thái nào.

Sau khi các nạn nhân trưng ra những bằng chứng gây bất lợi cho Jean-Claude, trong đó có vụ việc xảy ra ngay trong chính tòa nhà thuộc quyền quản lý của viện, hàng ngàn người đã tràn xuống đường, tập trung trước trụ sở Viện Hàn lâm Thụy Điển ở Stockholm, biểu tình ủng hộ các nạn nhân dũng cảm lên tiếng và đòi những thành viên viện không được thỏa hiệp với sự khuất tất. 

Hàng ngàn người đã tập trung trước trụ sở Viện Hàn lâm Thụy Điển, yêu cầu viện có thái độ phù hợp trước các cáo buộc chống lại Katarina Frostenson và Jean-Claude Arnault

Chính áp lực của đám đông trong làn sóng #metoo kêu gọi nạn nhân lạm dụng tình dục đứng lên nói ra sự thật đã thổi bùng ngọn lửa, dẫn đến quyết định gần 70 năm mới lặp lại, hủy trao giải Nobel Văn chương.

Những tác phẩm nghệ thuật hay những câu chữ ảnh hưởng đến tư tưởng của đám đông, lay động suy nghĩ của mọi người vốn được xem là tài sản quý giá của thời đại. Vì thế, những chuẩn mực áp lên cá nhân, tổ chức giữ trọng trách thẩm định, đánh giá tác phẩm ấy cũng phải thật khắt khe và minh bạch. Trước mọi hoài nghi, sự soi xét công tâm chính là điểm neo giữ niềm tin mà đám đông đã ủy thác.

Cả thế giới đang ủng hộ và tiếp sức cho #metoo, yêu cầu một môi trường bình đẳng, không có sự thao túng của quyền lực với hành vi quấy rối tình dục. Nam diễn viên James Franco là nạn nhân của chính rắc rối do mình gây ra. Ngay sau khi thắng giải Nam diễn viên chính xuất sắc ở Quả cầu vàng 2018, James bị hàng loạt phụ nữ tố cáo lạm dụng tình dục đến nỗi phải lảng tránh đám đông, không dám xuất hiện tại lễ trao giải Oscar và cả bữa tiệc thân mật sau đó dành riêng cho các nghệ sĩ.

Không trao giải Nobel Văn chương năm nay chắc chắn là sự thiệt thòi cho công chúng lẫn người cầm bút, nhưng đó là cách để chúng ta giữ được niềm tin vào một tương lai tốt đẹp hơn, xua đi bóng ma quấy rối tình dục đang tràn lan trên thế giới. 

Thiên Anh